page 62

Mane, te 2 o Okotopa, 1893.
Pire Kooti Kaiwhakawa Tuturu.

Te Kapa.—E Motini ana ahau kia whakahokia ano te Pire kia ahei ai te whiriwhiri i tetahi rarangi i hiahia ai ahau kia whakaurua ko te take i hiahia ai ahau ki te tuku i tenei motini no te mea inaianei he mea ano e noho ana nga Kaiwhakawa Tuturu ki roto i nga Kooti i nga takiwa Maori a e whakawa ana i nga take Maori a kahore rawa ratou e mohio ki te korero Maori a ki taku whakaaro he mea tika ano kia whakaritea tetahi tikanga mo enei tu keehi. Inaianei kahore he tikanga i whakaritea e ahei ai tetahi Ateha te noho tahi me te Kaiwhakawa a kahore ano hoki he tikanga i whakaritea mo o ratou utu. Ki taku whakaaro me hoki te tikanga ki nga ritenga o mua e noho tonu nei nga Ateha hei hoa mo te Kaiwhakawa i te mea e whakawakia ana nga keehi Maori. Ki taku titiro iho kahore rawa nga Maori e tukuna ki te whakawa i nga mahi a te tangata. Ki taku mohio kei te kore nga Maori e mohio ki nga mea e meatia ana no te mea e hono tonu ana ta ratou tono ki te Kawanatanga kia whakaturia ratou hei Ateha me te kore ratou e mohio kahore he mana hei whakatu i a ratou. Ki taku whakaaro e tika ana ano taku motini kia whakahokia te Pire nei kia whakaurua tenei rarangi no te mea i te Komititanga o tenei Pire i kiia i te he ahau a na konei i whai ai ahau i tenei huarahi hei whakamana i taku hiahia. Heoi nei te wa e taea ai e ahau te korero mo te taha ki nga Maori kia kaua e whakaparahakotia nga tikanga ki a ratou. Kahore ahau e mohio he aha ranei te tikanga i tangohia ai nga mana katoa i nga Ateha kahore hoki ahau i rongo i puta ake tetahi mahi he a ratou i ki ai kia pana atu ratou. I nga tau kua hori ake nei i whakaturia ano he Ateha i toku takiwa kia noho ki te Kooti a i utua ano ki nga moni iti nei ara e £5 tae atu ki te £10 mo te tau. I muri i tena ka hanga auo he tikanga kia utua nga Ateha i ia nohoanga o te Kooti. Kahore au e kite i te take i kore ai e whakaaetia tenei rarangi hou. Ki taku whakaaro he mea tino tika kia noho nga Ateha Maori ki te Kooti no te mea na nga Maori nga keehi maha e whakawakia ana. Mehemea i whakaaetia e te Kawanatanga tenei menemana kua noho noa ake ahau ki raro. Mehemea e inoi ana ahau ki tetahi mea hou kua ahua mataku ahau ki te tono; otira he tono kau ano taku kia whakahokia ano ki nga ritenga o mua kahore hoki ahau e kite i te tikanga i whakakorea ai taua tikanga. Heoi pea te mea i toe he pana atu i nga mema Maori i te Whare.

Te Hetana.—I te mea kua tae tenei ki te hawhe paahi o te tekau-ma-rua a i te mea kua hoki nga mema ki o ratou Whare i te mea kihai ratou i mohio tera e tukuna mai tetahi motiui penei ki taku whakaaro me whakaroa atu te wa hei whiriwhiringa mo tenei take na reira ahau i whakaaro ai he mea tika kia whakakorea tenei menemana.

Taipua.—E hiahia ana ahau kia mohio mehemea ka pana atu hoki nga Ateha e mahi nei. E tino whakaae ana ahau ki nga korero a taku hoa mema i korero nei. He Ateha ano ahau i mua a i awhina ano e ahau te pahitanga o etahi whenua ra roto i te Kooti i etahi teni takiwa o Niu Tireni a kahore rawa he whakawa tuarua i tonoa mo aua whenua. I tae pea ki te wharau mano eka i whakawakia a nga tini iwi. Ko te hunga i mea kia riro i a ratou tetahi wahi o tenei whenua heoi to ratou whiwhi e rua anake mano eka a i mea aku hoa Tiati i roto i te Kooti me hoatu ma ratou kia tekau ma rima mano eka. Na i ki atu ahau ki te Tiati kahore e tika kia penei te maha o nga eka e hoatu ma ratou. Ki taku mohio ake i mea te Tiati mehemea ka tukua mai he tono whakawa tuarua e taua hunga tera e whakaaetia e ia ka hainatia ranei e ia tona ingoa ki runga i ta ratou tono. I uaua ano te Tiati ki aua whakaaro i mau tonu hoki ahau ki aku a no muri iho ka hoatu e te Tiati kia rua mano eka ma taua hunga. I te Wairoa ano hoki ahau i te whakawa i etahi keehi i te Kooti i reira a i reira ano hoki a Timi Kara a i kite ia i te tika o taku mahi.

Tame Parata.—E hiahia ana ahau kia ata whakaarohia e te Minita tenei tono. I ki te Kaiwhakawa Tuturu i Tanitini kahore e ahei ia te noho i page 63roto i te Kooti i te mea e whakawakia ana tetahi keehi Maori. Ko taku i hiahia ai kia ata whiriwhiria e te Minita tenei take me te whakatu i etahi Ateha kia noho tahi me te Kaiwhawa Tuturu me te whakatau i nga takiwa kia ahei ai ina whakawakia tetahi take nama pekerapu ranei tetahi hara ranei kia noho tetahi Ateha hei hoa mo te Kaiwhakawa Tuturu ki roto i te Kooti.

E toru nga mema i korero i muri iho ka tahi ka tukuna kia pootitia tona tukunga iho e 23 nga Ae 17 na Na tokono te maha ake o nga ae i nga no a whakaaetia ana nga menemana i whakaurua ki te Pire a koreotia tuatoratia ana te Pire a paahi ana hei Ture.