Motu O Hauturu.

Ko Te Hutana (Mr. Houston).—Ka whakatakotoria e ahau te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga i te pitihana a Tenetahi. Ko tenei kaipitihana e inoi ana kia hoatu he utu ki a ia mo te tangohanga hetanga o tona hea i te Motu o Hauturu. Ko te ripoata a te Komiti e mea ana kaore kau a ratou kupu mo tenei pitihana. Ka motini ahau kia whakatakotoria tenei ripoata ki runga ki te teepu o te Whare.

Ko Hone Heke, ka motini ahau kia whakahokia tenei ripoata ki te Komiti mo nga Mea Maori. Kei te mohio nga mema honore no tera huinga o te Paremete ka paahitia tetahi Ture hei muru i nga hea o nga Maori nona a Hauturu. Kia tata tonu te mutu o te Paremete ka homai taua Pire ki te Whare, na reira kaore i whai taima te kai-pitihana me tana whanau te haere mai ki te aroaro o te Komiti o tenei Whare whakaatu atu mai ai i o ratou whakaaro mo taua Pire. Na, i ata paahitia taua Pire hei ture; engari ki toku nei whakaaro kaore rawa i tika te mahi a nga Whare e rua o te Paremete i ta raua paahitanga i taua Pire. Ko taua Pire e pa ana ki nga whai-taketanga o nga Maori ki Hauturu. Tenei ano te roanga atu o nga korero a Hone Heke, ara, he whakahe nana i te mahi a te Whare, a he tono kia whakahokia te pitihana ki te Komiti mo nga Mea Maori.

Ko Patene (Mr. Button).—He whakahe tana i nga korero a Hone Heke, a he whakamarama haere ki te Whare i te tika o te mahi a te Pare-page 43mete me te Kawanatanga i tera tau mo Tenetahi tae atu ki nga tangata Maori katoa o Hauturu. Me tana whakaatu atu haere na Tenetahi ano i ata hoko tona hea i Hauturu, a i tu ake ai ia kei haere te rongo o nga korero a Hone Heke mo taua putake, a kei pohehetia he tika; na reira ia i whakahe ai i aua korero.

Ko Wi Pere.—E tautoko ana ahau i nga kupu kua korerotia ake nei e te mema honore mo te Takiwa Maori Whaka-te-hauraro. Na e hiahia ana ahau ki te whakamarama atu ki te Whare, na te roia ke i haere ki a Tene-tahi tono ai kia haina ia i te pukapuka o te hoko mo Hauturu. I whakaae te roia kia £2,000 e hoatu ki a Tenetahi. Kia kotahi rawa tau i muri iho ka mohio te roia ra e kore era atu o nga tangata nona te whenua e haina i te pukapuka o te hoko. Na kua tae a Tenetahi i mua atu ki taua roia ki te mea atu kia mukua atu tona ingoa i runga i te pukapuka o te hoko, i te mea kaore ona hoa i te pai ki te hoko i o ratou hea. No muri i tenei katahi ka mahia tetahi tikanga, i penei te ahua, me haina katoa nga tangata i o ratou ingoa ki te pukapuka o te hoko, a hei muri ka utua ai nga moni ki te aroaro o Tenetahi; a no te kitenga o Tenetahi kua tuhaìna nga moni ki ia tangata ki ia tangata Maori i uru ki taua motu, ara, kua takahia e nga Pakeha te whakariteritenga i oti nei ki a ia, no reira kaore rawa ia i pai ki te tango i tana taha o te moni mo te hoko, a kaore hoki ia i pai kia tango tana wahine i tetahi taha o taua moni. I te wa i haina ai a Tenetahi i te pukapuka o te hoko, kaore ia i mohio he aha te mahi e mahia ra e ia. I te mea kua kitea inaianei kua tupu ake he raruraru mo taua mea, ko te mea tika me tuku tenei putake e nga Minita ki te Komiti. Kei Poneke nei a Tenetahi inaianei e tatari ana, a tera pea e taea te whakaoti pai tenei raruraru ki te karangatia taua tangata ki te aroaro o te Komiti. Kaore e tika kia riro ma te Kai-whakawa e uiui a Tenetahi mo runga i tenei mea. Na nga Minita, ara, na nga ringa nunui, i hanga tenei Pire, na reira ki toku nei whakaaro ma ratou ano e ata uìui e ata whakaoti tenei raruraru. Me whakahoki atu tenei mea ki te Komiti mo nga Mea Maori, a me huihui katoa atu nga Minita me Tenetahi ki reira, a ki reira whakariterite ai ratou i tenei raruraru. Kaore e tika kia murua noatanga ake te hea o tana wahine. Kaore kau aku korero mo to Tenetahi ake hea, notemea kua haina ia i te pukapuka o te hoko; a nona tena kuaretanga. Ka nui toku hiahia kia whakahokia tenei mea ki te Komiti mo nga Mea Maori, kia tino whiriwhiria ai tenei putake, a kia ata mahia paitia ai te hea o te wahine a Tenetahi. Mehemea ka whakataua e tenei Whare me haere a Tenetahi ki te aroaro o te Kai-whakawa, tera e tonoa kia utu ia i te moni ma tetahi roia hei mangai mona ki reira, a ka apitiria mai tera hei mate ano mona. Kaati, ko te mea pai me whakaoti tenei raruraru e nga Minita i te mea kei Poneke nei a Tenetahi inaianei.

Ko Te Hutana (Mr. Houston), Tiamana mo te Komiti mo nga Mea Maori.—Ki toku nei whakaaro kaore kau he mea e pahure ahakoa whakahokia tenei ripoata ki te Komiti. No te huinga o te Paremete i tera tau ka paahitia he ture mo tenei putake, na reira kaore kau he huanga o te whakahoki i tenei mea ki te Komiti. Kua tae te kupu, i muri iho i te paahitanga o te ture i tera tau, kia Tenetahi kia haere ia ki te aroaro o te Kai-whakawa Tuturu i Akarana, ki reira whakaatu atu ai i nga mate kua pa ki a ia. Na kaore a Tenetahi i rongo, a ahakoa te maha o nga tono i tae ki taua tangata kaore rawa i rongo, whakakeke tonu, a kaore i tae ki te aroaro o te Kai-whakawa. Na reira kaore kau a Tenetahi kereeme ki te koroni mo taua mea. Ki taku, kaati ra te moumou i te taima o te Whare mo tenei mea, notemea kaore kau he painga e puta ina whakahokia tenei putake kia whiriwhiria ano e te Komiti.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon), te Minita mo te taha Maori.—Ka motini ahau kia nukuhia tenei korero mo tetahi atu ra. I mea ai ahau me nuku tenei korero kia whai-taima ai nga mema honore ki te hurihuri i tenei putake.

Ko Te Makenehi (Mr. T. Mackenzie).—Ki taku mahara kaore e tika page 44kia nukuhia tenei korero. He penei tonu te mahi a te Pirimia ki te mema honore mo te Takiwa-whaka-te-Hauraro; ahakoa he aha te mea e motinitia e taua mema honore kei runga te Pirimia ki te taami, a ki te whakakore. Ki toku whakaaro me tino whakamoemiti tatou ki te mema honore mo te Takiwa-whaka-te-Hauraro mona e ngana nei ki te whakahaere i nga mea katoa e pa ana ki tona iwi Maori, a kaore he take e kaua ai tenei putake e whakahokia ki te Komiti mo nga Mea Maori. Me whakaae kia pooti tatou inaianei mo tenei mea. Mehemea kaore te Pirimia i motini kia nukuhia tenei korero, kua oti noa atu i a tatou te pooti, a tera pea kua tau kaua te ripoata e whakahokia ki te Komiti, kua pehea ranei. Otira ki taku titiro kei te tino marama kua pa he mate nui ki a Tenetahi me tana whanau, a mehemea e pera ana—

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—Ka tu ake ahau ki te patai, kei te he pea ta te mema honore, notemea kei te kotiti ke ana korero i nga take i tonoa ai kia nukuhia tenei korero.

Ko Te Tepute-Pika.—Kaore te mema honore, a Te Makenehi, i te takahi i nga ritenga whakahaere korero o te Whare.

Ko Te Makenehi (Mr. T. Mackenzie).—Kaati me whakamutu ake aku korero; kua tino marama, i te mema honore nana nei i motini kia whakahokia te ripoata, kua pa he mate ahua kohuru ki nga Maori nona a Hauturu, a mehemea he tika kua pa he mate ki enei tangata, he aha te he o te whakahoki i te ripoata ki te Komiti, kia taea ai te tino whiriwhiri o nga taha katoa o tenei putake? Kei te whakahe ahau ki te Pirimia e ngana nei ki te puru i o tatou waha. Ko te take i takoto ai i te Pirimia tana motini he mea nana kia kore ai e korerotia nga taha katoa o tenei mea, he mohio nona ki te tino uiuia taua keehi tera e kitea kua tahaetia nga tika o nga Maori ki to ratou whenua, a te mutunga iho kei whakaae te Whare katoa nei kia whakahokia te ripoata ki te Komiti.

Ko Te Tamihana (Mr. R. Thompson).—He whakamahara kau taku ki te mema honore kua noho iho nei, no tera tau ke tenei putake i whakataua ai. I tino whiriwhiria i tino korerotia i taua wa ona taha katoa, a homai ana he Pire ki tenei Whare hei whakaoti i te kereeme a aua Maori. Kaore to ratou whenua i whanakotia, he tino he rawa atu tera korero.

Ko Te Makenehi (Mr. T. Mackenzie).—Ki taku he tika tonu, kua whanakotia te whenua o ana Maori.

Ko Te Tamihana (Mr. R. Thompson).—Kaore rawa i pera te mahi a te Kawanatanga. No tera huinga o te Paremete i mahia ai he ture mo taua mea, a, ki taku titiro, i tino marama te whakaotiotinga o nga taha katoa o taua mea.

Ko Te Tepute-Pika.—He whakamahara atu taku ki nga mema honore tokorua e tautohetohe nei, ko te motini ke kia nukuhia te korero mo Hauturu te mea e takoto nei i to tatou araaro.

Ko Te Tamihana (Mr. R. Thompson).—Ki taku kaua te ripoata e whakahokia ki te Komiti mo nga Mea Maori. Kaore te Komiti e kaha ki te whakahaere i taua putake, a, ki te whakahokia atu te ripoata ki taua Komiti, he moumou taima noa iho—he whai-korero noa iho—kaore kau he mea e pahure. Ki taku kaua te ripoata e whakahokia ki te Komiti.

Ko Hone Heke.—Ki taku kaua tenei korero e nukuhia, koia tenei te take: i tera tau kaore te Whare nei i ahei ki te tino whiriwhiri i tenei putake. I taua wa i tonoa e te taha ki au kia whakaturia he Komiti hei uiui i nga mea katoa e pa ana ki tenei putake, kia tae ai te kai-pitihana me nga tangata katoa e whai-take ana ki taua mea ki te aroaro o taua Komiti, kia ahei ai ratou ki te whakatakoto i ta ratou keehi ki te aroaro o taua Komiti. Kaore taua tono i whakaaetia; a he aha te mea i mahia i te wa i korerotia ai taua Pire? He kore noa iho. Kaore i ata korerotia taua mea i taua wa, i tino ohorere i tino kaika te mahinga o taua Pire kia we ai te puta, a ma nga pukapuka o te Whare nei e whakaatu te tika o enei korero aku. He tito te korero e korerotia nei i ata mahia mariretia e te Whare taua Pire i tera tau. Kaore rawa atu i peratia.

Te Tepute-Pika.—Ki taku mahara, kaore te mema honore i te page 45whakaatu take e hangai ana ki te motini e mea nei kia nukuhia te korerotanga o tenei putake ki tetahi atu ra.

Ko Hone Heke.—Ko taku nei take, i mea ai kaua tenei korero e nukuhia, ko te korenga kaore i ata whiriwhiria tenei putake e te Whare nei i tera tau.

Ko Te Tepute-Pika.—He take tika tena e tonoa ai kia whakahokia te ripoata ki te Komiti, engari ehara tena i te take tika e whakahengia ai te motini e tono nei kia nukuhia tenei korero.

Ko Hone Heke.—Kei te whakaatu ahau i nga take katoa, kia mohio ai nga mema ki te whiriwhiri i te ahua o nga mate kua pa nei ki a Tenetahi, me tana wahine, me ta raua whanau hoki. Na mo te kupu a Te Patene (Mr. Button) e ki nei kua haina a Tenetahi i te pukapuka o te hoko o Hauturu—[gap — reason: damage]

Ko Te Tepute-Pika.—Kua puta ke nga korero a te mema honore, a kaore tena korero e taea e au te whakaae. I tu ake te mema honore ki te whakahoki i nga kupu a tetahi mema i korero ai mo te motini.

Ko Hone Heke.—Kaore ranei e tika kia whakamarama ahau kei te he te korero a te mema honore mo te taone o Akarana?

Ko Te Tepute-Pika.—Kaore e tika; me piri tonu koe ki nga korero e hangai ana mo te motini e mea nei kia nukuhia tenei korero ki tetahi atu ra.

Ko Hone Heke.—Ki taku mahara he tika ano ahau kia penei na, kaore te wahine a Tenetahi i haina i te pukapuka o te hoko o Hauturu.

Ko Te Tepute-Pika.—Me whai tonu nga kupu a te mema honore i nga korero e hangai ana ki nga take i kore ai e tika kia nukuhia tenei korerotanga.

Ko Hone Heke.—Kaati, kaore e taea e au te whakatakoto ki te aroaro o te Whare nei oku whakaaro katoa mo runga i tenei putake, heoi me penei noa iho e au: i te mea kua araia ahau e te Pirimia, kaati, kaore e taea e nga mema o tenei Whare te whakaputa i o ratou whakaaro mo runga i tenei mea. Ko taku kupu whakamutunga tenei, ara, koi nei ano te ahua o nga whakahaere mo tenei mea i tera tau. Kaore rawa i ata whiriwhiria te Pire i paahitia nei i tera tau hei muru i nga whai-paanga o nga Maori ki te Motu o Hauturu.

Ko Te Mete (Mr. G. J. Smith).—Ki taku kaua e nukuhia tenei korero. Kaore ahau i te tino mohio ki nga tikanga Maori, engari, ki taku titiro, mehemea ka nukuhia tenei korero inaranei, heoi ko te ngaronga atu tena o tenei putake i to tatou aroaro i tenei huinga o te Paremete. He mea tika mo te taha Maori—

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—E hara i te mea he hiahia noku kia ngaro atu tenei putake i motini ai ahau i tenei ra me nuku te korerotanga o tenei mea.

Ko tetahi Mema Honore.—Koi na ra te mutunga mehemea ha nukuhia inaianei tenei korero.

Ko Te Mete (Mr. G. J. Smith).—Kaore ahau i te ki he mea ata mahi e te Pirimia tana motini kia kore ai tenei putake e ara ake ano i tenei huinga o te Paremete, engari e mea ana ahau koi ra toha mutunga, ara, ki te whakaaetia taua motini.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon.)—Kaore.

Ko Te Mete (Mr. G. J. Smith).—Ka whakaae ranei te Pirimia kia korerotia ano tenei putake i enei ra e takoto ake nei o tenei huinga o te Paremete.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon.)—Ae.

Ko Te Mete (Mr. G. J. Smith).—Kei Poneke nei etahi o nga Maori o Hauturu inaianei, a ki te kore e whakahaerea ano ta ratou tono i tenei huinga o te Paremete, he nui a ratou moni e pau i te hokinga mai ano ki Poneke a te tau e takoto ake nei, a he pai kia kaua nga moni a aua Maori e moumouria.

Ko Te Miterehana (Hon. Mr. Mitchelson).—I tera tau, i te wa e whakahaerea ana tenei putake, i patai ahau ki te Minita mo nga Whenua, ka whakaae ranei ia kia uiuia mehemea kei te toe ano he whenua ki aua Maori, i waho atu o te Motu o Hauturu, hei oranga mo ratou. I whakaae taua mema honore, i taua wa, mana e whakahau kia uiuia taua ahua. He patai atu tenei naku mehemea ranei i peratia e taua Minita, kaore ranei?

Ko Te Kere (Mr. W. Kelly).—I uiuia tena e te Komiti mo nga Mea page 46Maori i te wa i takoto ai te pitihana ki to matou aroaro, a i whakahokia mai e nga Maori, ae, he whenua ano o ratou kei te toe hei oranga mo ratou. Ki taku titiro he maha nga mema honore, kua whai-korero mo tenei mea, kei te korero noa iho, kaore i te matau ki te ahua o tenei putake e whiriwhiria nei e tatou.

Ko Te Tepute-Pika.—Ki taku mahara kei te kotiti ke nga korero a te mema honore.

Ko Te Kere (Mr. W. Kelly).—Kaati, mehemea kei te penei me taku i ki ake nei, ki taku mahara kaore i te tika te tono a te Pirimia kia nukuhia tenei korero.

Ko Timi Kara (Hon. Mr. Carroll).—Ki taku mahara kaore kau he take e haere tonu ai tenei korero inaianei. Me ngata nga hiahia o nga mema i te kupu a te Pirimia i whakaae nei ka whakaritea tetahi atu ra hei tino korerotanga i tenei mea.

Ko Te Wirihana (Mr. Wilson).—E mea ana ahau tino whakaae te Pirimia, a me whakahua e ia tetahi ra tutata hei korerotanga i tenei mea.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—Ka whakaae ahau me whakarite ko te turei o te wiki e haere ake nei. Kei te mohio ahau kaore ano etahi o nga mema honore i ata marama ki te aronga o tenei putake, notemea katahi tonu ka tae mai te ripoata a te Komiti ki tenei Whare, na reira kaore ano nga mema i whai-taima ki te titiro i nga korero i korerotia ki te aroaro o te Komiti, a koi nei au i mea ai he pai kia nukuhia tenei korero.

Ko Hone Heke.—I te mea kua takoto te kupu whakaae a te Pirimia, kaati e kore ahau e tono kia pootitia e te Whare.

Heoi whakaaetia ana te motini kia nukuhia te korerotanga o tenei putake ki etahi atu ra.

Ka mutu tahuri ana te Whare ki te whakahaere i etahi atu mahi.