Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Turei, te 14 o Tihema, 1897

Turei, te 14 o Tihema, 1897.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Pire Whakatikatika I Te Ture Mo Horowhenua Poraka.

Ko Te Roretana (Hon. Mr. Rolleston).—Ka hoatu e au te pitihana a Meiha Keepa te Rangihiwinui (Major page 55Kemp) ki te Whare, he inoi nana kia whakaaetia ia kia haere mai ki te pa o te Whare nei korero ai i ana korero i mua o te whakahaerenga o te Pire whakatikatika i te Ture mo Horowhenua Poraka. Ka motini ahau kia whakaaetia e te Whare te inoi a te kai-pitihana.

Ko Te Tumuaki (Mr. Speaker).—Kaore e taea i naianei te whakaae atu o te motini, notemea me matua uru ki te Ota Pepa he whakaatu mo taua motini, kia oti te pera, a kia tae ki te taima e karangatia ai te Pire, hei reira whakahaerea ai te motini.

Ko Te Roretana (Hon. Mr. Rolleston).—Ka kokiritia atu e au he motini maku, penei te ahua, ina karangatia te motini mo te Pire kia panuitia tuaruatia, hei reira me whakaae te inoi a te kai-pitihana, a me karanga ia kia tae mae ki te pa o te Whare korero ai i ana korero.

Ko Pirani (Mr. Pirani).—Ka patai ahau ki te Pirimia, mehemea ka taea e ia te whakaatu mai ki te Whare i te taima e whakahaerea ai ano e ia te Pire mo te Poraka o Horowhenua.

Ko Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Kaore au i te hiahia ki te whakaputa i tetahi korero hei whakataratara i te Whare kei puta ano he tautohetohe i naianei, otira, me ki atu au he puru tonu ha whakaroa noa iho i te Whare te mahi a nga kai-whakatete i te Pire. Kua tae taua hunga ki te Komiti mo nga Mea Maori pera ai, a hinga atu ki reira. Te hinganga ki reira ka tae taua hunga ki te Komiti Huihui o nga Whare e rua, a hinga atu hoki ki reira. Ki taku mohio tera ano e eke te Pire a tona wa ki runga ki te Ota Pepa, a hei reira mohiotia ai te ra e whakahaerea ai ano te Pire.

Ka mutu te korero mo te Pire mo Horowhenua ka whakahaerea ko te whai-korero mo te Peeke o Niu Tireni me nga Moni mo nga Mahi Nunui o te Koroni. He roa enei e mahia ana ka mutu.

Horowhenua Poraka.

Ko Te Tumuaki (Mr. Speaker).—E mea ana ahau ki te korero atu ki te Whare mo te motini a te mema honore mo Selwyn, e mau nei i te Ota Pepa Apiti i whakaputaina nei i tenei ra. E pouri ana ahau kaore taua mema honore i tona nohoanga i naianei, engari kua whakaaturia mai ki au tenei ano taua tangata kei etahi atu ruma o te Whare nei e noho ana. Na, i te mea ko au te Tumuaki o tenei Whare, kaore e tika kia kore au e wbakaatu atu ki te Whare i te he o te mahi a taua mema honore mo nga kupu o tana motini, i te mea e ahua taunu ana aua kupu i te Whare, a kaore e pai te Ota Pepa o te Whare kia hoatu hei huarahi e tuhaina haeretia ai nga kupu taunu mo te Whare a tetahi mema.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te Tumuaki.

Ko nga korero o taua Ota Pepa e pa ana ki Horowhenua Poraka.

Heoi whakahaua ana te Tumuaki kia whakakorea atu taua Ota Pepa.

Pire Karaati-Whenua Ki A Hohepa Hutana.

Ko Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Ka motini ahau kia komititia tenei Pire, ki te tirohia e nga mema nga rarangi tuatahi o te Pire ka kitea e ratou i reira te take i whakaurua ai te Pire ki te Whare nei. Ko nga eka o tenei whenua, o Mahoenui, e 8,036 eka, a ko tetahi taha o taua whenua kei waho o te Rohepotae Poraka. Ko te wahi o taua whenua kei te riihi ki a Hohepa Hutana e 7,536 nga eka, a kua riro i te hoko a te Kawanatanga e 3,936 eka o taua Poraka. I runga i nga tikanga o te Pire nei, 1,936 nga eka e watea hei whakanohonoho ki te tangata e te Tari mo nga whenua o te Karauna, a e 2,000 nga eka e tukuna atu mo taua tangata, mo Hohepa Hutana. Te take i whakahaerea ai tenei Pire hei whakaora i taua Pakeha i etahi raruraru i pa ki a ia i nga ture mo te Rohepotae Poraka.

Ko Hone Heke.—Ki taku titiro kei nga Maori ano etahi o nga hea i roto i taua whenua e pupuri ana. Mehemea nei e penei ana, kua hokona ko etahi anake o nga eka o taua whenua e te Karauna, a kua riihitia e taua Hohepa Hutana te 8,000 eka katoa o taua poraka. Ko te Pire he mea whakariterite i waenganui i taua Pakeha me te Kawanatanga, kia taea ai e te Karauna te hoko i katoa te poraka, kia page 56ahei ai te tuku atu te 2,000 eka ki taua Pakeha. Ka patai atu au ki te Pirimia, mehemea ranei kua tino pau nga hea o nga Maori te hoko, kei te toe ano ranei etahi; a mehemea kei te toe ano etahi hea o taua whenua ki etahi Maori, ka pehea aua Maori ina paahitia tenei Pire?

Ko Te Tamihana (Mr. R. Thompson).—Ka whakamarama atu ahau ki te Whare, kaore tenei Pire e pa ana ki nga hea o nga Maori i roto i taua Poraka. I riihitia taua whenua e Hohepa Hutana i nga Maori, ka maha nga tau i naianei o taua riihitanga, i muri i tera ka hokona e te Kawanatanga taua whenua i nga Maori. Na, whakaae ana taua Pakeha ki te tuku atu i tana riihi ki te Kawanatanga, kia taea ai e te Kawanatanga te whakanohonoho ki te tangata, engari hei utu mo tana peratanga me whakaae hoki te Kawanatanga kia hokona e ia te 2,000 eka i nga Maori. I runga i te whakaaetanga o enei mea tukuna atu e ia tana riihi. Kaore kau he paanga o nga Maori i roto i te rua mano e mea nei taua Pakeha kia hokona e ia.

Ko Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon).—Kaore pea te mema honore mo te Takiwa Maori Whaka-raro i korero i nga rarangi whakamutunga o te Pire, mehemea hoki i ata korerotia e ia aua rarangi kua marama noa atu te Pire ki taua mema honore. Kaore kau he raruraru e pa ki nga Maori e pupuri ana i o ratou hea i tenei Pire.

No te tukunga ki te Whare, komititia ana te Pire, a panuitia tuatorutia ana.

Ka mutu tenei haere tonu nga mahi a te Whare.

No te rua karaka i te po ka hiki te Whare.