Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Niu Tireni. — Nga Korero Paremete. — Whare O Runga, 1897. — Aga Mhai korero a Mema Maori. — Huihuinga Tuatahi

page 1

Niu Tireni.
Nga Korero Paremete.
Whare O Runga, 1897.

Aga Mhai korero a Mema Maori.
Huihuinga Tuatahi.

Wenerei, te 7 o Aperira, 1897.

Te huihuinga tuatahi o te tekau ma toru o nga Paremete o Niu Tireni i whakatuwheratia i tenei ra e te Kaiwhakakapi mo te Kawana, pai ana ia ki te whakapuaki i enei kupu.

Whaikorero.
E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Runanga Nui,

Ka nui toku koa i au kua karanga nei i te Paremete kia huihui mai kia ahei ai koutou ki te whakarite tikanga kia tae atu ai he kaiwhakarite mo tenei koroni ki te hakari ka tu nei ki Ranana hei whakahonore mo te taenga ki te ono tekau tau tuturu o te Kuinitanga roa whaihua painga mo te katoa o to tatou Kuini atawhai.

Kua tae mai he tono ki Niu Tireni pera ano me nga tono kua tae ki era atu wahi o te ao e tau ana ki raro ki te mana o te Rangatiratanga o Ingarani kia tae ata he kaiwhakarite mo tenei koroni ki Ingarani ki tenei hakari whakaharinga o te iwi, ko nga kaiwhakarite mo tenei koroni ka ata whaitia ka whakahonoretia e te Kawanatanga o Ingarani ina tae atu ki reira. Ka tukuna atu ki a koutou te pukapuka tono i tuhia mai e te Kawanatanga o Ingarani.

Ka tonoa atu ki nga whare e rua o te Paremete kia tuku pukapuka whakahonore atu ki to tatou Kuini atawhai.

Ko to tatou Kawana a Ara Karatiko i haere atu i Niu Tireni nei i Pepuere kua hori ake nei, haere atu ia me te haere tahi o te aroha atu o nga iwi katoa o te koroni nei. No te rironga atu o to tatou Kawana ka tu ko au hei kaiwhakakapi mo te Kawana, a ko te wha tenei o nga Paremete i tau ai ma te Kaiwhakakapi o te Kawana e whakapuaki he whaikorero whakatuwheratanga Paremete.

Kua tae mai nga pukapuka whakaatu mai kua whakaturia ko te Ara o Ranapare hei Kawana mo Niu Tireni. E kore e roa ka tae mai to tatou Kawana hou, a ka powhiria mai ka whakahonoretia i te mea e tu ana ia hei Kaiwhakarite mo to tatou Kuini atawhai.

E nga Rangatira o te Runanga Nui,

I runga i tona tikanga ano kua waiho mo Hune ra ano e huihui ai te Paremete, a kei te mohio ano koutou kua whakaritea nga moni whakahaere mo te koroni tae noa ki nga ra whakamutunga o Hune. Ka tonoa atu ki a koutou kia whakaritea ano nga moni whakahaere page 2mo tetahi atu wa kia roa atu i runga i ta koutou i kite ai he mea tika. Ka whakaaturia atu ki a koutou nga pukapuka whakaatu atu i nga rarangi moni o te koroni.

E nga Rangatira Honore o te Kauninhera me nga Rangatira o te Runanga Nui,

Kaore aku Kaiwhakahaere i te whakaaro kia mania he Ture i tenei huihuinga o te Paremete, engari ano ko nga Ture e tika ana hei whakamana i te hiahia o te iwi o Niu Tireni kia tae he kaiwhakarite mo tenei koroni ki te hakari whakahonore mo te tutukitanga ki te ono tekau tau o te Kuinitanga o to tatou Kuini Atawhai.

Engari na runga i te ahua he o nga tikanga o te ture e pa ana ki te whakaritenga Tumuaki mo te Kaunihera, kua mahia he Pire mo tera a ka tukuna atu kia whiriwhiria e koutou.

E hiahia ana au kia tau te atawhai a te Atua, kia whakanuia te kororia o te Rangatiratanga o Ingarani, kia tupu te ingoa o nga koroni, i runga i te huihuinga o nga raugatira whakahaere Kawanatanga o nga koroni, kua tonoa mai ail kia haere atu ki te hakari whakaharinga o nga iwi, i te mea kua tupono nei ki te ono tekau tau tuturu o te Kuinitanga o Kuini Wikitoria, kia ata whiriwhiria hoki e ratou nga putake whaitikanga e pa ana ki Ingarani me ona. koroni i nga wahi katoa o te ao.

Taite, te 8 o Aperira, 1897.
Whaikorero A Te Kawana.

H. K. Taiaroa.—E mihi atu ana au ki nga mema na raua nei i kokiri i tautoko te motini utu atu i te whaikorero a te Kawana, e whakahonore atu ana au ki a raua mo te pai o a raua korero, i a raua e whakahaere ana i te mahi kua whakaritea nei ma raua. E mihi atu ana hoki au ki a raua i te rnea he mema hou raua no te Kaunihera. I tae ake ki au te waea a te Minita mo nga Whenua, he mea rite ano pea ki nga waea i tukuna atu ki nga mema katoa o nga whare e rua, i mea mai taua waea, kua tae mai te tono a te Hekeretari o te Kawanatanga o Ingarani kia haere atu to tatou Pirimia ki Ingarani. Ko taku utu atu mo taua waea, e whakaae ana au kia haere te Pirimia ki Ingarani hei kai - whakarite mo tenei koroni, a ka whakahoa atu au ki nga mema o nga whare e rua kia ahei ai ia ki te haere. Ki taku mohio i pera ano nga utu a te nuinga o nga mema o nga whare e rua mo aua waea. No runga no nga korero a etahi o nga mema kua whaikorero nei, i whakahua nei i te iwi Maori, me ki atu au kaore i whawhaitia kaore i raupatutia te iwi Maori, engari he mea ata tono atu, he mea ata whakaae hoki na nga Rangatira Maori, haina ana ratou i te tiriti whakauru atu i nga Maori ki roto ki te Pakeha, hei pononga tahi mo te Kuini. I haina ano taku hakoro me era atu Rangitira Maori i taua tiriti i te tau 1840, a i taua hainatanga i whakaae nga Maori kia uru ki raro ki te Kawanatanga o Ingarani me te Kuini, a ki taku mahara na tera i rite tahi ai tatou Pakeha, Maori, i teina i tuakana ai tatou. No muri mai i tena ka whawhai, engari he whawhai pokanoa ake nei, e hara i te mea he whawhai nui na te iwi katoa, engari he mea pokanoa penei me nga raruraru ano e tupu ake nei i waenganui i a tatou ake nei, i waenganui i a tatou me o tatou whanaunga ake nei ano, i ona wa e tupono ai he raruraru. Heoi ano, e hara i te whawhai nui, E mau tonu ana matou he pononga no te Kuini, a ko te nuinga o te iwi i piripono ki a te Kuini. E hara era i te whawhai nui a te iwi, engari he tautohe. Ko etahi putake o aua raruraru he tautohe whenua, i hokona etahi whenua i nga tangata; e hara nei i a ratou aua whenua, a ka pouri te hunga nona te whenua no reira ka mau pu etahi o ratou, e hara i te whawhai nui engari he arai kau atu i tona mate ake. Na i aua whawhai e hara i te mea he whawhai na te Pakeha anake ki te Maori, engari i tuaratia ano nga Pakeha e nga Maori, na kei te kite ano koutou i nga Meiha Maori i nga takiwa nei, e hara i te mea i tu ratou hei Meiha whawhai ki nga Pakeha, engari i tu hei Meiha whawhai ki tona iwi ki ona whanaunga ake ano ki te iwi Maori, a na te Kawanatanga ano o te Kuini ratou i whakatu. E koa ana ahau i te mea e mahara ana te Pirimia kia haere tahi he ope Maori hei hoa haere mo te ope page 3Pakeha—Ki te tukuua atu e tatou he Pakeha ho Maori kia haere tahi, ka whakaatu tatou e kotahi tonu ana te whakaaro o nga Maori me nga Pakeha ki te koropiko atu ki to tatou Kuini, me to tatou hari i te mea kua tae ki te ono tekau tau tona Kuinitanga, a e hiahia ana au kia haere tonu Ma roa atu hoki ona tau e tu ana hei Kuini mo tatou. E koa aua au mo to tatou Kaunihera e hiahia nei kia mohiotia to tatou piripono ki to tatou Kuini, me te tuku kupu mihi atu ki a ia mo tona Kuinitanga i noho hari ai te katoa, a e hiahia ana au kia whakaae te Kaunihera katoa kia tukuna atu e tatou he pukapuka mihi atu ma tatou, whakaatu atu i to tatou aroha atu ki a ia me to tatou piri pono ki a te Kuini, kia mohiotia mai ai he hunga piri pono tatou, me to tatou koa ki nga painga e tau ana ki a tatou i tenei koroni o Niu Tireni.