Pire Taone Maori.

No te takotoranga o te patai, kia panuitia tuatorutia tenei Pire, ka tu ake.

Ko Hone Heke.—E te Pika, e hiahia ana ahau, mehemea ra e whakaaetia ana e nga tikanga o te Whare, ki te whakakore i aku kupu i whakaputa ai, i tahi ra ake nei, mo te Minita mo nga Whenua. Ka nui toku pouri mo aua kupu aku, a e hiahia ana ahau kia patua atu aua kupu i roto i nga pukapuka takotoranga o nga korero o te Whare nei. Kaati tena. Ka tahuri aku korero inaianei ki te Pire e takoto nei i te aroaro o te Whare, e mea ana ahau kia takoto atu taku whakahe mo tenei tikanga a te Kawanatanga e whakauru nei i enei tu ture, e pa motuhake nei ki uga Maori anake. Kaore kau he take, ki taku titiro, e whakaurua mai ai ki te Whare nei uga Pire penei te ahua. Ko nga rarangi tuatahi o te Pire nei e ki ana, i te mea kaore ano i whakatuwheratia a waenganui o Aotearoa nei, a i te mea hoki he tika kia whakatuwheratia taua wahi o te motu nei, na reira ka tono te Kawanatanga kia paahitia tenei Pure. Koia tenei te ahua o tenei putake. Kei te pai ranei nga Maori kia whakahaerea he taone me etahi atu mea ki o ratou takiwa kaore ranei? Ki taku mahara kei te hiahia nga Maori kia whakahaerea aua mea ki o ratou whenua. Kua tae ahau ki te tirotiro haere i te nuinga o nga kainga Maori o Aotearoa nei, a kua whakaaturia mai ki au nga whakaaro o nga Maori mo runga i tenei page 19putake. Na, kotahi tonu te mea kei te whakapakeke i nga Maori i kore ai ratou e pai kia whakahaerea he taone mo etahi atu mea ki runga ki o ratou whenua, ara, ko te ture kino i paahitia nei i tera tau. Kua tangohia atu e taua mea o ratou whai-tikangatanga ki runga ki o ratou whenua; kua whakarereketia he ture mo ratou, ara, kua kore e waiho ki a ratou ano te tikanga mo o ratou whenua, penei me te Pakeha. Kua ki taua ture kaua nga Maori e whiwhi i te utn tika, i runga i te aronga o te makete, mo o ratou whenua. Na ko te whakahe a uga Maori e whakahe nei mo tenei tikanga rere ke, e tino whai-take ana. Mehemea e rite tahi ana nga ture mo nga Maori me nga Pakeha mo runga i tenei mea i te whenua, katahi ka marama, katahi, ki taku mahara, ka whakaae nga Maori kia whakahaerea o ratou whenua hei taone, hei paamu, hei kainga tangata ranei, i raro i nga tikanga o te Ture Whakanohonoho Whenua. Ko tenei Pire e mea ana me tango etahi o nga whenua o nga Maori hei taone, a me rahui aua wahi hei oranga mo nga Maori; he tikanga pai ano tonei, engari e pumau ai aua taone hei rahui tuturu, hei painga tuturu mo nga Maori, me tino arai te hoko a te Karauna i aua wahi. I whakaatu ano ahau ki te Whare nei, i a tatou e Komiti ana mo te Pire nei, kua oti noatu tenei tu taone te whakamatau ki Rotorua, a te mutunga iho kaore kau he painga i puta ki nga Maori i taua taone. Na, ka pera ano me Rotorua te mutunga o nga taone ka whakaturia nei i raro i tenei Pire. Ina hoki, haunga ia nga rahui i whakatakotoria i raro i te Ture Rahui Whenua Maori o te Tai Hauauru, kei te hoko tonu te Kawanatanga i nga hea o nga Maori i roto i nga whenua rahui puta noa i te koroni. Ma tenei tu mahi e kore ai e whakaponohia te tika o nga mahi a te Kawanatanga.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te mema honore. Ka mutu a Hone Heke ka tu ake—

Ko Timi Kara (Hon. Mr. Carroll).—He kupu torutoru aku hei utu atu i etahi o nga korero a te mema honore kua mutu ake nei, a me etahi kupu hoki mo te Pire e paahitia nei. Ki toku whakaaro he Pire tenei e puta ai he painga mo nga Maori. He Pine pai tenei, he pai tona aronga, a te mutunga iho tera ano nga Maori e tino whakapai. Ko te tikanga o tenei Pire, he whakamana i etahi huarahi e ahei ai te whakatu o etahi taone ki etahi wahi o nga whenua o nga Maori, ara, ki nga wahi e mohiotia ana kei te huihui ki reira te tangata i runga i te tupu haere o te motu nei, engari i te mea kei te takoto raruraru aua wahi, kaore kau he huarahi i raro i nga ture e mana nei inaianei e taea ai te whakahaere o aua tu taone ki aua tu wahi, na reira ka meatia tenei Pire kia paahitia. Na, kaore kau he mana e hoatu ana ki nga Maori e tenei Pire e ahei ai ratou ki te hoko i te whenua, na reira e kore hoki te Kawanatanga e kaha ki te hoko, heoi ano ta te Kawanatanga he whakahaere i aua whenua mo te taha ki nga Maori. Na, ko tetahi, ka whakatakotoria he rahui, hei wahi motuhake [gap — reason: damage]o nga Maori, ara nga wahi i tu ai nga whare o nga Maori me a ratou mahinga kai. Ko nga wahi e retia ana ka riihitia mo nga tau e rua tekau ma tahi i runga i te tikanga makete e tuwhera ana ki te katoa. Na, kei hea ra te mate e pa ki te tangata i runga i tenei huarahi? He aha te mate mo te Maori e puta ake i roto i enei tikanga whakahaere? Ehara i te mea e hiahia ana te Karauna ki te hoko i aua wahi. Heoi ta te Kawanatanga e hiahia ana ko te whakatu taone ki nga wahi e nui haere ana te tupu o te tangata. He maha nga wahi o te motu nei e tika ana hei tuunga taone Maori. Ki te paahitia tenei Pire hei ture tera e puta he painga ki nga Maori me nga iwi katoa o te koroni.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te mema honore.

Ko Hone Heke.—He tu ake taku ki te whakamarama ki te Whare mo nga kupu a te mema honore kua noho iho nei, e ki nei ia, i ki ahau kaore he painga e puta ki nga Maori i raro i tenei Pire. Kei te mau tonu ahau ki taua whakaaro oku mehemea ka waiho penei tonu nga tikanga o te Pire me tona ahua e takoto nei. Engari ki te kore e hoatu e te Pire he mana ki te Kawanatanga e ahei ai te Karauna ki te hoko i nga hea o nga Maori nona te taone, katahi au ka marama era e puta he painga ki uga Maori page 20i raro i tenei Pire, ina paahitia e te Whare.

Ka mutu nga whai korero i konei, a paahitia ana te panuitanga toatoru o te Pire.