Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Pire Kooti Whenua Maori Whakapumau Take Tika

Pire Kooti Whenua Maori Whakapumau Take Tika.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon). —E rua nga tikanga o tenei Pire. Tuatahi he whakatu i te Tiati Kooti Whenua Maori hei Tiati mo te Kooti Whakapumau Take Tika. He nui nga kiteatanga me mahi tenei tikanga; he maha hoki nga Tiati o te Kooti Whenua Maori e tika ana mo tenei mahi. Te take i whakaurua ai a Tekiona 5 na te mea e rangirua ana te ahua o te tu o Tiati Patene i raro i te ture i tu ai ia hei Tiati mo taua Kooti Whakapumau Take Tika, i te mea e tu ana hoki ia hei Tiati mo te Kooti Whenua Maori i taua wa. Ka motini ahau kia panuitia tuaruatia tenei Pire.

Ko Ta Ropata Taute (Sir Robert Stout).—Kaua te Whare e whakaae ki tenei Pire. I oti i tera tau me whakatu he Kooti Whakapumau Take Tika, a me whiriwhiri i nga tangata tino mohio, i tino akona ki nga ritenga o nga ture katoa, hei Tiati. E mahara ana pea te Pirimia he pera tenei Kooti me te Kooti Whenua Maori; otira kaore raua e riterite ana. E mahi ana te page 58Kooti Whakapumau Take Tika i nga tiiti Pakeha, e whai ana i runga tonu i te ture. He maha nga Tiati o te Kooti Whenua Maori e kore rawa e ahei hei Tiati mo tenei Kooti. I te ture o tera tau kaore e taea te whakamutu noa ake o te Tiati. Na i tenei tikanga a te Kawanatanga, e taea noa ake ana te whakamutu o te mahi a te Tiati e te Kawana. Tena pea he mano he mano nga moni e karangatia ai ia ki te whakawa; a he aha te take i meatia ai me whakatu ko nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei Tiati mo taua Kooti, i te me a hoki kei raro nga Tiati o te Kooti Whenua Maori i te mana o nga Minita. Ki taku mahara kaore e tika kia pera te ahua o nga Tiati mo taua Kooti me te ahua o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori. Ki taku me kaua tenei Pire e whakahaerea.

Ko Te Tiwini (Mr. Stevens).—He pai kia mahia tenei Pire. I te timatanga o te Paremete nei i patairia e au ki te Minita mo te taha Maori, mehemea ka whakaturia e ia he Kooti Whakapumau Take Tika mo te taha ki te Tai Hauauru, me era atu wahi, kia pera te ahua me to Turanganui. E tika ana kia whakaturia he kooti mo enei takiwa kia taea ai hoki te mahi o nga raruraru o reira; na wai i ki me tarewa noa mo nga tau maha noa atu. Tera etahi Tiati o te Kooti Whenua Maori e marama noa atu ana hei Tiati mo aua Kooti Whakapumau Take Tika. E mea ana ahau me whakahaere tenei Pire.

Ko Te Miterehana (Hon. Mr. Mitchelson).—Ki au me kaua te Whare e whakaae kia paahitia tenei Pire. Kaore e marama ana nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei Tiati mo te Kooti Whakapumau Take Tika. He pono pea he maha nga keehi kei te Tai Hauauru hei whakawa ma te Kooti penei. Engari mehemea he pera me hanga ano e te Kawanatanga he ture hei whakatu hoki i tetahi atu Kooti Whakapumau Take Tika mo tera takiwa. Ki au me whakakore atu a Tekiona nama 3 me nama 4, notemea ki te paahitia aua Tekiona he nui te mate e pa ki te koroni.

Ko Te Patene (Mr. Button).—Me paahi tenei Pire hei ture. He maha nga Kai-whakawa Tuturu kei nga takiwa o te koroni nei, ehara nei i te roia, otira kei te tino marama ratou ki ta ratou mahi whakawa. E tika ana kia tu he Kooti Whakapumau Take Tika mo te takiwa ki te Hauraro; he nui hoki nga mahi ma taua tu Kooti ki reira. E mea ana ahau he tika kia tautokona tenei Pire e te Whare.

Ko Hori Hatihana (Mr. G. Hutchison).—I te mahinga o tu ture o tera tau i kiia i reira hei te tangata tino matau ki nga ture hei Tiati mo taua Kooti. Na inaianei e meatia ana hei nga Tiati noa iho o te Kooti Whenua Maori he Tiati mo taua Kooti. E whakahe ana ahau ki tenei tikanga.

Ko Kapene Rahera (Hon. Captain Russell).—He tino whanui rawa te mana o te Ture i mahia i tera tau, na reira ki au hei te tangata tino marama hei Tiati mo te Kooti Whakapumau Take Tika. Kaore rawa e marama ana nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei Tiati mo tenei Kooti. Mehemea he nui rawa nga mahi, kaati me whakatu e te Kawanatanga tetahi Tiati hou hei hoa mo Tiati Patene.

Ko Tamihana (Mr. Thompson).— He tika kia mahia he Pire penei kia tere ai te oti o nga raruraru o nga hoko whenua Maori e takoto kino ana. Otira e kore e paingia e te katoa ki te riro ko nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei Tiati mo tenei Kooti. Ko nga putake taumaha ano e tika ana me tuku ano ma te Tiati tino mohio e whakatau. Ko te mea tika me rite te mohio o nga Tiati o tenei Kooti kia te mohio o nga Tiati o te Hupirimi Kooti. Ko te take i mahia ai te ture o tera tau hei whakatikatika i nga pohehe o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori; a ki te whakaturia ko aua Tiati ano hei Tiati hoki mo te Kooti Whakapumau Take Tika, kaore rawa e tika.

Ko Te Kere (Mr. W. Kelly).—Ka tautoko ahau i te Pire. Kua tae te pitihana a nga tangata o te takiwa o Pei o Pereti ki te Kawanatanga kia whakaturia he Kooti Whakapumau Take Tika mo to ratou nei takiwa. Ehara i te mea e pera ana me ta Tamihana i korero ako nei, ara, no nga Tiati o te Kooti Whenua Maori te he i raruraru ai nga hoko whenua Maori, engari na te taupatupatu me te raruraru o nga ture page 59Kawanatanga. Na reira ki toku whae paahitia ana a tenei Whare i tupu ake ai nga raruraru mo nga hoko whenua a te Kawanatanga raua ko nga Pakeha. Ki au me paahi tenei Pire kia oti ai he huarahi e puta ai he ora mo nga tangata e pehia ana e nga ture o era atu tau.

Ko Te Pere (Mr. Bell).—I runga i tenei mahi a te Pirimia e tarihahohahoa ana e ia te Ture pai o tera tau. I meatia i reira me kaua e eke te ringa o te Kawanatanga ki te tohutohu haere i te Tiati o te Kooti. I meatia i reira kia toru nga tau o te Tiati e tu ana, a kaua ia e taea te turaki i roto i aua tau e toru. Kaua te Pirimia e tohe kia paahitia tenei Pire.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon). —He tino take i tonoa ai he mana hei whakatu i enei Kooti Whakapumau Take Tika ki nga takiwa katoa o te koroni. Na te kore o enei tu kooti i era tau kua pahemo ake nei i tau ai te kino me te raruraru ki runga ki etahi hoko whenua. Mo runga i te kupu e mea nei me whakatu nga Tiati mo nga tau e toru, me ki atu ahau kaore tera i roto i te ture o te tau 1893. Kaore kau he tikanga o tera mea; na ko te Pire e takoto nei i te aroaro o te Whare kaore e mea ana me whakatuturu te turanga o nga Tiati. Ko etahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori he roia.

Ko Kapene Rahera (Hon. Captain Russell).—Ae, engari kei te kapi katoa to ratou taima i te nui o a ratou mahi inaianei.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—Kaore, mehemea kua paahitia tenei Pire ka watea noa atu etahi o ratou inaianei mo tenei mahi. Na wai te ki ma te whakatu marire i te Tiati mo nga tau e toru katahi ka pono ka tika te mahi a taua Tiati. He maha nga Kaiwhakawa Tuturu e whakahaere nei i nga ture, e rite ana to ratou mohio ki nga ture ki te matauranga o nga Tiati o te Hupirimi Kooti. He nui rawa nga moni a te koroni e pau ki te whakaturia he Kooti motuhake mo tenei mahi. Kei te pai te mahi a Tiati Patene. Ehara ta tenei Pire i te whakaiti i a ia. He aha koia te take e kore ai e tika kia whakaturia ko etahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori hei Tiati mo tenei Kooti. Otira tera etahi Tiati o te Kooti Whenua Maori e kore rawa e whakaturia e ahau mo tenei Kooti. Tera etahi e tika ana kia whakaturia. Heoi me tautoko mai te Whare i te Kawanatanga, kia hohoro ai te oti o nga raruraru o nga hoko whenua Maori. Te tikanga o tenei Pire he whakawatea i nga raruraru, kia tere ai te nohonohohia o nga whenua.

Ka mutu nga korero i konei, a pooti ana te Whare, e 46 i te Kawanatanga, a 13 i pooti kia hinga te Pire. Heoi paahi ana te Pire.