Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Turei, te 16 o Hurae, 1895

Turei, te 16 o Hurae, 1895.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka mutu te karakia.

Ka whakahaerea ko nga patai me etahi atu mahi, ka mutu era ka tae ki te—

Pire Taone Maori.

No te takotoranga o te patai, kia panuitia tuatorutia tenei Pire, ka tu ake.

Ko Hone Heke.—E te Pika, e hiahia ana ahau, mehemea ra e whakaaetia ana e nga tikanga o te Whare, ki te whakakore i aku kupu i whakaputa ai, i tahi ra ake nei, mo te Minita mo nga Whenua. Ka nui toku pouri mo aua kupu aku, a e hiahia ana ahau kia patua atu aua kupu i roto i nga pukapuka takotoranga o nga korero o te Whare nei. Kaati tena. Ka tahuri aku korero inaianei ki te Pire e takoto nei i te aroaro o te Whare, e mea ana ahau kia takoto atu taku whakahe mo tenei tikanga a te Kawanatanga e whakauru nei i enei tu ture, e pa motuhake nei ki uga Maori anake. Kaore kau he take, ki taku titiro, e whakaurua mai ai ki te Whare nei uga Pire penei te ahua. Ko nga rarangi tuatahi o te Pire nei e ki ana, i te mea kaore ano i whakatuwheratia a waenganui o Aotearoa nei, a i te mea hoki he tika kia whakatuwheratia taua wahi o te motu nei, na reira ka tono te Kawanatanga kia paahitia tenei Pure. Koia tenei te ahua o tenei putake. Kei te pai ranei nga Maori kia whakahaerea he taone me etahi atu mea ki o ratou takiwa kaore ranei? Ki taku mahara kei te hiahia nga Maori kia whakahaerea aua mea ki o ratou whenua. Kua tae ahau ki te tirotiro haere i te nuinga o nga kainga Maori o Aotearoa nei, a kua whakaaturia mai ki au nga whakaaro o nga Maori mo runga i tenei page 19putake. Na, kotahi tonu te mea kei te whakapakeke i nga Maori i kore ai ratou e pai kia whakahaerea he taone mo etahi atu mea ki runga ki o ratou whenua, ara, ko te ture kino i paahitia nei i tera tau. Kua tangohia atu e taua mea o ratou whai-tikangatanga ki runga ki o ratou whenua; kua whakarereketia he ture mo ratou, ara, kua kore e waiho ki a ratou ano te tikanga mo o ratou whenua, penei me te Pakeha. Kua ki taua ture kaua nga Maori e whiwhi i te utn tika, i runga i te aronga o te makete, mo o ratou whenua. Na ko te whakahe a uga Maori e whakahe nei mo tenei tikanga rere ke, e tino whai-take ana. Mehemea e rite tahi ana nga ture mo nga Maori me nga Pakeha mo runga i tenei mea i te whenua, katahi ka marama, katahi, ki taku mahara, ka whakaae nga Maori kia whakahaerea o ratou whenua hei taone, hei paamu, hei kainga tangata ranei, i raro i nga tikanga o te Ture Whakanohonoho Whenua. Ko tenei Pire e mea ana me tango etahi o nga whenua o nga Maori hei taone, a me rahui aua wahi hei oranga mo nga Maori; he tikanga pai ano tonei, engari e pumau ai aua taone hei rahui tuturu, hei painga tuturu mo nga Maori, me tino arai te hoko a te Karauna i aua wahi. I whakaatu ano ahau ki te Whare nei, i a tatou e Komiti ana mo te Pire nei, kua oti noatu tenei tu taone te whakamatau ki Rotorua, a te mutunga iho kaore kau he painga i puta ki nga Maori i taua taone. Na, ka pera ano me Rotorua te mutunga o nga taone ka whakaturia nei i raro i tenei Pire. Ina hoki, haunga ia nga rahui i whakatakotoria i raro i te Ture Rahui Whenua Maori o te Tai Hauauru, kei te hoko tonu te Kawanatanga i nga hea o nga Maori i roto i nga whenua rahui puta noa i te koroni. Ma tenei tu mahi e kore ai e whakaponohia te tika o nga mahi a te Kawanatanga.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te mema honore. Ka mutu a Hone Heke ka tu ake—

Ko Timi Kara (Hon. Mr. Carroll).—He kupu torutoru aku hei utu atu i etahi o nga korero a te mema honore kua mutu ake nei, a me etahi kupu hoki mo te Pire e paahitia nei. Ki toku whakaaro he Pire tenei e puta ai he painga mo nga Maori. He Pine pai tenei, he pai tona aronga, a te mutunga iho tera ano nga Maori e tino whakapai. Ko te tikanga o tenei Pire, he whakamana i etahi huarahi e ahei ai te whakatu o etahi taone ki etahi wahi o nga whenua o nga Maori, ara, ki nga wahi e mohiotia ana kei te huihui ki reira te tangata i runga i te tupu haere o te motu nei, engari i te mea kei te takoto raruraru aua wahi, kaore kau he huarahi i raro i nga ture e mana nei inaianei e taea ai te whakahaere o aua tu taone ki aua tu wahi, na reira ka meatia tenei Pire kia paahitia. Na, kaore kau he mana e hoatu ana ki nga Maori e tenei Pire e ahei ai ratou ki te hoko i te whenua, na reira e kore hoki te Kawanatanga e kaha ki te hoko, heoi ano ta te Kawanatanga he whakahaere i aua whenua mo te taha ki nga Maori. Na, ko tetahi, ka whakatakotoria he rahui, hei wahi motuhake [gap — reason: damage]o nga Maori, ara nga wahi i tu ai nga whare o nga Maori me a ratou mahinga kai. Ko nga wahi e retia ana ka riihitia mo nga tau e rua tekau ma tahi i runga i te tikanga makete e tuwhera ana ki te katoa. Na, kei hea ra te mate e pa ki te tangata i runga i tenei huarahi? He aha te mate mo te Maori e puta ake i roto i enei tikanga whakahaere? Ehara i te mea e hiahia ana te Karauna ki te hoko i aua wahi. Heoi ta te Kawanatanga e hiahia ana ko te whakatu taone ki nga wahi e nui haere ana te tupu o te tangata. He maha nga wahi o te motu nei e tika ana hei tuunga taone Maori. Ki te paahitia tenei Pire hei ture tera e puta he painga ki nga Maori me nga iwi katoa o te koroni.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te mema honore.

Ko Hone Heke.—He tu ake taku ki te whakamarama ki te Whare mo nga kupu a te mema honore kua noho iho nei, e ki nei ia, i ki ahau kaore he painga e puta ki nga Maori i raro i tenei Pire. Kei te mau tonu ahau ki taua whakaaro oku mehemea ka waiho penei tonu nga tikanga o te Pire me tona ahua e takoto nei. Engari ki te kore e hoatu e te Pire he mana ki te Kawanatanga e ahei ai te Karauna ki te hoko i nga hea o nga Maori nona te taone, katahi au ka marama era e puta he painga ki uga Maori page 20i raro i tenei Pire, ina paahitia e te Whare.

Ka mutu nga whai korero i konei, a paahitia ana te panuitanga toatoru o te Pire.