Nga Whenua O Kawhia.

Ko Te Ranga (Mr. Lang).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whenua, mehemea tera ranei e tere tana whakatuwhera i nga whenua e tata ana ki Kawhia kia maketetia, a kia whakanohonohoia ki te tangata? I penei ano taku patai ki te Minita i tera tuunga o te Paremete, a utua mai ana e ia i taua wa hei te raumati kua taha ake nei e whakahaua ai e ia kia whakatuwheratia etahi o nga whenua o te taha ki Kawhia. Otira kaore i rite i te Kawanatanga taua kupu; engari kua rongo ahau he nui nga whenua kei te takiwa o Pirongia me Kawhia kua riro mai i te hoko a te Kawanatanga, a ko toku hiahia kia tere te whakatuwhera a te Minita i aua whenua ki to makete.

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Kua penei te whakaatu mai ki au a te Tari mo nga Whenua, ara, kaore kau he whenua a te Karauna i Kawhia engari tera ano etahi whenua a te Karauna, he mea hoko i nga Maori, kei te takiwa o te rori atu i Arekahanara ki Kawhia. Kua oti tana whenua te ruri, a kua oti te ata roherohe o nga tekihana. Engari, kia marama te mema honore, kaore kau a te Kawanatanga whenua, hei whakatuwhera ki te Pakeha, i te tiwai o Kawhia, a heoi me tatari marire tona iwi kia riro mai ra ano etahi whenua o reira i te Kawanatanga.

Ko Te Ranga (Mr. Lang).—Ka tere ranei te whakatuwhera o nga whenua e takoto ana i waenganui o Arekahanara me Kawhia.

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. McKenzie).—Kaore ahau e kaha ki te whakaatu i te ra, engari e kore e roa rawa ka whakatuwheratia aua whenua.

Whenua Maori I Waikopiro.

Ko Te Hooro (Mr. Hall).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whenua, mehemea ranei ka whakaae te Kawanatanga ki te akiaki i ana Apiha Hoko Whenua Maori, kia tere ai ta ratou hoko i nga Maori i nga toenga o Waikopiro page 29Poraka, e tata ana ki Makotuku, Haaki Pei, i te mea he whenua pai tera hei whakanohonoho ki te tangata, a he maha nga tangata o taua takiwa kei te hiahia ki te whenua?

KO Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Kei te whakaae ahau ki te tika o nga korero a te mema honore, e ki nei ia he maha nga tangata o taua takiwa o te koroni kei te hiahia kia whiwhi ratou i etahi whenua. E tika ana aua kupu a te mema honore. E 26,000 eka te nui o Waikopiro Poraka, a 14,000 eka o taua whenua kua oti i te Kawanatanga te hoko i nga Maori, a kua tukuna aua eka ki te makete kia whakanohonohia ai ki te tangata. Ko te toenga o taua Poraka, ara, te wahi kei nga Maori ano, kei te hokona e te Kawanatanga inaianei, engari kotahi te mea kei te whakauaua i te hoko, ara, ko te nuinga o nga hea kei te toe, he tamariki nga tangata nona, a me tupato te whakahaere a te Kawanatanga i tana hoko i aua hea kei waiho kore whenua aua tamariki. Ko etahi tangata o taua takiwa, mahara ai pea, he mohio ake ratou i te Kawanatanga mo aua tu mahi; otira no te haerenga o nga apiha a te Kawanatanga ki te uiui haere ki nga tangata nona te whenua kitea ana ko te nuinga o nga tangata i toe o taua poraka, he tamariki, kaore ano i rite nga tau, na reira me tupato te mahi, i te mea kaore e tika kia takahia te ture. Engari me ki atu ahau ki te mema honore, kaore e mangere te Kawanatanga ki te whakahaere i te hoko mo taua whenua, a kei te wa e oti ai te hoko ka tere tonu te tuku a te Kawanatanga i taua whenua ki te makete.

Iwi O Tuhourangi.

Ko Hone Heke (mo Wi Pere).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga mo tenei iwi nui i mua, mo Tahourangi, nana nei i noho a Tarawera Moana me ona tahatika, a i whakangaromia nei o ratou whare me o ratou kainga e te pakarutanga o Tarawera Maunga i te tau 1886, ara, kei te mohio ranei te Kawanatanga kei te noho manene noa iho taua iwi i nga whenua karinga kapia o te pito whaka-te-raki o te motu nei, a kaore kau o ratou kainga tuturu, a kei te noho mate noa iho? Mehemea kei te mohio te Kawanatanga ki te mate o taua iwi, tera ranei e hoatu e te Kawanatanga he whenua pai mo ratou ki te taha waitai, hei kainga mo taua iwi e tupu ai he kai ma ratou e ora ai ratou i nga ika me nga mataitai o te moana?

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Kei te hurihuria tenei patai e te Kawanatanga i runga i tetahi tono kua tuhia mai mo te taha ki aua Maori. He mea tawhito tenei, a ka maha ona tau e takoto tarewa ana. Na, kua whakahoutia ano taua mea e tenei Kawanatanga, a ki taku mohio e rua nga wahi whenua kei te whiriwhiria, a ki taku rongo kei te paingia ana whenua.

Te Waka Poraka.

Ko Hone Heke.—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, mehemea ranei kua whiriwhiria e ratou te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori, o te huihuinga o te Paremete o te tau kua taha ake nei, mo te pitihana a Kipa Te Whatanui mo Te Waka Poraka, a ka peheatia e te Kawanatanga taua ripoata?

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Kua whiriwhiria tenei mea e te Kawanatanga, a kua tau ta ratou kupu me ata waiho kaore e whakahaerea inaianei.

Te Arataura Poraka.

Ko Hone Heke.—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, mehemea kua whiriwhiria e ratou te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori o tera tau mo te Arataura Poraka, a ka peheatia e te Kawanatanga taua ripoata? I rongo ahau kua tae a Timi Kara (Hon. Mr. Carroll) me tetahi apiha a te Kawanatanga ki te titiro i taua poraka, engari kaore ahau i te mohio ki te aronga o te ripoata i mahia e raua.

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Me ki ahau kua ata whiriwhiria e te Kawanatanga te ripoata a te Komiti, a kua whakahaerea etahi tikanga e mohiotia ai he tika ranei, he he ranei, nga kereeme a nga Maori mo taua poraka. Kua tae mai te ripoata ki te Kawanatanga, a tera e ata whiriwhiria taua mea a tona ra.

Arowhenua Rahui Maori.

Ko Tame Parata.?Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, mehemea ranei ka uia e ia ki a Tiati Make mehemea tera ranei kua utua ki te Kaitiaki mo te Katoa etahi o nga moni mo nga reti o Kapuna-a-Tiki, hei whakaea i te mahinga i nga tiwhikete mo nga Rahui Maori o Arowhenua? Ko te take i ui ai ahau i tenei patai he rongo noku ki nga Maori o taua takiwa e rahi ana nga moni, kei te Kai-tiaki mo te Katoa e takoto ana, e ea ai nga. nama katoa mo te whakawakanga me te whakaputanga i nga tiwhikete mo o ratou whenua.

Ko Te Makenehi (Hon. Mr. J. McKenzie).—Ka mea kua utua e te Kaitiaki mo te Katoa etahi o aua moni reti o nga rahui i whakahuatia nei hei whakaea i nga moni ma te Kooti mo nga Rahui o Arowhenua, engari kaore nga whakahaere katoa o aua tikanga me nga kaute o nga moni i utua kei te tari o te Kai-tiaki mo te Katoa e takoto ana. Ki taku mahara, mehemea e hiahia ana te mema honore ki aua mea tera e hoatu ki a ia e te Kai-tiaki mo te Katoa ina tonoa atu e ia.

Pire Wewete Marena.

Ko Makenapa (Mr. McNab).—He motini ta tenei mema kia panuitia tuaruatia e te Whare tenei Pire. Ko tona aronga he whakatakoto i etahi tikanga e taea ai te whakangawari o etahi o nga ritenga o te ture whakahaere marena o te koroni, kia ai ai he huarahi e taea ai te wehe me te wewete o etahi tangata kua marenatia. He roa ia e korero ana e whakamarama ana i nga tekiona o tenei Pire.

Ka mutu ia, ka tu ake ko Te Riiwhi (Hon. Mr. Reeves), Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon), Te Pere (Mr. Bell), Ko Kapene Rahera (Hon. Captain Russell), Ko Te Puto (Mr. Buddo), Te Wirhi (Mr. Willis), Te Tamihana (Mr. R. Thompson) me etahi atu. Ka mutu era.

Ko Tame Parata.—He torutoru nei aku kupu mo runga i tenei Pire. Ki au he pai kia pa hoki tenei Pire ki te iwi Maori. He maha nga Maori me nga hawhe-kaihe e tika ana kia pa ki a ratou nga tikanga o tenei Pire. A i te mea e pa ana tenei Pire ki nga wahine, he mea tika me whakamaori katoa ona tekiona. Te take i tono ai ahau kia whakamaoritia tenei Pire, kia mohio ai nga Maori ki te ture, a e kore rawa ratou e mohio ki te kore e whakamaoritia. Ka tautoko ahau i te panuitanga tuarua o tenei Pire, a ma te mema honore nana tenei Pire e whakahau kia whakamaoritia, a mana hoki e mahi kia pa ai tenei Pire ki nga iwi e rua o te koroni. Kua hoatu e tatou he mana ki nga wahine Maori e ahei ai ratou ki te pooti mo nga mema o tenei Whare, na reira me whakawhiwhi hoki ratou e tatou ki nga painga katoa e puta ana i runga i nga ture e paahitia ana e tenei Whare. Kei te nunumi haere tonu te iwi Maori ia ra ia ra, ia tau ia tau, ki raro i nga ture e pa nei ki nga Pakeha, a kei te piki haere tonu te matauranga o te iwi Maori, a taro ake nei kua rite tonu ratou ki nga iwi matau te mohio. Koia enei nga take i tautoko ai ahau i te panuitanga tuarua o tenei Pire.

Kaore etahi o nga mema Maori i whai-korero mo tenei Pire.

No te pootitanga e wha tekau nga mema i tautoko i te Pire, a toko ono tonu nga mea i turaki, heoi paahitia ana te panuitanga tuarua o te Pire.

No te rua tekau meneti ki te rua karaka i te po ka hiki te Whare.