Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Te Ture Whaka Mana Take WhenuA Maori

page 15

Te Ture Whaka Mana Take WhenuA Maori.

Ko TE Tiwini (Mr. Stevens).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whakawa, mehemea ka tere te whakahaere a te Kawanatanga i etahi ritenga e whai mana ai te Ture Whakamana Take Whenua Maori ki roto ki nga Takiwa o Poneke me Akarana, ara, mehemea ranei ka whakaturia etahi Kai-whakawa me etahi Kooti hoki i raro i te mana o taua Ture mo aua Takiwa?

He roa te korero a tenei mema, a Te Tiwini, mo tenei putake, ara he whakamarama atu nana ki te Whare, kotahi tonu te takiwa, ara, ko te takiwa anake o Turanga, kua whiwhi i taua tu Kooti nei, a ko nga Takiwa o Poneke o Whanganui, o Haki Pei me Akarana kei te hapa. Na, he maha nga whenua Maori e takoto raruraru ana i roto i aua takiwa, a e hiahia ana nga Maori me nga Pakeha hoki o roto i aua takiwa kia whakahaerea nga whenua raruraru o reira i raro i te mana o taua Ture, kia wawe ai te mutu atu o nga raruraru.

Ko Te Hetana (Minita mo te taha Maori).—Koia tenei tana utu atu mo te patai. I raro i te Ture i paahitia e te huinga whakamutunga o te Paremete kua taha ake nei, kei te whai mana noatu te Kawana ki te whakatu Kooti me etahi Kai-whakawa hoki mo aua Kooti, mo etahi atu takiwa o te koroni. Otira mehemea ka whakaturia he Kaiwhakawa motuhake mo ia Kooti i roto i ia Takiwa, me etahi kai mahi hoki hei hoa whakahaere mo nga Tiati i aua Kooti, tera e nui rawa nga moni e pau. Na reira kei te hurihurihia e ahau inaianei tetahi tikanga e taea ai te tuku mai ki te Whare nei tetahi Pire hei whakatikatika i te Ture kia ahei ai te Kawana ki te whakamana i nga Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori hei Kai-whakawa mo te Kooti Whakamana Take Whenua. Koi ra hoki te raruraru mo Tiati Patene. Notemea kua whakaaturia mai ki a au, i te mea he Tiati taua tangata no te Kooti Whakamana Take Whenua, e kore ia e ahei kia whakaturia hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori. Na reira matou ko oku hoa Minita ka mahara me whakatikatika te Ture, kia puta ai nga painga o taua Ture ki nga takiwa katoa o te koroni, a kia rite ai ki te hiahia o te mema honore nana te patai nei.

Ka mutu nga patai, me etahi motini me tetahi Pire hoki:—

Ko Takuta Numana (Dr. Newman). —Ka korero ia ki te Whare mo tana Pire. Ko taua Pire e mea ana me whai mana te wahine, ahakoa Pakeha ahakoa Maori, kia pootitia hei mema, ana hiahia tetahi Takiwa Pooti me wahine he mema mo ratou. He roa nga korero a Takuta Numana mo tana Pire, ka mutu ia ka tu ake etahi mema Pakeha, he tautoko ta etahi he whakahe ta etahi. Ka mutu enei ka tu ake:—

Hone Heke.—Kaore ahau i te hiahia ki te whakapuaki i toku mahara hei tautoko i tenei Pire. Engari mo te taha ki nga wahine Maori, ki toku whakaaro e whai take ana ratou kia whai nohoanga ki roto ki tenei Whare; otira i mua o te whakatutukitanga o tenei mea e pai ana ahau me tae te Pire ki te aroaro o te iwi. I te wa i paahitia ai te Ture Pooti o te tau 1893, i whai mana ai te wahine ki te pooti, he aha te mea i kitea e tatou? Koia tenei, i kitea e tatou he maha nga wahine o te koroni i whakahe ki taua mea. He maha nga pitihana i tukuna mai e nga takiwa nunui katoa, he whakahe i taua mea. Na konei ahau ka mea e hiahia ana ahau kia tae tenei Pire ki te aroaro o te iwi, kia mohiotia ai mehemea e hiahia ana nga wahine kia whakawhiwhia ratou ki tenei mea kaore ranei. A reira ai ka ahei nga mema honore katoa ki te whakapuaki i o ratou whakaaro mo tenei Pire. Engari e whakamoemiti ana ahau ki te mema honore nana tenei Pire i kokiri, i te mea ki toku mahara he pai kia korerotia enei tu mea, a kia puta hoki nga whakaaro o nga mema honore mo runga i enei tu mea. Taro ake nei, tera pea hoki e ohorere nga mema honore, notemea tera pea e kokiritia e ahau ki roto ki tenei Whare tetahi Pire rereke te ahua; otira he pai i nga wa katoa kia puta nga whakaaro o nga mema honore mo nga Pire e homai ana ki roto ki tenei Whare.

Ka mutu a Hone Heke, ka korero ko etahi o nga mema Pakeha mo taua Pire. He tautoko ta etahi he whakahe ta etahi. No te pootitanga rite rite tonu nga pooti, ara e 28 i tetahi taha e 28 page 16i tetahi taha. Na, i te mea kua rite rite tonu nga pooti riro ana ma te Tumuaki e whakatau, a whakataua ana e ia me paahi te panuitanga tuarua o taua Pire. Engari no tetahi atu ra, ara, no te 18 o nga ra o Hurae, ka uru taua Pire ki te Komiti o te Whare, a no te Komititanga ka hinga taua Pire, a maka atu e te Whare.