Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

NgatirahiRi Hapu

NgatirahiRi Hapu.

Ko Te Mete (Mr. E. M. Smith, ko te mema tenei mo Niu Paremata, Taranaki). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Moni o te Koroni, mehemea he aha te take i kore ai e whakaputaina te moni £700 i whakaaetia nei e te Paremete i tera tau me utu atu ki a Ngatirahiri, ara ko te toenga tenei o etahi moni i whakataua nei e te Komihana a Ta Wiremu Pokiha?

Ko Te Waari (Hon. Mr. Ward, Minita mo nga Moni o te Koroni).—I tera tau, i te patainga mai ano i tenei patai, i whakaatu ahau ki te mema honore nei, ka ata whiriwhiria taua mea, engari me tino tupato te whiriwhiri a te Kawanatanga i taua mea. Na, i te mutunga iho o te Paremete o tera tau i tino whakahaerea e matou taua putake, a, te otinga o taua whiriwhiri tau ana i toku whakaaro, ko te mea tika me whakamana te whakataunga a Ta Wiremu Pokiha. Ki taku titiro he tino tika me whakahaere taua moni kia puta ai he painga ki nga Maori, ara me whakamahi taua moni hei whakaara taiapa ma nga Maori, a ko nga toenga o aua moni me tiaki hei whakaora i nga taiapa a ona tau e pakaru ai aua taiapa, ma tenei e ea ai, i runga i tetahi huarahi, te patai a te mema honore nei. Heoi koia tenei page 19te tikanga e whakapaua ai aua moni kia puta ai he painga mo nga Maori, engari ko te moni e kore e hoatu ki a ratou ake, ara, ki o ratou ringaringa.

No te mutunga o ta te Minita ka tu ake ano a Te Mete, ka ki kaore rawa i te marama te utu mai a te Minita mo tana patai, na reira me tiana e ia te Whare, kia whakapaua atu ai e ia ana korero mo runga i taua putake. Katahi ka timataria e ia tana korero i te wa mai ano o te whawhai ki Waitara a tae noa ki te tuunga o te Kooti Komihana a Ta Wiremu Pokiha; a tae noa hoki ki nga whakahaerenga o muri nei. He roa noatu ana korero, a he marama hoki tana whakatakoto ki te aroaro o te Whare i nga ahua katoa o taua putake. Ka mutu ia:—

Ko Tame Parata.—He mema ahau no te Komiti mo nga Mea Maori i te wa i whakahaerea ai tenei mea i tera atu huinga o te Paramete. I tino whiriwhiria taua mea, a kitea ana e te Komiti e £700 te moni e tika ana kia puta ki enei Maori, a i pera ano te kupu whakaatu a te Komiti. Ko tetahi wahi o te moni, i whakataua nei i mua ma ratou, kua whakapaua hei mahi taiapa, engari kua ara noatu aua taiapa, a kaore ahau i te mohio he aha ra te take i puritia ai tenei moni toenga, ara, te whitu rau pauna. Kua whai ratou, a Ngatirahiri, i ta te Pakeha ritenga mo te mahi paamu, a i piri pono aua Maori ki a Te Kuini i te taima o te whawhai, a i tino kaha hoki ratou ki te hapai i te koroni, ki te peehi hoki i te pakanga kia mutu. Na inaianei kua korero mai te Minita mo nga Moni o te Koroni, ka puritia taua moni hei hanganga taiapa. I te mea kua whai enei Maori i ta te Pakeha ritenga mahi paamu, kaore rawa ahau i te kite i te take i puritia ai tenei moni. Akuanei ka titiro aua Maori, a ka whakaaro, he mahi taunu rawa tenei i a ratou, ana penatia me ta te Minita kua korero ake nei kia tatou te ritenga mo te whakapaunga o taua whitu rau pauna. Ko te mea pai, kia tika rawa ta tatou mahi ki nga Maori, kaua e kaiponuhia tetahi mea i a ratou. Mehemea ki te maumauria e nga Maori te moni, na ratou tera mahi. Kei te tino mohio ahau ki tenei mea. Naku te pitihana mo tenei mea i tuku ki te Whare. Kua ata titiro ahau ki tenei mea, a ko nga tangata Maori nana i hari mai ki te Whare tenei mea i tera atu tau, a na ratou nei i whakahaere te taha ki nga Maori, he tangata whai whakaaro rawa. Ko taku tenei ki te Kawanatanga, me utu atu tenei moni. Na, kua whakaaturia nei e te mema mo Niu Paremata ki te riro atu tenei moni i aua Maori, a muri iho ka whakaekea ratou ki te taake, heoi ka hoki mai ano te moni ki te Kawanatanga. Ki taku mahara heoi ano te mea tika me utu ki a ratou te moni. Ka kite ana tatou nga mema o te Whare nei, e whai ana nga Maori i nga ritenga Pakeha, me tautoko atu tatou, a kei te tumanako ahau kia whai etahi atu whakaminenga Maori i te mahi pai kua whakaaturia mai nei e nga Maori e pa nei ki a ratou tenei patai.