Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Nga Apiha O Te Whare

Nga Apiha O Te Whare.

I Taipua.—E te Tumuaki e tino tautoko ana ahau i te menemana a te mema mo Inangahua ara a Ta Rapata Taute a i tino pouri ahau i tana korerotanga i tetahi o ana koreroro pouri ana taku ngakau me te ki ano hoki o toku ngakau i te aroha mo Te Paranihi kua mawehe atu nei ia tatou. I kite hoki ahau he kupu manaaki ana kupu a he kupu hei ata whiriwhiri ma te Whare. Na ka haere tenei aku korero ki runga ano i tetahi ahua o tenei take. I ahau e noho ana hei mema mo tenei Whare i puta mai tetahi kupu i te Kawanatanga kia whakanui ake te utu mo nga mema o te Whare. Na i runga i taua pootitanga i pooti ahau ki te taha whakahe ara kia mau tonu nga utu ki nga utu o mua no te mea i whakaaro ahau me etahi mema hoki o te Whare kia ata tiaki tatou i nga moni o te koroni a ki taku mohio i te pera tonu aku pooti i aku pootitanga katoa, otira i wini tenei. Kawanatanga i te whakanekehanga ake i nga utu ki te £240 mo te tau. Na mehemea e kitea ana e tenei Kawanatanga ka pau nga moni o te koroni i runga i tenei pooti a ratou ko te mea tika me whakahoki iho o ratou utu mo te tau me nga utu hoki mo nga mema. Ki taku whakaaro mehemea kahore e hua nga moni o te koroni me whakanui i runga i te whakahoki i etahi moni i roto i o tatou pakete a me kaua tatou e patu i nga Apiha i whakahuatia e te Pirimia. Na ko tenei take e pa ana ki nga mema Maori no te mea e uru mai ana nga Kaiwhakamaori ki roto i taua page 56kupu. Ki taku mahara he nui te mahi a nga Kaiwhakamaori i runga i te whakamaori i nga Pire me etahi atu mea e pa ana ki nga Maori. He mea ano e tonoa ana aua Apiha ki te whakamaori i nga Pire Kawanatanga i te roanga o te po. He nui ano hoki te mahi ki te whakamaori i nga whaikorero e nga mema Maori me te tiaki hoki i nga Komiti. Kei nga kaiwhakamaori tenei mahi a ko te mea tika me ata whakaaro marire he tikanga ki aua Apiha o te Whare.

E. M. Kapa.—He kupu taku mo runga i nga Apiha katoa o te Paremete erangi ia kahore ahau e mohio ehia aua Apiha a ko wai ranei o ratou ingoa. Ekore ia ahau e ki ake i penei te nui o toku matauranga ki te korero mo runga i tenei take penei me te mema mo Waihora, ara a Ta Teone Hooro, me te mema mo Inangahua, ara a Ta Ropata Taute. I ki raua kihai ano tetahi atu Kawanatanga o te ao i i penei te tango rnai ki raro ia ratou nga tikanga ki nga Apiha o te Whare, a i mea aua mema tokorua ki te Whare me ata whakaaro taua take a me kaua e tukua te tikanga o nga Apiha ki te Whare. Ki toku whakaaro e te Tumuaki me waiho te tikanga o aua Apiha ki a koe. Tenei ano hoki tetahi mea i whakaaro ai ahau kihai i tika te mahi a te Kawanatanga. Ki taku titiro iho kei te whiriwhiri ratou i etahi Apiha anake. Heaha te Kawanatanga te tango katoa ai i aua Apiha? Mehemea i uru katoa aua Apiha ki roto i te motini a te Pirimia ka tahi ahau ka mohio. Ki taku mohio ekore te Kaunihera e whakaae kia peneitia te tikanga ki a ratou Apiha. Na mo runga i te taha ki au ake me ki ake ahau kahore matou nga mema Maori e mohio ki te korero Pakeha a na nga Kaiwhakamaori matou i mohio ai a ki taku whakaaro ko te mahi ma nga Kaiwhakamaori he tino whakamarama mai ki nga mema Maori i nga take katoa e korerotia ana i roto i te Whare, a mehemea e hanga mai ana tetahi tikanga hei whakahau i nga Kaiwhakamaori kia kotiti a ratou whakamarama mai, ki taku whakaaro he tikanga he rawa tenei. A mehemea ka peratia nga tikanga tera pea e anga nga Kaiwhakamaori ki te ki mai he pire pai nga pire a te Kawanatanga; kahore ia tera ano pea he kino aua pire. Ko taku whakahe ki tenei tikanga mehemea ka riro nga Kaiwhakamaori ki raro i te Kawanatanga tera nga Kaiwhakamaori e tahuri ki te whakapatipati i nga mema Maori. Ki taku titiro iho kei te hiahia te Kawanatanga kia riro katoa i a ratou nga mahi o tenei Whare, he mea ano koki na ratou kia tau katoa nga Maori ki raro i o ratou ringa, a i muri ake nei ka mea ratou kia tau hoki koe e te Tumuaki ki raro i o ratou ringa. A mehemea ka riro nga Apiha ki raro i nga ringa o te Kawanatanga hui atu ki a koe e te Tumuaki tera pea ratou e karanga i a koe kia tu hei Tiati mo te Hupirimi Kooti. A tera pea e karangatia to tatou Karaka hei Tiati me te Kooti Whenua Maori i te mutanga o te Paramete, a tena ano pea te Minita o nga Whenua e karanga i a Mautaiaha hei Kaititiro i nga whenua o te Karauna. Ko taku i hiahia ai kia kaua rawa nga mema e whakarongo ki enei tikanga hou erangi kia mau ano ki nga tikanga tawhito.

Tame Parata.—E hiahia ana ahau ki te korero i etahi kupu torutoru nei mo runga i tenei take. Kahore ahau e pai ki te whakaroa i aku korero no te mea kua maha nga korero kua whakapuakina mo runga i tenei take. I whai korero ano ahau mo runga i tenei take i te tau 1888 i te wa e tu ana te Kawanatanga o te Atikini a whakahe ana ahau ki taua tikanga a te Kawanatanga. Ki taku whakaaro me waiho tonu te tikanga o nga Apiha o te Whare ki te Tumuaki. I penei tonu aku whakaaro mai ano i te 1888 a tae noa mai ki naianei. Na ko aku korero ka korero nei mo te taha ki nga Kaiwhakamaori. Ki taku whakaaro me waiho ano nga Kaiwhakamaori ki raro i te Tumuaki o te Whare kaua ki raro i te Kawanatanga. Ko taku i kite ai i ahau e noho aua i te Paremete i tino tika i tino pai hoki ta ratou mahi: e whakaatu tonu mai ana hoki ratou i nga korero a nga mema Pakeha me nga mahi o te Whare. E mohio ana ano ia ahau ki nga mahi e mahia ana i roto i te Whare otira he mea ano kei te ngaro atu ia ahau. Kei te titiro ahau ki tenei Paremete me ake nei pootitia nga mema hou a tena ano pea e pootitia he mema page 57Maori anake kahore e mohio ki te korero Pakeha. Mehemea ka whakaitia nga utu mo nga Kaiwhakamaori ekore ratou e haere mai ki tenei Whare whakamaori ai. Ki taku whakaaro e he ana te tikanga e meatia nei kia whakaitia o ratou utu, no te mea i whakaitia ano o ratou utu imua a tangohia ana i a ratou ara i ia Kaiwhakamaori e £55. I taua wa i tae o ratou utu ma ia Kaiwhakamaori ki te £240, a tangohia ana i reira e £55 i ia Kaiwhakamaori. Me mahara hoki tatou ki tenei e te Tumuaki kahore ratou mahi i mutu i te mutunga o te Paremete. E rua marama e noho ana tetahi o aua Kaiwhakamaori i Poneke i te mutunga o te Paremete ki te whakamaori i nga whai korero a nga mema Maori no reira ki taku whakaaro kahore e tika kia whakamahia ano ratou ki tetahi atu mahi i te mutunga o te Paremete. Me whai kupu ano hoki ahau mo runga i nga korero a te Pirimia. I ki ia ka taea e te Kawanatanga te whakahau i etahi Kaiwhakamaori mo aua utu ano a puta noa te tau. Kahore ahau e whakaae ki aua korero ana. Tera ano pea etahi tangata e pai ki taua mahi i raro i te utu iti erangi e kore e taea nga mahi ki toku whakaaro. Kotahi te Kaiwhakamaori i konei i mua a he ana tana whakapakeha i nga korero a Henare Tomoana. Na ka ki ake ano ahau ka pooti ahau kia waiho ano nga Apiha o te Whare ki raro i te Tumuaki. I whai ahau i runga i ta te Paranihi no reira ekore ahau e whakaae ki ta tenei Pirimia ritenga. Ekore ahau e whakaroa i te Whare; kua oti ake nei hoki te whakapuaki i aku whakaaro a ka mau tonu ahau ki tenei.

He maha nga mema i korero i muri i iho mo taua take a ka tahi ka tukuna kia pootitia te tukunga iho.

Nga Ae 23
Nga No 22

A whakakorea ake te menemana.