Pire Mo Nga Ture Whenua Maori.

Ko Timi Kara (Hon. J. Carroll).—E te Pika, ahakoa e rua tonu nga tekiona o tenei Pire, otira he tino Pire whai-tikanga rawa tenei. Ko te take i whakahaerea ai tenei Pire na nga ture i paahitia i nga tau kua hori ake nei, ara, 1894, 1895, me 1896. Kei te mohio te Whare no te tau 1894 i tino whakarereketia ai nga whakahaere mo nga mea e pa ana ki nga Maori. No taua tau ka whakamutua e tenei Whare te hoko whenua a te Maori ki nga tangata noa iho; no taua tau hoki i riro ai ma te Kawanatanga anake e hoko nga whenua Maori. Na, ka whakamarama haere au i nga take i hoatu ai te Pire kia mahia e te Whare, ara, hei whakatikatika i etahi wahi o te ture, kia taea ai te whakaora o te mate i pa ki etahi Maori o Wairarapa mo to page 47ratou whenua i runga i te he o etahi wahi o te ture. Ko nga whenua enei i pangia e taua mate (1) Kawakawa, 17,990 nga eka; (2) Matakitaki, 4,910 nga eka; (3) Kopi, 2,600 nga eka.

He roa nga korero a tenei mema honore, te mutunga iho, ka motini ia kia panuitia tuaruatia te Pire.

Ka mutu a Timi Kara, ka tu ake ko Te Taute (Hon. Sir Robert Stout), me Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon), ki te korero mo taua Pire. Ka mutu enei.

Ko Hone Heke.—E te Pika, no tera tau tenei mate i whakaaturia mai ai e nga Maori ki au. I tono mai ratou ki au kia tahuri au ki te whakaora i to ratou mate. Na reira ka tuhituhi ahau ki a Mr. Pharazyn, ki te tangata i a ia to ratou whenua, kia whakaae ia kia whakariteritea tetahi tikanga mo taua mate i waenganui i a ratou ko nga Maori. Ka korerotia e taua tangata taku pukapuka, apitiria atu ana e ia etahi kupu ki taku reta, a utua mai ana ki au kei te whakaae ia ki taua tikanga, otira me tana whakaatu mai hoki tenei ano etahi atu tangata e uru ana ki taua mea, ara, ko Sinclair raua ko Te Ama, ko nga tangata enei kei a raua e riihi ana aua whenua. I tukuna atu e au he kape o taku reta ki aua tangata, a akuanei kaore pea i tae atu ki a raua, i pehea ranei, notemea kaore i utua mai e raua taua reta. Na, no naia tata nei ka tukuna atu ano e au he pukapuka ki a raua hei hurihuri ma raua, a ka rua ka toru ranei nga wiki o te taenga mai ki au o te whakautu mai mo taku pukapuka i ta raua kaiwhakahaere, i a Macfarlane, kai-whakamaori, o Kereitaone, he ki mai kaore a Sinclair raua ko Te Ama e whakaae ki taku pukapuka i tuku atu ai. He tino keehi uaua tenei, taumaha hoki mo te taha ki nga Maori.

Ka whakamarama haere a Hone Heke i konei i te aronga o te Ture o te tau 1894 tae noa ki nga Ture o nga tau 1895 me 1896.

Ka noho a Hone Heke ki raro ka tu ake ko etahi mema Pakeha, he tautoko ta etahi he whakahe ta etahi i te Pire.

Ko Wi Pere.—Ki taku mahara ko te mea pai me tuku atu tenei Pire ki te Komiti pera me ta te Pirimia i whakahua ake nei, kia taea ai e taua Komiti te ata hurihuri nga wahi katoa o te Pire, a kia taea ai hoki te karanga nga Maori me nga Pakeha ki te aroaro o te Komiti ki reira whakapuaki ai i a ratou nei korero mo te Pire. Ki te waiho tonu te Pire i te Whare nei, ara, ki te kore e tukua ki tetahi Komiti, e kore e taea te karanga o nga Maori me nga Pakeha ki te aroaro o te Whare nei korero ai i a ratou korero, notemea e araia ana tera huarahi e nga ritenga o te Whare, na reira ko te mea tika me tuku atu te Pire ki tetahi Komiti. Ki te porowhiua tenei Pire e te Whare, kaati, he ki tena na te Whare hei aha ma tatou te Maori, te mate noa atu ai; notemea hoki ki taku titiro ka nui te he o te mahi a te Pakeha kei a ia nei nga whenua o aua Maori. Ko tana mahi he tuatahi ko tana takahanga i nga tikanga o te Ture Arai i nga Hoko Tahae i nga Whenua Maori. E ki ana hoki taua Ture, me uiui marire mehemea kei te toe ki te te Maori e tuku ana i tona whenua etahi atu whenua ona, e rite ana hei oranga mona. Na, ko te Pakeha nei, i a ia e whakahaere ana i tana mahi, e tino mohio ana ia kaore rawa atu he whenua ke atu o etahi o aua Maori. Otira, hei aha ma taua Pakeha tera, mahi tonu ia i tana mahi. Ko tetahi, ko nga moni i namangia ehara i aua taitamariki i nama. Kaore e tika kia riro te whenua ki taua Pakeha hei whakaea i aua nama. Kaore nga Maori i te ki kaore e utua e ratou aua nama. E penei ana ta ratou titiro ki tenei mea: heoi te taonga i tukua iho e o ratou matua ki a ratou ko te whenua nei anake. Ko taua whenua kei te raruraru i naianei, a kei te penei te ahua: ki te kore e utua e ratou nga nama i roto i tetahi wa kua whakaritea, heoi ka murua, ara, ka maketetia te whenua, a ka waiho kore whenua ratou. E mea atu ana ahau ki te Whare, kaua e tukuna te whenua o enei Maori kia murua, engari me pupuri tenei whenua hei painga hei oranga mo aua Maori. Me whakahoki atu te moni a te Pakeha ki a ia, ara, nga moni ano e tika ana kia peratia; engari kaua e hoatu he initereti ki a ia mo ana moni, notemea i takahia e ia te ture i a ia i tuku atu ra i aua moni i runga i te tikanga mokete. Me rite tonu te mahi page 48a tenei Whare ki te Pakeha ki te Maori. Me whakahoki te moni a te Pakeha nei, engari kaua e hoatu he initereti; a ma nga moni reti e puta mai ana i te whenua e whakaea haere te moni a te Pakeha, i te mea ma tera e mau ai te whenua ki aua Maori. Ki te tukuna tenei mea ki te Komiti, penei me taku i ki ake nei, kaore e kore te tino whiriwhiria ona ahua katoa e taua Komiti, a kaore hoki e kore te kitea o tetahi huarahi marama hei whakatau tika i nga taha e rua. Ki taku mahara ka nui te moumou o te taima o te Whare i te mahi e whaka-roa nei etahi o nga mema honore i tenei korero, ko te mea tere ko te whai i te huarahi kua tohungia ake nei e au, kia watea ai te Kawanatanga ki te whaka-haere i a ratou tikanga e kitea ai te takoto o nga taha e rua.

He maha nga mema Pakeha i tu ake i muri i a Wi Pere, ka mutu era, ka tu ake ko Timi Kara (Hon. Mr. Carroll) ki te whakautuutu atu i nga korero a nga mema. Te mutunga o tana—

Paahitia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

No te tekau ma rima meneti te paahitanga o te tekau ma rua o nga haora o te po ka hiki ke Whare.