Taite, te 27 o Hurae, 1893.
Nga Moni O Te Koroni.

Taipua.—Me whai kupu ano ahau ahakoa kua roa rawa te haerenga o tenei korero. Taku kupu tuatahi mo te ki a etahi mema o Akarana he Minita Maori pai rawa te Minita kua mutu nei, e tino pai ana nga Maori ki aia. Na he Maori ahau, a e titiro whaka Maori ana ahau ki aia, kore rawa ahau i kite i tona pai. Nui atu te aue o nga Maori ki tana whakahaere. Me pewhea e whakapai atu ki aia i te mea kua herea e ia a matou whenua, maha atu nga miriona eka, kore rawa matou e whai mana ki te page 19whakahaere i aua whenua. He mahi ahua tahae tenei na te Kawanatanga kia riro a matou whenua ia ratou. Engari a Te Miterehana, e ahua ngawari ana, a na te awhina mai o etahi mema o te taha turaki i au i hoki ai te ringaringa o te Kawanatanga, kihai i pau katoa a matou whenua i roto i tona here. Kore rawa atu he aroha a tenei Minita ki te iwi Maori. Na me korero ahau mo tona haerenga kia Tawhiao. I tone atu a Te Karimana kia tango penihana a Tawhiao, a whakaae pohehe ana ia. Kore rawa a Tawhiao i mohio ka pa he raruraru ki tona kingitanga. I ki atu ano taua Minita ki aia, kei akoe ano to mana mehemea ka tango penihana koe. Na inaianei kua kite ahau i roto i tetahi pukapuka i tukua mai ki te Paremete i tenei tau kua taha nei, ko taua penihana, ara te £225, i whakaritea ma Tawhiao, he mea muru i roto i nga moni o etahi Maori, he tangata piri pono kia Te Kuini. I enei tau kua hori nei, e meingatia ana kia hoatu he whenua ma Tawhiao me era atu tangata kore whenua. I whakaae pono mai taua Minita ki au ka hoatu he whenua. Na kihai i mana taua kupu iaia. Mehemea ka tirohia nga pukapuka o te Paremete ka kitea i ata whakaae pono te Kawanatanga tera e hoatu aua whenua ma nga Maori nei. Koinei te take o taku kupu i te tuatahi kaore he painga i homai e tenei Minita ki nga Maori. Tera ano hoki tetahi mahi i uru ai ia, ara ko te hokonga o te Poraka o Umutaoroa. Na he whenua nui, pai tenei, tika atu mehemea i riro i te Kawana. Na te hoa tonu o te Minita i whakahaere kia unuhia te here. Na te Miterehana pea i whakaae kia unuhia aua here, he pohehe pea tenei nana. Engari i he rawa te unuhanga o te here. I kiia ana i whakawehingia nga Maori ki te kupu penei, ki te kore koutou e hoko, ka whakapuaretia te whakawa kia uru mai nga tini tangata ki tenei poraka. Tetahi i ahua pohehe pea etahi Maori ko te Karauna kei te hoko i te whenua nei. Na mo te whakatau o te Kooti Hupirimi i Nepia. I aia anake nga tino roia, a Te Taute ma. Mehemea i huri enei roia whai matauranga ki te awhina i nga Maori, e kore e penei te whakatau. E mohio ana ahau i pai te mahi a tera Kawanatanga kua mutu nei ki te tuku ora ki nga Maori, me te whakahoki atu i o ratou whenua kia ratou. Ko Ruahine tetahi e 40,000 eka i ata whakahokia pai tia ki nga Maori. E kore rawa e pena tenei Kawanatanga. I runga i taku tono ka mahi tera Kawanatanga ki te whakahaere whenua ma Tawhiao me tona iwi, a kihai i oti rawa ko to ratou putanga ki waho. Na e hiahia ana ahau kia whakaotia enei mea katoa e tenei Kawanatanga. Tetahi take hei korero maku ko Te Ture Rahui o Te Tai Hauauru. Na te nui rawa o nga pitihana e tae mai ana me te nui o te mate a nga Maori, tae noa ki te kawenga ki roto ki te Hupirimi Kooti, tau ana te tika ki nga Maori; puta ana te kupu kihai i pai te whakahaere mo nga Maori. Katahi ka haere a Te Paranihi ki taua takiwa kia kite ia ratou me tana ki atu ka homai e ia he ture pai mo ratou. I pai etahi Maori, kaore etahi i pai, a tona tukunga iho ko te homaitanga o taua Pire, parea ana ki tetahi Komiti Whiriwhiri, ko maua ko Timi Kara i uru ki taua Komiti, a he nui toku whakawhetai ki te kaha me te marama o te mahi o taua Komiti ki te rapu ki te hanga i tetahi ture e ora ai nga taha e rua. Nui atu hoki te mahi pai a ta tatou Pirimia kua mate nei. I whakahe nga mema o te komiti ki te mahi o Te Kai Tiaki mo te whakahoutanga o nga riihi i te 21 tae atu ki te 30 tau. A i mohiotia hoki i reira ko nga whenua takoto kau. Kaore ano i riihitia ka homai era ki nga Maori, Otiia kua rongo ahau kei te homai e te Kawanatanga tetahi Pire hou inaianei hei whakarere ke i ta matou mahi. Tetahi mea rereke i roto o te Pire hou nei, ko te nui whakaharahara o nga mana e homai ana ki te Kai Tiaki. Nuku noa atu tona mana i tetahi Minita o te Karauna. Pena tonu ia me te atua, kaore rawa e taea te whakahe i taua tangata. Kaore au e pai kia tukua whakaretia e te Kawanatanga nga Maori me a ratou taonga me a ratou tinana me a ratou wairua ki roto ki te ringaringa o te Kai Tiaki Kanui nga pukapuka whakahe e tae ana mai ki au. Kanui nga tangata kaore ano kia whiwhi whenua. Ahakoa ko nga tangata i piri pono kia Te Kuini, kua tangohia a ratou whenua, a ko nga page 20tangata i uru ki te whawhai, kua whakahokia a ratou whenua kia ratou. Kore rawa ahau e mohio ki tenei tu tikanga. Hua noa ahau tera e atawhaitia nga tangata awhina ia Te Kuini, kaore, ko ratou tonu nga tangata e whiua ana. I tetahi wa poto kua taha ake nei i tono mai etahi Maori o Waikato kia arohatia ratou e te Kawanatanga kia hoatu he purapura riwai ma ratou ta te mea kua riro katoa a ratou kai, whare, taonga aha atu i tetahi Waipuke nui. Ki mai ana te Kawanatanga, e kore e hoatu he mea ma ratou. Ki te pirangi ratou ki tetahi moni me tahuri ratou ki te riihi ki te hoko i a ratou whenua. Te mahara te Kawanatanga ko ratou tonu kei te here i nga whenua a enei Maori e tono nei, ka te kaumarua tau e herea ana a me pewhea e taea ai e ratou te riihi te hoko ranei i a ratou whenua hei oranga ma ratou. Ki te mohio o nga Maori me penei te Kawanatanga kia ratou me tetahi matua aroha, katahi ka pai. I homai e te Kuini tetahi £7,000 kia whakapaua ia tau mo runga mo nga mahi Maori, heiatawhaitanga i nga rawakore me nga turoro me nga hakoro me nga hakui, na kaore i te pau tika taua moni, e £5,500 anake i pau, puritia ana te £1,500. He mahi he tenei. Na mo nga ture Maori e homai nei te reiti ki runga kia matou kaore e tika ta te mea he paku rawa te utu e homai ana e te Kawanatanga mo a matou whenua. E homai ana te 1s. 6d. te 3s. te 5s. mo te eka, a e hoko atu ana ki nga Pakeha e £2 e £3 ranei mo te eka. Na i te mea kaore kau he ture pai e mama ai e tere ai te wehewehe i o matou whenua kia mau ki ia tangata ki ia tangata, e tino he ana te homai i tenei ture reiti inaianei. Mehemea ka tohe te Kawanatanga, heoi he mate mo te Maori tona tukunga iho. Kei te whiwhi tonu te Karauna i nga whenua Maori inaianei, i runga tonu i taua utu i pai ai ia ki te homai, a kaua e homai i nga reiti taimaha ki runga ki a matou whenua. E kore au e korero roa inaianei, taihoa, kia tae mai era Pire Maori. Kei te hanga Pire ano nga Maori mo ratou ake, a me titiro pai nga mema ki tena ina tae mai ki o ratou aroaro. Ki te pera ratou, heoi he tohu tena, kua iwi kotahi tatou. Ko taua Pire kei te whakaatu mai i nga kawenata me nga whakaritenga i mahia i waenga o te iwi Maori me te Kawanatanga o Ingarangi ma tera hoki e tohutohu i nga hiahia o nga Maori. Kei te tino whakahe ahau ki te mahi o te Kawanatanga mo te hopukanga i nga tangata o te Urewera ki te whareherehere. He wahine te nuinga i mau herehere. I he te tukunga atu o te ruri ki taua wahi. I tika tonu te mahi o ana Maori. Kei te wehi hoki ratou kei ngaro ta ratou whenua i raro i nga mahi o te Kooti Whenua Maori. Me mutu tenei tu mahi a te Kawanataga, ara te kawekawe ruri i runga i te huarahi maro, kei puta mai tetahi raruraru nui e kore e taea te whakamarie. He iwi tere te Maori ki te pohehe i runga i ngakau pouri me te mamae, a tera e nui te raruraru me te mate e pai mai ki te koroni. Hei whakamutunga mo taku korero me ki atu ahau ki te Kawanatanga, kia pai kia ngawari ta ratou titiro ki nga kupu tohutohu me nga hiahia a nga Maori.