Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

E mahara ana aku Minita e whaitikanga ana te koroni kia whakapono tera e puta mai te ngakau hari me te ora mo te katoa, me te kaha haere tonu o nga mahi, i runga i tikanga a te Kawanatanga e tautoko nei i nga mahi e puta ai nga taonga b roto ake o tenei koroni; e taea ai nga whenua e takoto kau ana, me te hoko i nga whenua rahi a ia tangata; me te mahi huanui i runga i te whakakahanga atu o nga mana o nga hunga whakahaere i nga Kawanatanga takiwa; me te whakaotinga i tenei wa tata nei i nga reriwe hei whakapuare i nga whenua, hei whakanui i nga taonga e puta mai aua i te whenua, e taea ai hoki nga wahi ataahua o to tatou tuawhenua; te mahi whakapuke i nga wai hei whakamomona i te whenua, hei whakahaere hoki i nga mahi keri koura; hex tautoko hoki i nga mahi hanga taonga o enei wahi, hei whakakaha hoki i nga hunga e mahi ana i aua tu mahi.

page 4

Ka tonoa atu ano kia tahuri koutou ki te whiriwhiri tikanga, e taea ai tenei mea uaua, te whakarite penihana mo nga tangata tika ano o roto o nga kaumatua o roto o tenei koroni. Ka tukuna atu he Pire hei mahi tikanga pera kia ata rapua ai e koutou te huarahi e taea ai.

Ka tukuna atu ki a koutou he Pire hei whakarite huarahi e tino tika ai te whakahaere o nga pooti o nga tangata noho taone, kia whai reo ai hoki nga tangata o nga taone mo runga mo nga mahi e pa ana ki a ratou ake ano. Tera atu ano etahi Pire hei whakatopu hei whakatika hoki i nga ture mo nga kawanatanga takiwa, hei whakakore atu hoki i nga tikanga e kore nei e taea paitia te whakahaere nga tono nama moni a nga kawanatanga whakahaere takiwa, ka tukuna katoatia atu enei mea ki te aroaro o te Paremete.

E whaitikanga ana hoki kia tahuri koutou ki te rapu tikanga e taea ai te ata tirotiro i nga kararehe e patua ana hei tuku atu ki nga whenua ke, me nga kararehe ano hoki o konei; a ki te kitea he mea tika kia patua he kararehe, e mahara ana aku Kai-tohutohu he mea tika ano kia utua atu e te Kawanatanga etahi moni ki nga tangata na ratou aua kararehe e patupatua ana. E maharatia ana hoki he mea tika kia ata tirotirohia nga whare mahi pata; kia ata whiriwhiria nga tu ahua o nga pata me era atu hua o te miraka kau; kia tukuna atu hoki he moni hei tautoko i aua tu mahi i runga ano i te ngakau tupato. Kua kitea ano te painga o te tirotirohanga a nga apiha Kawanatanga i nga taonga e tukutukuna ana ki tawahi moana. Ka tukuna ano ki a koutou etahi Pire hei whakarite tikanga mo aua mea.

Ka tonoa atu hoki kia whiriwhiria e koutou tetahi Pire e taea ai e te iwi te whakatau a pooti i a ratou whakaaro mo runga mo nga whakataunga a nga Whare e rua, mo runga hoki mo nga Pire e turakina ana i roto i te Paremete, kia kore ai e tarewa nga mahi pera me mua, i roa noa iho ai etahi tikanga te whakamana.

Tenei ano etahi tino whakatikatikanga i nga ture e pa ana ki nga whenua Maori, me nga huarahi e whakahaerea ai aua mahi, ka tukuna atu kia whiriwhiria e koutou.

Ka tukuna atu hoki ki a koutou etahi Pire whakarite tikanga e taea ai te tiaki nga taitamariki, mo nga inihua tangata kei mate, utu whakarite mo nga kaimahi, mo nga rangatira whakahaere mahi me nga tamariki e ako ana ki aua mahi, mo nga haora e mahi ai nga kaimahi, mo nga utu mo nga kaimahi kia tiakina paitia, mo nga whakariteritenga i nga tautohe i waenga i nga kaimahi me o ratou rangatira, mo nga utu ki nga huri, me nga tikanga ano mo nga huri, mo nga kura ako mahi, mo te whakapuke wai whakamakuku i te whenua, mo te keri kapia, me etahi atu tikanga.

E maharatia ana he mea tika kia whakaritea he tikanga hou mo te Kaunihera i te mea e ahua rereke ana te ahua inaianei. Ka tonoa atu kia mahia e koutou he ture kia rite tahi ai te tu 6 nga mema, ara kia whakakorea atu i runga ano i etahi tikanga i te tuunga o etahi mema e tu nei hei mema a mate noa ratou: Hei whakatikatika i te Ture kia kaua ai e taea e te hunga iti te whakatu mema mo te Paremete, a ka tukuna atu kia ata whiriwhiria e koutou tetahi Pire hei whakatikatika pera i nga ture pootitanga mema.

E ahua tika ana ano te amuamu a te hunga e ki nei e taimaha ana te taunga iho a te Ture Pane Kuini ki runga ki nga Kamupane keri koura e hiahia ana ki te mahi i era atu tu ahua o taua mahi, i te mea ahakoa e mahi keri koura anake ana ratou, e meingatia ana kia utu ano ratou i aua utu pane Kuini. Ka tonoa atu kia whakarereketia te ture kia taea te whakaputa atu taua oranga e tonoa mai nei.

I te huihuinga i tera tau o te Hekeretari o Ingarani mo nga Koroni ratou tahi ko nga Pirimia o nga Koroni, i maharatia tera nga Pirimia e whai kupu ki o ratou hoa Minita kia whiriwhiria he tikanga e taea ai te whakangawari nga huarahi e puta mai ai nga taonga e hanga mai ana i Ingarani. Kua oti te korero aua tikanga, a e mahara ana aku Minita he mea tika kia ahei te Paremete ki te whiriwhiri i aua take, i runga i to ratou mahara mehemea ka taea, he mea tika ano kia whakanga-page 5waritia nga utu katimauta mo runga mo aua tu taonga, a tera e puta he painga mo Ingarangi me tenei koroni ano hoki.

I te nui haere tonu nga taonga e tukuna atu ana i konei ki nga wahi ke, a e maharatia ana ka tupu te oranga i runga i nga mahi katoa. I te tupu ano hoki te nui o nga taonga e hokona mai ana mo konei. Na te kore ua i tenei tau i iti iho ai te hua o te oti me te witi i Te Waipounamu, engari hoki na te nui ake o te utu mo aua hua i ahua ora ake ai ano.

E mohio ana ahau tera e ata whiriwhiria e koutou enei mahi ka tukuna atu nei ki a koutou. Ka kaha tonu taku mahi whakahoa me taku tautoko i a koutou mahi, a ma te Atua koutou e atawhai, kia puta ai he painga mo tenei whenua i runga i a koutou mahi, kia ora ai kia hari ai hoki nga iwi katoa o enei moutere.