Pire Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori.

I runga i te motini kia whakamana tenei Pire ka matika a Te KAPA ka mea he Pire tenei ka maha nga rangi i tatari ai ahau. E hiahia ana ahau kia whakaae te Pirimia kia nukuhia mo a tera Paremete. Kei te hiahia nga mema inaianei ki te hoki ki o ratou kainga, he tokomaha kua hoki inaianei a ko te wairua o nga mea e noho nei kahore i konei. Mehemea ka tohe tonu te Kawanatanga ki te whakamana i tenei Pire ekore e ata whakahaerea nga tikanga o taua Pire. Ko tetahi take i mea ai ahau kia whakarerea tenei Pire mo a tera Paremete he nui no nga Pire e mau nei i runga i te Ota Pepa hei mahi ma tatou a taea noa te mutunga o te Paremete. Ko tenei ka tono ahau ki te Whare kia tirohia mai te ahua o te tu o nga mema Maori i roto i tenei Whare ara kia tirohia mai te ahua o enei mema kaiwhakahaere mo te iwi Maori i tonoa mai nei hei mema mo nga Maori. Na kei te mohio ano nga mema o te Whare kei te taha Kawanatanga te mema Maori mo te Tai Rawhiti. Kei te tautoko ia i tenei Pire. Ki taku titiro iho kua whakarerea e ia te iwi Maori nana ia i pooti hei mema mo tenei Whare. I mua ake nei i ahua whakahoahoa mai te Pirimia me tetahi atu Minita ki nga Maori ara mo te Kaitiaki o nga moni o te Koroni ara a Te Waari i taku korero. I taua wa i ahua whakangawari mai te Pirimia me Te Waari ki a matou tono erangi na te mema Maori mo te Tai Rawhiti i arai i a matou tono ki era Minita. A ahakoa tana arai ki a matou tono mo runga i tenei Pire i whakaaetia mai ano e te Pirimia etahi o a matou tono a patua ana aua rarangi kino me te whakaae ki nga menemana a te mema mo Inangahua. Na ki taku titiro iho ki te Pire Hoko Whakawhiwhi Whenua Maori ko te Pire nui tenei o nga Pire Maori katoa e pa ana ki nga whenua Maori. Kei te pera ano hoki te whakaaro o nga Maori i waho o tenei Whare inahoki te maha o nga pitihana whakahe a ratou kua tae mai ki tenei Whare a i tae te page 64maha o nga ingoa i hainatia ki te 6,200. I muri iho i te korerotanga tuarua o tenei Pire ka parea atu ma te Komiti mo nga Mea Maori e whakahaere a i whakahe ahau i roto i taua Komiti kia mahia tenei Pire erangi me waiho mo a tenei Paremete e haere ake nei ka tahi ka mahia, a i reira ano ka puta mai ahau ki waho o taua Komiti me taku hoa mema ano hoki mo te Tai Hauauru erangi ia i mahara ano maua me whai kupu maua mo runga i taua Pire i te taenga ki te aroaro o te Whare me te whakaatu i reira i nga take i mea ai maua kia nukuhia mo a tenei Paremete e haere ake nei, a na te ahua o te tu o nga mema Maori i roto i tenei Whare i mea ai ahau kia nukuhia tenei Pire mo a tera Paremete kia whai takiwa ai hoki nga Maori ki te pooti mai i etahi mema mo ratou. Mehemea pea e mahi ana ahau i runga i oku whakaaro ake tena pea ekore e penei te uaua o aku whakaaro ki te whakahe i tenei Pire erangi kua rongo aku taringa a kua kite hoki oku kanohi i nga whakahe a nga Maori ki tenei Pire. Kahore au i kite i te take i whakauaua ai te Kawanatanga ki te paahi i tenei Pire. Kua tangohia katoatia nga ngako ki waho e te Komiti mo nga Mea Maori a heoi te mea e toe nei ko nga wheua anake. No te po nei ano i paahitia ai e tatou te Pire Whakamana Take Maori. I tino whakaotia taua Pire otira kahore ahau i roto i te Whare i te whakaotinga: i hiahia hoki ahau ki tc whai kupu mo runga i taua Pire. Ko te take i mahara ai ahau he ture taua ture hei whakatu i tetahi takiwa pooti mo taku hoa mo te mema mo te Tai Rawhiti he mahara naku ekore rawa tetahi Takiwa pooti Maori e pooti mai i aia ki tenei Whare no te mea he nui te pouri o nga Maori i runga i nga tini Pire Maori kua tukua mai nei ki tenei Whare. Ko taku hiahia kia kaua taua mema e pouri mo enei korero aku; erangi ko te take i penei ai aku korero no te mea kua horapa katoa nga Maori ki te aue me te arai i tenei Pire. Ki taku titiro iho ko taua mema nana nei i tuku mai i taua Pire kihai ia i tautoko i a matou i te iwi Maori. Tera ano hoki tetahi takiwa kihai taua mema i tautoko i a matou ara i ruuga i nga korerotanga kia utua te mahi a etahi Apiha i roto i nga moni 7,000 i wehea hei painga mo nga Maori. Kihai taua mema i tahuri mai ki te tautoko i a matou i te takiwa e tautche ana matou mo te taha ki nga Maori. He kore no taua mema mo te Tai Rawhiti e tautoko i a matou i tohe ai ahau ki te Pirimia kia nukuhia tenei Pire mo a tera tau. Kahore ahau e kite i te take i kiia ai te mema mo te Tai Rawhiti he Minita Maori. Ki taku titiro iho he Minita ia mo te taha Pakeha. E te Tumuaki tena pea koe kei te whakaaro e roa rawa ana aku korero mo runga i tenei take heoi ka tono atu ahau mehemea e whakaae ana ia ki taku tono kia nukuhia tenei Pire mo a tera Paremete. Mehemea ka whakaae mai ia heoi kua mutu aku korero. Ki te kore ia e whakaae ka haere tonu aku korero. He maha nga Pire kua patua e te Pirimia i runga i te Ota Pepa erangi kihai i patua e ia tetahi o nga Pire Maori. Ehara taku i te tono kia patua tenei Pire i runga i te mea kia nehua tonutia atu. Kahore no te mea ka taea ano te korero a tenei Paremete he haere ake nei. E toru nga huinga nui o matou o te iwi Maori mo runga i tenei Pire. I te huinga tuatahi i hui matou ki te aroaro o te Pirimia. I muri iho he tokomaha nga Rangatira Maori i tae kia kite i te Kawana a i muri iho he maha nga Maori i huihui ki te aroaro o Tiati Make a i runga i aua huinga katoa he rite tonu te korero a nga Maori me ta ratou tohe kia nukuhia tenei Pire mo a tenei Paremete e haere ake nei. Na i ki mai te Pirimia ki a matou he Pire pai rawa atu tenei. Erangi ko te Kawana kihai ia i whai kupu mo runga i taua Pire heoi taua kupu kei ana Minita te tikanga. I ki mai ano hoki a Tiati Make e tino whakapai ana ia ki tenei Pire. Na e hiahia ana ahau kia nukuhia tenei Pire no te mea he kaha rawa te tono mai a nga tangata Maori o waho kia nukuhia. I rongo ano matou kahore te Kawanatanga e whakauaua ki te paahi i tenei Pire i tenei Paremete no te mea kua tino patua taua Pire e te Komiti mo nga Mea Maori. Akuanei i runga i taua rongo ka hoki a Meiha Keepa ki Whanganui. Mehemea i mohio ia ekore e whakarerea taua Pire e te Kawana-page 65tanga kua kore ia e hoki ki tona kainga. E te Tumuaki kua ruha ahau i te tononga atu kia nukuhia tenei Pire a kua hoha ahau i te tataringa atu kia utua mai taku kupu a kua mahara ahau ekore rawa taua kupu e utua mai. A ahakoa tenei e mohio ana ahau he maha nga mema tera e hoki ki o ratou kainga a te Paraire a ekore e ahei e tenei Whare te whakahaere pai i tenei Pire. A ahakoa e waiho ana mo a tera Paremete whakahaere ai ko nga mema Pakeha ano me te Kawanatanga te hunga whakahaere i taua Pire. E pouri ana ahau i te mea kahore te Pirimia i tona nohoanga no te mea i mahara ahau me tuku aku kupu ki aia a i mahara ahau tera pea ia e whakaae mai kia whakarerea tenei Pire mo a tenei Paremete e haere ake nei. Ki taku mohio me noho ahau ki raro kia hoki mai ia ki roto i te Whare.

Timi Kara.—Ki taku mohio ka taea e ahau te utu atu i ta te mema na e tono nei. Kahore rawa he whakaaro a te Kawanatanga ki te nuku i tenei Pire. Erangi he hiahia ana ratou kia whiriwhiria a ko ta te Kawanatanga i hiahia ai kia whakaaturia mai e te mema na nga wahi he o te Pire. Kei te pai noa atu te Whare ki te whakarongo atu ki nga wahi he.

Te Kapa.—Mehemea i putake mai i ahau nga wahi he katoa o tenei Pire tera e taea e ahau te whakamarama atu erangi kihai nga whakahe katoa i tupu mai i roto i ahau. Otira ka taea ano e ahau te whakaatu i etahi tini rarangi i mahara ai ahau e he ana. Erangi ekore e taea e ahau te whakamarama atu i te hinengaro o nga tini Maori kua tuku pitihana mai ki tenei Whare me te whakahe ki tenei Pire. Ekore e taea e ahau te whakaatu i a ratou whakahe erangi ki taku mohio ka taea e ahau te whakaatu i etahi rarangi maha e he ana. Ka korerotia e ahau te rarangi tuatoru kahore ia ahau e whakahe ki nga tikanga katoa o taua rarangi erangi mo etahi wahi anake. E penei ana nga tikanga o taua rarangi:—

"Mo nga tikanga a muri nei whakamaramatia ai me whakatu tetahi Poari ko te ingoa o taua Poari ko te Poari Hoko Whenua Maori a ko nga mema mo taua Poari enei—

"(1.) Ko te Tumuaki o nga Kairuri;

"(2.) Ko te Komihana o nga Taake;

"(3.) Ko te Komihana o nga Whenua Karauna o te takiwa i raro i 'Te Ture Whenua, 1892,' i roto ano hoki i te takiwa i takoto ai aua whenua i hiahiatia kia hokona i raro i tenei Ture."

Tenei ano hoki tetahi kupu i roto i tenei Ture i whakahe ai ahau ara ko te kupu tango nei. Ki ta matou titiro iho ki taua kupu he tino muru rawa atu tenei i nga whenua Maori. Na ki ta matou whakaaro he penei nga tikanga o taua kupu. Mehemea e pupuri ana ahau i tenei karaihe i taku ringa a ka tikina mai e tetahi mema ka tangohia i toku ringa, a ki taku titiro iho ka pera ano hoki te tangohanga i o matou whenua i a matou. E mea ana nga tekiona 4 me te 5,—

"(4.) Ko to mema Maori o te Whare o te Runanga Nui mo te takiwa i pootitia mai ai ia e takoto ai taua whenua e hiahiatia ana kia riro mai i raro i tenei Ture.

"(5.) Ko te Maori a muri nei whakahuatia ai ko te Komihana Maori a ka whakaturia e te Tiati Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i roto i tetahi rarangi ingoa tangata he mea whakaingoa e nga mema tokorua o te Kaunihera e nga mema tokorua ranei o te Runanga Nui e whakahaere ana i nga tikanga mo te taha ki te iwi Maori."

Ahakoa e whakapuaki ana ahau i enei kupu kahore ahau e tino mohio ki nga tikanga o aua kupu. Kahore ahau e tino mohio ki nga tikanga o taua rarangi. Me huihui hoki te Poari i nga wa e hiahia a te Kawaua ki te whakatakoto tikanga mo aua huinga,—

"Ko te Tumuaki o nga Kairuri hei Tiamana mo te Poari a me noho ia i nga huinga katoa o te Poari, a mehemea kei te ngaro atu ia ko te Komihana o nga whenua Karauna o tena takiwa hei Tiamana. Ka whai pooti ano hoki te Tiamana ki tetahi pooti i waho o tana pooti ake."

Na i te mea kua horapa katoa enei whenua te noho e nga apiha Kawanatanga tera e nui rawa te mana o aua apiha i roto i te Poari, a ka taea e ratou te whakamana i nga tikanga katoa e tukuna mai ana e ratou ahakoa he pehea ranei te hiahia o nga Maori, a kei te kaha rawa te whakaaro o toku nga-page 66kau ka mana katoa nga tikanga a te Kawanatanga i roto i aua Poari i runga i enei tekiona e mau iho nei ara,—

"Ka ahei e te Kawana i roto i tona Kaunihera te pana atu i tetahi Komihana Maori i te Poari, a ki te pana atu ki te mate ki te whakarere ranei tetahi Komihana Maori ka ahei te whakatu i tetahi atu tangata ara tangata Maori whai take hei mema mo te Poari hei riwhi mo tera kua puta ki waho."

Na ki taku mohio ko tona tukunga iho ka pana aua Komihana Maori i roto i te Poari i nga wa katoa i pai ai te Kawanatanga, a ka kore he kaiwhakahaere mo nga Maori pera ano me nga Maori i roto i nga Kooti. E mea ana ano hoki tenei Pire,—

"Ka ahei e te Kawana i ia wa te hanga ture whakahaere tikanga i runga ano i tana i pai ai hei whakahaere i nga tikanga o te Poari me te hanga ano hoki i etahi tikanga i pai ai ia hei whakamana i nga tikanga o tenei Ture, a me te whakakore me te whakarere ke ano hoki i aua ture."

I tono mai te mema nana tenei Pire ara a Timi Kara kia whakaaturia nga wahi o tenei Pire e kino ana otiia kahore kia tino oti i ahau te whakamarama atu, tenei ano hoki etahi rarangi i mahara ai ahau e he ana. Na i te mea e tino tohe ana te Kawanatanga ki te paahi i tenei Pire heoi me haere tonu aku korero me aku whakahe. Ki te tukuna te Pire ki roto i te Komiti, ka motini ahau kia patua tenei rarangi. E ki ana ano hoki tenei Pire kia £100 i te tau te utu mo te Komihana Maori hui atu ki nga moni utu mo nga haererenga. Na te Kawanatanga ano i mea kia utua enei moni. E rangi ia ki taku mohio kei a muri ake nei ma nga Maori ano e utu i aua moni ma nga Komihana Maori, ko aua moni ka tangohia ano i roto i nga moni a nga Maori; ki te kore i reira ka tangohia ko etahi poraka whenua hei utu. E mea ana te rarangi 4,—

"Ka whai mana anake tenei Ture ki nga takiwa Maori i pai ai te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa te Panui me te Kahiti hoki, a ka ahei ano hoki e te Kawana te whakakore te whakarereke i tetahi i te katoa ano ranei o aua panui."

Ko tetahi tenei o nga wahi o tenei Pire i whakahe ai ahau. Kahore he mutunga mai o ona tikanga. E whai mana ana te Kawana te Kawanatanga ranei ki te mahi i nga mahi katoa i pai ai ratou a ekore e ata tau te whakaaro o nga Maori mo runga i o ratou whenua. Ko te rarangi 5 e mea ana ka ahei e te Kawanatanga te tango i tetahi heretitamate Maori me tetahi whenua Maori. Ko etahi kupu kino ano enei ki ahau, na ki taku titiro iho ki enei kupu e ahua rite ana ki te tango i tetahi taugata me te hoatu ma tetahi atu a na taua kupu whakawhiwhi nei i mea ai ahau he pera, heaha i kore ai e whakaurua te kupu hoko ki roto kia marama ai.

Te Hetana.—He ki atu taku ki te mema na tena pea e toru marama i muri iho te puta ai tetahi Panui i muri iho i te paahitanga o te Pire, a i taua wa ka ata kimihia paitia nga whakaaro o nga Maori mo runga i tenei Pire. Na i te mea kua puaki atu enei kupu aku ma kona pea e mutu ai te korero a te mema na.

Te Kapa.—Ka tino whakapai atu ahau ki nga korero o te Pirimia mehemea e whakaae ana ia kia nukuhia te Pire nei kia oti rano te haerere me te whakarongo ki nga korero a nga Maori me te whakaatu hoki i nga tikanga o te Pire ki a ratou.

Te Pirimia.—Ki taku mohio e mea ana nga Maori kia kaua e paahitia te Pire nei kia tae rano ki te tahi o nga ra o Hanuere e haere ake nei. Koia ana ranei ta ratou i hiahia ai?

Te Kapa.—Koia nei taku i hiahia ai, kia haere te Pirimia kia kite i nga Maori katoa puta noa te whenua i mua o te paahitanga o te Pire nei me te whakamarama atu hoki i ona tikanga ki a ratou. E tino hiahia ana ahau kia haere ia kia kite i Ngapuhi. Kahore ahau e kite i te pai kia paahitia te Pire nei i te tuatahi a i muri iho ka haere kia kite i nga Maori. Ki taku whakaaro ko te huarahi tika ma te Pirimia he haere kia kite i nga Maori i te tuatahi kia rongo atu ki a ratou korero, a me te whakamana hoki i runga i tenei Pire i tetahi atu ranei e tukuna mai a muri ake nei: mehemea ka peretia e te Kawanatanga ka mutu aku korero. Na he maha nga Maori i Poneke nei e noho page 67ana e ata titiro ana i nga mahi a te Paremete. I tukuna e ratou tenei Pire ki etahi roia tino mohio a ki katoa mai ana ratou he Pire kino tenei Pire. E pera ana hoki oku whakaaro inahoki te awangawanga o te Kawanatanga. I ta matou taenga kia kite i te Kawana, i tino whakaaturia e ahau me Meiha Keepa me Wi Parata me Taipua a matou whakahe ki tenei Pire erangi kihai te Pirimia i whakarongo ki a matou korero. I titiro mai ia ki a matou ano he tamariki kahore he take ki te whenua. Mehemea e haere ana te Pirimia kia kite i nga Maori o Aotearoa ki te whakamarama i tenei Pire ki a ratou ehara ranei i te mea pai kia nukuhia kia whai takiwa ai ki te whakamarama ki a ratou i te tuatahi. He aha te take i kore ai e nukuhia? I hiahia nga Maori i huihui ki Poneke ki te korero otira kihai i tukuna kia korero. I tukuna etahi Apiha o te Kawanatanga kia korero, ko nga Maori kihai i tukuna. E hiahia ana ahau ina tukuna tenei Pire ki roto i te Komiti kia patua nga rarangi 11 me te 12 a me patu hoki te rarangi 13. He mea tika ano hoki kia patua te rarangi 14 no te mea he kino ona tikanga. E mahara ana hoki ahau me patu tetahi wahi o te rarangi 17. Kua ki mai te Kawanatanga ki ahau he Pire pai tenei Pire, erangi kahore ahau e whakaae atu ki ta ratou ki. Ko te takiwa mo tena hamumu a ratou kei muri i te kawenga ki te aroaro o nga Maori. Heoi ano aku kupu ko aku kua korerotia nei e ahau kia nukuhia tenei Pire kia tae marire te Pirimia ki te aroaro o nga Maori. He pai rawa ki ahau kia kite te Pirimia i nga Maori i mua o te paahitanga i tenei Pire hei Ture. Ki taku mohio ko nga mema e tika ana kia aroha mai ki au ko nga mema o te taha turaki. He maha aku pootitanga i muri nei ki te taha mo te mema mo Inangahua no te mea he nui tona aroha mai ki te taha ki nga Maori. E hiahia ana ahau ki te whakamarama atu i toku tu i roto i tenei Whare. I te mea tonu ahau kia nukuhia tenei Pire mo a tera Paremete. Mehemea i motinitia kia nukuhia te Whare he maha nga take kua ahei ahau te korero mo runga timata mai i nga whetu o te rangi tae noa ki nga ika o te moana. Heoi i te mea e hiahia ana taku hoa te mema mo te Tai Hauauru ki te korero ka waiho e ahau mana te korero inaianei.

Taipua.—E te Tumuaki he kupu ano aku mo runga i tenei Pire. He maha aku tononga kia nukuhia tenei Pire. I runga i aku whakahenga katoa ki nga Pire. I pa atu ano ahau ki te Minita Maori. E whakahe ana ahau ki nga kupu a te Mema mo Whangarei e mea nei ia nga tangata o waho matou i whakakiki kia araia tenei Pire. Kei te mohio noa atu matou ki te korero me te titiro i nga he o nga Pire. I tukuna mai ano tetahi Pire i mua e te Paranihi ki taku mohio kihai taua Pire i paahi i tenei Whare. Na maua ko Hirini Taiwhanga taua Pire i arai no reira kihai i paahitia. Kahore ahau he whakaae ki ta taku hoa mema i ki nei he mea tono ia na nga tangata o waho kia arai tenei Pire. I te taenga o tenei Pire ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori i tahuri ano matou ki te mahi a i a matou i reira tonoa ana matou e nga tangata o waho kia maunu mai matou i roto i taua Komiti. I te mea e mahia ana taua Pire i mea ano matou kia patua nga rarangi i mahara ai matou he kino, no muri iho ka tonoa matou e nga Maori o waho kia puta mai matou ki waho. I a matou e mahi ana i taua Pire i te aroaro o te Komiti i tohe matou kia patua etahi rarangi kino. Ko tetahi mea i whakahe ai ahau i te aroaro o taua Komiti ko te tuku i nga whenua katoa ki raro i te Kaitiaki mo te Katoa. I te korero ano ahau ki te mema mo te Tai Rawhiti kia kaua e paahitia enei Pire i tenei Paremete a mahara ana ahau ka whakaae mai ia ki taku tono. Ki taku mohio tenei etahi rarangi kino kei roto i tenei Pire. Ki taku mohio mehemea tenei etahi e whai paamu hipi nunui ara tae atu pea ki te toru tekau mano eka tera pea ratou e mohio ki te whakahaere i nga whenua penei. He maha nga Maori inaianei e tini ana a ratou hipi a kei te kore ratou e mohio ka peheatia o ratou whenua i raro i nga Pire penei. Na mo te ki a te mema mo Whangarei he Pire pai tenei ki taku mohio mehemea i hanga he Pire penei kia pa ki nga whenua Pakeha kua whakahe katoa ratou. Ki page 68taku mohio ekore etahi atu iwi o te Ao e pai kia hanga he Pire penei mo a ratou whenua. Mehemea i mahara te Kawanatanga kia hanga he Pire pai mo nga Maori me hanga he Pire kia mau tonu nga whenua o nga Maori ki a ratou. Heoi nga tikanga i kite ai ahau i roto i tenei Pire ko nga tikanga tango katoa i nga whenua o nga Maori. Kahore oku whakahe ki te utu reiti i runga i nga whenua Maori mehemea e whakahaerea ana i runga i nga tikanga Pakeha me te whakapau ano hoki nga moni i runga i a ratou takiwa ano. Kahore au e pai kia riro katoa te whakaaere o nga whenua Maori no te mea ka tau he mate ki runga i a ratou. Na ko taku tono atu e rite tonu ana ki te tono a te mema Maori mo te taha Whakararo ara kia nukuhia enei Pire kia ata whai takiwa ai tatou ki te ata whiriwhiri i aua mea. Kahore he Kawanatanga i kite ai ahau i penei rawa te kaika ki te paahi i nga Pire. Na ki te whakaaetia mai e te Whare e hiahia ana ahau kia panuitia tetahi pitihana na nga tangata Maori e 2,684. Panuitia ana taua pitihana koia tenei:—

"Ki te Tumuaki me nga Mema Honore o te Paremete o raro o te Koroni o Niu Tireni.

"Ko te pitihana a nga tangata e mau nei o ratou ingoa i raro iho nei ara nga mema o te Runanga Whakakotahitanga Maori ko ratou nei nga kaiwhakapuaki o nga whakaaro, o te iwi Maori e whakaatu ana,—

"1. I puta atu te Rangitiratanga o Niu Tireni, ki te Kuini o Ingarangi, i runga i te mana o te Tiriti o Waitangi.

"2. E penei ana nga kupu o te tekihana rua o te Tiriti o Waitangi tera ano e tiakina paitia e te Kuini o Ingarangi nga whenua ngaherehere, nga mahinga ika me e ra atu taonga, rawa ranei, o te iwi Maori mo nga rangitira mo nga hapu mo ia tangata mo ia tangata ranei o te iwi Maori, ina hiahia ratou ki te pupuri i a ratou whenua aha atu ranei.

"3. I runga i te mana o te tekiona 9 o te pukapuka whakahaere, tohutohu a te Kuini, ki te Kawana o te 21 o nga ra o Pepuere, 1879, i penei te kupu a te Kuini kaua rawa te Kawana e whakamana Pire e takahi ana i nga tikanga ara i nga kupu o te Tiriti o Waitangi, kite o te Kuini.

"4. I raro i nga ture whakahaere i nga mahi o te Paremete nama 366 kua whakaritea ko nga Pire, e hangaia atu ana ki te iwi Maori me ata whakamaori me perehi ki roto ki te reo Maori kia mohio ai te iwi Maori kite titiro iho, ki aua Pire.

"5. I raro ano i nga Ota o te Whare kua ata whakamaramatia te ahua me nga ritenga mo nga Pire me nga whenua motuhake mo nga tangata motuhake ranei a tera ano nga tikanga kua oti te whakarite hei arai i nga mahi kikino a te Paremete, kei pa mai te mate ki e tahi tangata, whenua ranei.

"6. Ko nga mema a te iwi Maori i te Paremete he tangata i whiriwhiria mo te iwi Maori ake ano a kite nuinga o aua mema kaore e mohio ana, ki te whakarongo korero Pakeha a kotahi ano te huarahi e mohio ai ratou kite titiro i nga Pire ara me whakamaori pera me te Ture Paremete nama 366 i whakaritea ai.

"7. Kua takahia nga tikanga o te tekiona 2 o te Tiriti o Waitangi i whakahuatia i runga ake nei, i roto i te tekiona 2 o tenei pitihana, a kua maha nga murunga i nga whenua, i nga ngaherehere me nga mahinga ika o nga rangatira o nga hapu me nga tangata katoa o te iwi Maori a kua takahia te Tiriti o Waitangi me nga ture arai, mahi kino kua whakahuatia i runga ake nei.

"8. Kua tangohia nga whenua Maori, e etahi ture kaore nei kia whakamana, e te Kuini a i runga i aua mahi, kua kaha kore te iwi Maori ki te whakaatu i te ahua taupatupatutanga o aua ture i nga kawenata o te taha o te Kuini i roto i te Tiriti o Waitangi.

"9. Ko nga whenua me nga ngaherehere me nga taonga o te iwi Maori, i murua i raro i nga ture. E hangaia ana kite katoa i riro, ara i tangohia i te mana o nga rarangi i whakaurua ki roto i aua Ture a mate taima tuatahi, i roto i nga Komiti i muri mai ranei, o nga rarangi kaore kia whakamaoritia e nga rarangi ture i mahia kia pa atu ki etahi take motuhake, ko te wahi tika nei mo aua rarangi ko nga Pire motuhake, kaua nga Pire e hanga atu ana page 69ki te katoa (a) kahore aua rarangi kia whakamaramatia, ki nga mema Maori o te Whare o raro.

"10. Ko nga Pire e meingatia ana kia hangai ki te iwi Maori e tino tere rawa ana te whakahaere a e nui rawa ana nga whakatikatikatanga, e whakaurua ana ki roto ki te tatanga kite paahitanga, a kaore rawa te Maori e whai taima ana kite titiro iho kite ahua o to Pire, a ki ta matou whakaaro kaore hoki nga mema Pakeha e tino marama kite ahua o aua Pire.

"11. Na i, runga i enei mahi takahi i nga ture arai, i te kino i te mate, kua hanga teretia e tahi ture, kino mo te iwi Maori, mo te iwi Pakeha, a inaianei kua noho mataku te iwi ki nga pononga Pakeha a te Kuini.

"12. E whakaatu ana o koutou kaipitihana ki nga Pire e rua e takoto nei i mua i to koutou aroaro ara Te Ture Whakahaere i nga Rahui Maori, me Te Pire Hoko Whenua Maori, no te mea e taupatupatu ana aua Pire, e takahi ana hoki i te taha ki te Kuini o te Tiriti o Waitangi.

"13. E hiahia nui ana o koutou kaipitihana pena me nga Pakeha. Kia pahitia he ture pai mo te katoa, no reira ka inoi atu o koutou kai-pitihana, kia ata tirotirohia e to koutou Whare honore nga mate a o koutou hoa Maori, a (1) kia peia ki waho nga Pire Whenua Maori katoa e hanga i ana ki te katoa, ara kia nekehia atu mo a tera nohoanga o te Paremete, e ngari me paahi te Pire, hei Ture kia kaua e hangai he ture ki nga whenua Maori. Nga ngaherehere hiinga ika ranei, kia whakamaramatia rano, enei mea, ara kia kiia rano i roto i taua Pire, me hangai tenei Pire ki te iwi Maori, me perehi rawa aua Pire ki roto i te reo Maori a me whakaputa nga kape perehi o aua Pire ki te iwi Maori kia toru marama i mua atu o te nohoanga o te Paremete kaua rawa aua ture e whakatikatika i a i muri iho o te tukunga mai ki te Paremete e ngari ko nga kupu anake i ata mahue ki waho te whakauru, ma te Tumuaki e ki ko ewhea nga kupu i ata mahue ki waho a ki te taupatupatu taua Pire, i nga kawenata a te Kuini o te Tiriti o Waitangi me tuku rawa ki Ingarangi rano ma te Kuini rano e whakaae ka whai mana ai."

[He mea haina e nga Maori e 2,684.]

Ko nga take enei i tono ai ahau ki te Whare kia panuitia tenei pitihana. Kia mohio ai hoki te Whare ko nga Maori te iwi nona tenei whenua a Niu Tireni. Kua kiia ano hoki e te Kuini i roto i te Tiriti o Waitangi kia mau tonu ki nga Maori o ratou take ki o ratou whenua. I ki atu ano ahau ki te Kawanatanga i mua kia pai te whakahaere i nga tikanga ki nga Maori. I ki atu ano hoki ahau i nga whawhai katoa i whawhai nga Maori ki nga Pakeha i tahuri atu ano etahi ki te taha Pakeha whawhai mai ki a ratou whakamaori ano. Kahore he turi o nga Maori ki te tautoko i nga Pakeha ki te whawhai, a na te whakaaetanga a te Kuini i roto i te Tiriti o Waitangi kia mau ki nga Maori o ratou whenua i pera ai te tautoko a nga Maori, na konei i whakaaro ai maua me whakaae mai te Pirimia ki te maua tono. Ehara ta maua i te tono kia panga rawatia atu te Pire nei ki waho, kahore erangi e hiahia ana maua kia whai taima nga Maori ki te ata whiriwhiri i taua Pire. Kahore au e pai kia oma whakarere mai te Kawanatanga ki te tango i nga whenua o nga Maori a ka hoatu ma tetahi atu hunga. He mahi taku i roto i te Whare nei hei painga mo nga Maori a i pera hoki taku mahi mo te whenua i Porirua ara a Takapuahia. I muri i taku korerotanga ki te Mema mo te Tai Rawhiti whakaaro ana maua me whakahoki taua whenua ki nga Maori no te mea kahore he whenua ke mo ratou. Na te Karimana i tuku mai i tetahi Pire hei tuku i tenei whenua ki te Kaitiaki mo te Katoa erangi i hiahia nga Maori kia utua ratou mo taua whenua. I whakahaerea ano hoki tetahi tikanga ki waenganui i te Kawanatanga me te Takuta o te Whare Porangi. Ki mai ana te Takuta Whare Porangi ekore e ahei e ia te tango i taua whenua no te mea e iti rawa te whenua o nga Maori i reira koia nei anake hoki te whenua i mahue i runga i te hoko a Ta Tanara Makarini. A i muri iho i a matou korero i roto i te Komiti whakaaetia ana kia whakahokia taua whenua ki nga Maori. Ki taku mohio mehemea e penei ana te page 70Kawanatanga ki nga Maori katoa ka tahi ka tika ta ratou mahi. E hiahia ana ahau me taku hoa mema me Kapa kia whakaaetia mai ta maua tono kia nukuhia tenei Pire mo a tera Paremete. Ki taku whakaaro he tono tika tenei na maua.

Tame Parata.—Kei te rereke te ahua o te Pire nei inaianei i tona ahua i te tukunga mai ki te Whare i runga i te korerotanga tuarua. I tahuri ano matou ki te whakatikatika i tenei Pire i roto i te Komiti Maori kia tau ai he painga ki nga Maori. I ata whakahaerea ano e matou nga rarangi he o taua Pire. I reira ano tetahi Apiha o te Kawanatanga hei whakaatu mai ki te Komiti i nga mea e mohio ana ia. He mema ano no te Komiti a Ta Rapata Taute me te Miterehana hoki koia hoki te Minita Maori o mua ake nei. I whakahe raua ki etahi rarangi maha i roto i taua Pire a whakatikatikaia ana hei painga mo nga Maori. Kua kiia mai e nga iwi Maori ki oku hoa mema Maori na ratou nei raua i pooti mai ekore tenei Pire e pai mo ratou, a kei te tika ano hoki ta raua whakahaere i runga i te tohutohu mai a o raua iwi. Erangi kei te kore ratou e mohio ka pehea ranei nga tikanga o tenei Pire ki runga i o ratou whenua. He tika ano ia i tapahia etahi rarangi o te Pire kihai i whakaaetia e ahau. He mea tika ano kia whakatikatikaia etahi rarangi o taua Pire. Kahore oku hiahia kia kiia a muri ake nei i tahuri ahau ki te paahi i tetahi Pire i tau ai he mate ki nga Maori o Aotearoa. I mahara ano ahau he Pire pai taua Pire mehemea e whakatikatikaia ana. Ko nga Maori ia o Aotearoa e mea ana he Pire kino taua Pire. Kotahi nei ia te take mehemea ka pai ake nga mahi a te Poari i nga tikanga e mania nei i naianei. Ki taku mohio mehemea e whakaturia ana he Poari, he whakanui hoki tena i nga utu hei utu ma nga Maori. Koia na hoki tetahi whakahe a nga Maori. Kua kiia mai e tetahi roia ki ahau ko nga tikanga o tenei Pire he tango i nga take katoa a nga Maori, a ka ngaro atu o ratou whenua. Ko au ia kahore ahau e mohio ko tewhea ranei o taua hunga te hunga tika hei whakarongotanga atu maku, ko tetahi taha e ki ana he Pire pai ko tetahi e ki ana he Pire kino. Otira e mea ana te Pire mehemea kahore nga Maori e pai ki te hoko ki te riihi ranei i o ratou whenua ka ahei e ratou te tono ki te Kawana i roto i tona Kaunihera me ta ratou ki atu kahore ratou e whakaae ki nga utu e ki ana hei utu mo taua whenua, a e mea ana ano hoki taua Pire mehemea kahore nga Maori e pai ki te hoko ki te riihi ranei e kore te Kawanatanga e tohe atu kia hokona kia riihitia ranei. Ki taku whakaaro he tika ana te tohe a aku hoa mema Maori kia nukuhia tenei Pire no te mea kua tata te mutu o te Paremete. Kei te mahara ano ahau ki tetahi Pire i paahitia i te wa e tu ana te Kawanatanga o mua ake nei ara te Pire Whakataunga Rahui o te Tai Hauauru. I mahara tatou tera e pai taua Pire erangi kite ana tatou i muri iho he Pire kino taua Pire a tukuna mai ana tetahi atu Pire hei whakatikatika i taua Pire. Kei te mohio ano ahau he nui te awangawanga o te Kawanatanga kia paahitia tenei Pire. Tena ano pea e kitea he Pire pai ina whakatikatikaia. I pau katoa oku uaua ki te whakatikatika i tenei Ture hei painga mo nga Maori o Aotearoa erangi ia ekore ahau e tautoko i te paahitanga o tetahi Pire e tau ai he mate ki nga Maori o Aotearoa. Ki au ake kahore oku paanga ki tenei Pire. Kihai oku hoa mema Maori i noho ki te Komiti ki te whiriwhiri i tenei Pire. Me ki ake ano ia ahau i noho tonu ahau ki taua Komiti me taku mahi ki te whakatikatika i nga rarangi hei painga mo nga Maori. Ki te karangatia e aku hoa mema Maori kia pootitia ka pooti ahau mo te taha ki a raua. He mea tika hoki mo te taha ki nga Maori kia pera ahau.

Timi Kara.—I te hiahia tonu ahau kia korero te mema Maori mo te taha Whakararo kia rongo ai ahau ki ana whakahe mo tenei Pire a me ki ake ahan pouri ana ahau i te kore kupu whakahe ana. Kihai rawa tetahi kupu whakahe ana hei whakaatu i te take kia nukuhia ai tenei Pire mo a tera tau erangi i ki ia ka nui te uaua o te Kawanatanga ki a ratou. Na i ahau e tu ana hei mema mo te iwi Maori me ki ake ahau he nui te whakangawari mai o te Kawanatanga mo runga i tenei Pire.

page 71

He roa te wa i muri iho i te tuhatuhanga o tau a Pire i te korerotanga tuarua hoki. He roa hoki te wa i tukuna ki nga Maori hei whiriwhiri i taua Pire. I muri iho ka tukuna kia whakahaerea e te Komiti mo nga Mea Maori, a i reira ano ahau mo te taha ki te Kawanatanga ki te whakahau kia haere mai nga Apiha o te Kawanatanga ki te korero i nga korero i mohio ai ratou. Me ki ake ano hoki ahau haunga mo te taha ki au erangi i reira nga mema Pakeha katoa o te Komiti, te mema mo Inangahua me te Miterehana me Te Ritihana otira i kaha te mahi a nga taha e rua o taua Komiti ki te whakaatu i nga tikanga o ia rarangi o taua Pire. I muri iho ka patai nga mema Maori kia nukuhia taua Pire a kia tukuna tetahi wa ki a ratou a me haere mai te Pirimia ki tetahi hui o nga Maori i Poneke. Ki atu ana te Pirimia e pai ana ia ki te haere atu ki taua hui, a tae mai ana te Pirimia ki taua hui ki toku aroaro ano hoki. A tena i pehea mai a ratou korero. I tono ratou kia nukuhia taua Pire, i tono hoki ratou kia whakaroaina atu tetahi wa ki a ratou a whakaaetia katoatia atu ana a ratou tono, haunga ia te tono kia nukuhia te Pire, a ki mai ana nga Maori meake tata nei te tukuna mai ai ta ratou kupu ara he tono ano kia nukuhia te Pire. Heoi ka kawea ano te Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori. I taua wa i ki mai te mema Maori mo te taha Whakararo me te mema mo te Tai Hauauru ki te Komiti kahore raua i kite i tetahi mea e whakahe ai raua ki te Pire ara i a matou e whakatikatika haere ana, erangi i ki raua na nga tangata o waho i tono mai ki a raua kia araia taua Pire, erangi e koa ana ahau i te tika o enei korero mai a raua ki te aroaro o te Komiti me to raua putanga ki waho. Otira kihai ano te mema mo te Tai Hauauru i puta ki waho ta mea ia ahakoa o whakamana ana ia ki nga korero a nga rangatira Maori o waho a i whakahua ano hoki ia i nga ingoa o nga rangatira tokorua i mea i te arai tonu aua rangatira tokorua i te painga e puta mai ana ki nga Maori. I whakahua ia i te ingoa o Meiha Keepa me Wi Parata me tana ki ano hoki kua tango aua tokorua ki nga ture Pakeha hei tahae hei muru ano i nga whenua o o raua iwi. Kihai ia i whakaiti i ana kupu, otira i ki ano ia me whakarongo ia ki a raua kupu me te puta mai ki waho o te Komiti. A tena i pehea te Pirimia i muri iho, i ki ia i muri i te mahinga a te Komiti i taua Pire i te ata whakahaere ano hoki i nga rarangi katoa me te whakatikatika i nga rarangi he i mea ia me waiho atu ano hoki tetahi wa ki nga Maori hei whiriwhiri ma ratou i taua Pire kia tino mohio ai ratou ki ona tikanga, a whakaturia ana tetahi Apiha hei ata whakamarama atu i nga tikanga o te Pire ki a ratou. Whakamaramatia ana te Pire ki a ratou a tae ana nga tangata i arai i te mema mo te Tai Hauauru ki te aroaro o Tiati Make a ka mau a te Make i te Pire ka timata te whakamarama haere i nga tikanga o te Pire. Otira kihai ano i ata whakamaramatia te rarangi tuatahi ka ki mai ratou kahore ratou e pai kia whakamaramatia me te ki ano hoki kahore ratou e hiahia ki tetahi Pire. Ahakoa hanga e koe kia pena te pai o te Pire kahore matou e pai ki tena Pire. E tino whakahe ana matou kia hanga ture te Kawanatanga. He tikanga ki a matou i hiahia ai otira kei te mohio te mema mo te Tai Hauauru heaha ta ratou i hiahia ai ara kia whakatu Paremete nga Maori mo ratou ake. Kei te whakaaro ranei te rangatira na he mea tena e taea? Kei te tino whakahaere ranei taua mema i nga tikanga o nga iwi o tena takiwa iaia e moumou nei i te taima o te Whare i ia tau i ia tau ki te kimi i nga mea ekore e taea a he atarangi kau ano te tukunga iho. I whakahua ano taua rangatira ki nga hui me te maha o nga pitihana kua tukua mai ki te aroaro o tenei Whare e whakahe ana ki tenei Pire. Ko nga take ranei tenei i tahuri ai ia ki te arai i tenei Pire. He aha nga take e tukuna mai ana i roto i enei pitihana hei arai e tenei Pire. Kahore kau? He tono kau ano kia nukuhia atu ki tena tau ki tena tau, heoi kau ano hoki ngo korero i roto i aua petihana. Kua ki mai ano hoki te mema i kiia mai e tetahi roia ki aia he Pire kino taua Pire a me kaua e tukua ki a paahitia hei ture. Ko te huarahi tena i whiwhi ai taua mema ki tetahi matauranga mona ara ki nga tikanga o tenei Pire. Kei te mohio page 72ano ia ekore e momona nga roia mehemea ka araia a rotou whakahaere i nga whenua Maori. A i te timatanga o nga korero a taua mema i poka pumai ana korero ki ahau ake. Otira mehemea i karanga atu ahau ki a koe e te Tumuaki kua araia ia e koe kei whakahua i aua kupu no te mea e poka ke ana kupu mo runga i etahi Pire kua oti noa ake a kihai i hangai ki tenei, otira kihai ahau i pai ki te arai i ana korero no te mea i hiahia ahau kia rongo ki ana whakapae moku. Kahore ahau e mohio i pukenga mai i roto i tona ngakau ana korero he mea whakakiki mai ranei e te tangata otira ki taku mohio ka tae ano e ahau te whakahaere i nga tikanga o toku takiwa kia rite tonu te pai ki te whakahaere mo nga tikanga o tona iwi otira pai ake taku whakahaere i tana. Kahore hoki ahau e whakarongo ki nga korero a Meiha Keepa a Wi Parata me etahi atu, erangi e whakarongo ana ahau ki ta nga tangata o toku takiwa i tohutohu mai ai he iwi hoki ratou e tino hiahia ana penei ano me ahau kia whakataua o ratou whenua i runga i tetahi huarahi tika me te whakahoa ano ratou ki ahau kia taea taua tikanga; me ki ake ano hoki ahau mo te taha ki nga iwi o toku takiwa he nui to ratou hiahia ki te whakahoa ki te Kawanatanga mehemea ka tahuri mai te Kawanatanga ki te awhina i a ratou ki te whakatakoto i tetahi tikanga e oti pai ai o ratou whenua te whakahaere, me te hoko me te tuku i nga whenua kahore e hiahiatia e ratou i runga i nga huarahi tika kia tau ai te pai ki a ratou. Na e pehea ana nga tikanga o tenei Pire? I whakahua te mema na ki te keehi a Hone Ranana ki nga Maori mo Kaitaia Poraka i te tau kua hori nei, a meinga ana e ia taua keehi hei huarahi whakapae ki ahau no te mea kihai ahau i awhina i aia mo runga i taua keehi. E whakahua kau ana ahau ki tera inaianei hei whakaatu ki aia mehemea kua meinga hei ture i taua takiwa te Pire e meatia nei e matou hei ture inaianei kua kore taua mate e tau ki nga Maori, notemea i raro i tenei Pire e herea ana kia tau te utu tika ki nga Maori mo o ratou whenua. He Poari hoki mana e whakatau i te utu o te whenua. Ka ahei hoki e ratou te whakatu i te apitireita kotahi a ma te Poari e whakatu i tetahi a ma aua kaiapitireita tokorua e whakatu i te kaiapitireita tuatoru a ma reira e tino tika ai te whiriwhiri i te utu tika mo te whenua e meatia ana kia hokona. Ki taku mohio i he te whakahua a taua mema ki te keehi a Ranana. Kahore e maha atu aku korero a ki taku whakaaro tera te mema na e whakaae kahore tetahi mea i toe i ahau te whakahaere hei whakaatu ki nga Maori i nga tikanga katoa e mahia ana i roto i te Whare nei, a kihai hoki matou i tohe ki te mema na kia penei kia pena ranei ia. I ona taenga mai katoa ki te patai mai ki ahau mo runga i tetahi mea. I pai tonu ahau ki te whakamarama atu ki aia, me taku ki atu hoki i pa mai te mamae ki ahau i runga i ona whakapae moku me ana korero mo runga i aku whakahaere i runga i te hanga ture i nga tau kua pahure ake nei. E hiahia ana ano ahau ki te ki atu ki te mema na he nui toku aroha ki nga Maori kia tau te tika ki a ratou pena me te mema e whakapae mai nei ki ahau, a ko taku i hiahia kia mahi tonu mo te painga ki nga Maori hui tahi atu ano hoki ki o tatou hoa Pakeha, kahore e ahei e ahau te wehe tetahi i tetahi.

Te Kapa.—E hiahia ana ahau ki te whakahua i tetahi kupu whakamarama maku ara mehemea e pai ana te Tumuaki kia korero ahau, he patai naku na wai nga korero mai ki ahau kia araia e ahau tenei Pire. Me ki tonu ake ahau I haere ahau kia kite i taku roia a nana nga kupu ki ahau kia araia e ahau tenei Pire. Na nga roia i ki mai ki ahau me taku korero atu ano i runga i ta ratou ki mai ai ki ahau.

Te Miterehana.—I mua o te tukunga o te motini kia Komititia te Pire e hiahia ana ahau ki te whakapuaki i etahi kupu torutoru nei. Kua kaha te whakapuaki a aku hoa Maori i a ratou arai mo tenei Pire, a ki taku whakaaro me makona ratou i runga i tena, no te mea ka whakauaua tonu te Pirimia ki te paahi i tenei Pire i roto i te Komiti, a i te mea e peratia ana, kahore i kite he mea tika te whakangenge kau i a koutou i runga i te arai ara i te whakaara taiepa kohatu. Kahore hoki i te tino ora te mema Maori mo te Tai Hauauru a ki page 73taku mohio mehemea ka ara roa ia i nga haora o te po ki te korero tera e nui atu tona mate, kua kaha ano te arai a nga mema na, a ki taku mohio kati he tohe ma ratou. Mehemea kahore ano ratou i makona i runga i ta ratou arai kua korero mai nei ka ahei ano ratou te tono kia pootitia ina tukuna te Pire kia Komititia, a kei reira mehemea e pai ana ratou i te mea e Komititia ana te Pire me whakauru e ratou i nga menemana i pai ai ratou. Ki taku mohio ka whakarongo ano nga mema Pakeha ki a ratou menemana. I te taenga o tenei Pire ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori kihai nga mema Maori tokorua kua korero i te po nei i noho ki tana Komiti no te mea i tonoa e nga Maori o waho kia puta mai raua ki waho, a tu ahua pouri ana ahau no te mea kihai raua i noho kia rongo ki nga tautohe mo runga i nga tini rarangi o te Pire. He nui te mahi a te Komiti mo runga i tenei Pire. He maha hoki nga ra i mahi ai matou, a ki taku whakaaro ka tau ano he pai ki Maori i runga i taua Pire i runga i ta matou whakatikanga. Na mo runga i nga korero a te mema mo Whangarei ki taku whakaaro kihai i tino tika ana korero no te mea mehemea i mohio ia ki te kaha o te tono a nga Maori o waho kia puta aua mema tokorua ki waho o te Komiti kua kore e pera ana korero mo ta raua arai i tenei Pire. Kua whakahua a Timi Kara i te ingoa o etahi rangatira Maori maha i tono ki nga mema Maori kia araia tenei Pire kei paahitia hei ture. Ka penei tona tukunga iho o tenei Pire ki nga Maori, ka riro i a ratou nga utu tika mo o ratou whenua, na kahore tenei painga i mua, a e mea ana hoki te Pire kia whakaturia he Poari a ma konei e neke noa atu ai nga utu i riro i a ratou i mua. He tika ano ia tera nga rarangi e toru e wha ranei e tika ana kia patua, a ki taku whakaaro mehemea e whakaaturia ana aua rarangi ki te Pirimia tera e whakaaetia mai e ia. Ki taku mohio ake i mea te Pirimia e tino whakahe ana ia ki nga menemana i whakaurua e te Komiti mo nga Mea Maori, kahore ano hoki ia i ki mai ki a tatou mehemea ka whakaaetia e ia aua menemana.

Te Pirimia.— I ki ahau ekore ahau e whakaae ki aua menemana katoa.

He maha nga mema i korero i muri iho ka tahi ka pootitia kia tukua te Pire kia Komititia, tona tukunga iho e 22 nga Ae, 10 nga No. 12 te hiranga ake o nga mema i whakaae kia tukua kia Komititia te Pire.

I muri iho i te Komititanga o te Pire he maha nga mema i korero mo runga i te tono kia korero tuatorutia te Pire ka tahi ka tukuna kia pootitia te korerotanga tuatoru, ko tona tukunga iho 18 nga Ae, e 6 nga No. 12 te hiranga ake o nga mema i whakaae kia korerotuatorutia te Pire.

A korerotia tuatorutia ana.