.gif)
Nga Korero Paramete: 1891-1895
Wenerei, te 20 o Hepetema, 1893
Wenerei, te 20 o Hepetema, 1893.
Waikopiro Poraka.
W. C. Mete.—Patai ana ki te Minita Whenua, pehea te maha o nga hea kua oti te hoko e te Kawanatanga i te Poraka o Waikopiro; a tera ranei e hohoro te tapahi ki waho te wahi kua riro i te Karauna kia wawe te whakahaerea i raro i te Ture Whenua mo te mahi whakauohonoho? He maha nga Pakeha kua tatari roa mo tenei whenua. I tae mai taua whenua ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori i era tau, a i roto i enei tau e rua kua taha ake kei te hoko te Kawanatanga. Pai atu mehemea ka taea e te Minita te ki mai tera e tapatapahia tetahi wahi nui a ko tata nei kia whakanohoia.
Ko J. Mekenehi.—E toru-tekau ma whitu hea kua oti te hoko e te Kawanatanga, ara e 9,300 eka, a tera e hohohoro te Kooti Whenua Maori ki te kimi i nga hea a te hunga kua hoko a i muri iho i taua ra ka watea te whenua kia whakanohia e te Kawanatanga.
Nga Maori Takiwa Ngawha.
W. Kere.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga mehemea ka awhina e ratou nga Maori o nga Takiwa Ngawha kia utua nga moni kua whakaekea e nga kairuri ki runga i o a ratou whenua. Ki te kore ka whakaae ranei te Kawanatanga ki te whakakore i te Ture Ngawha 1881, kia ahei nga Maori te hoko i tetahi wahi o to ratou whenua kia ahei te utu i nga moni e tonoa ana e nga kairuri? He take tenei e pa ana ki nga wahi nui o te takiwa e tu nei au hei mema. I paahitia te Ture Ngawha i te tau 1881. I pa taua ture ki nga eka neke ake e whitu rau mano. Ko te nuinga o taua whenua kua ruritia i muri iho i te paahitanga o taua Ture a ki taku mohio kua whakawakia te nuinga o taua whenua e te Kooti. Ko nga kairuri nana i ruri taua whenua kua whakaekea i a ratou moni ki runga ki etahi wahi o aua whenua a whakaekea ana ano hoki he inatareti ki runga i aua moni. He nui te raruraru kua tau ki runga i nga Maori mo runga i aua moni. I mea hoki ratou ka pau katoa o ratou whenua te kai e aua inatareti. Kahore o ratou mana ki te hoko ki te riihi ranei a kahore e taea e ratou te aha i aua whenua. He maha a ratou tononga ki te Kawanatanga ki a hokona e ratou te whenua ki a tukuna ranei ratou nga Maori kia hokona tetahi wahi hei whakaea i nga moni a nga kairuri. I tono ano ahau ki te Kawanatanga kia whakatuwheratia tetahi huarahi e puta ai nga Maori ki te Ao Marama i runga i te hoko ranei e te Kawanatanga i te whakahaere ranei i tetahi atu huarahi e tau ai te ora ki nga Maori.
Ko Mekenehi.—I ki, kahore he kaha o te Kawanatanga ki te awhina i nga Maori i runga i te huarahi e kiia mai e te mema na. Ko nga kairuri hoki i te mohio ano ratou ki te ahua o nga take ki aua whenua i mua i ta ratou ruritanga ma nga Maori. Kahore he whakaaro whakarereke i te Ture inaianei. Kei te kite ano hoki te mema na i te uaua o te pera erangi ka tahuri te Kawanatanga i na watea ratou ki te hoko i aua whenua, a ka oti te hoko ka utua nga kairuri. Kei te pai ano hoki te Kawanatanga ki te awhina i nga kairuri. Otira kei te mohio ano te mema na tera nga Maori e tono kia nui atu te utu mo nga whenua i ta te Kawanatanga i pai ai ki te hoatu otira ka tere te whiriwhiri e te Kawanatanga taua take.
Horowhenua Poraka.
Te Kapa.—E patai atu ana ahau ki te Pirimia mehemea
ka whakaturia e ia tetahi Roiara Komihana hei uiui i nga mate e
tukua mai ki te Paremete me te Kawauatauga mo runga i Horowhenua
Poraka kia ahei ai te whakatau me pehea he huarahi hei tiaki i nga
take page 52
o nga Maori. Ko
te take i patai ai ahau i tenei patai he rongo noku meake nei te
hokona ai e te Kawanatanga taua poraka. Na he maha nga Maori e ki
ana e whai take ana kua maha nga tau e pitihana ana i te Paremete a
e wehi ana ratou mehemea ka timata te hoko a te Kawanatanga i taua
whenua ka mate o ratou take ki taua whenua. I te aroaro o te Komiti
mo nga Mea Maori taua take i mua a ki taku i rongo ai i ki te
Kawanatanga ekore ratou e pa ki taua whenua kia oti marire te uiui i
nga take.
J. Mekenehi.—I ki he tika ano te kupu a te mema na i uiuia ano taua take e te Komiti i mua ake nei a i tono ratou ki te Kawanatanga kia uiuia ano nga take kia ahei ai te hanga ture hei whakaoti e taua raruraru, erangi ko taua uiui me ata whiriwhiri marire. Otira e kore te Kawanatanga e tahuri ki te whakaoti i taua hoko inaianei.