Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Taite, te 22 o Hune, 1893

Taite, te 22 o Hune, 1893.

I whakatuwheratia te huihuinga tuawha o te Paremete tekau ma tahi o Niu Tireni i tenei ra e te Kawana, a pai ana ia ki te whakapuaki i enei kupu,—

Whai-Korero.

E nga RangatiraO TeKauniheraMe NgaRangatiraO TeRunangaNui,—

E koa ana ahau i te mea kua kite i a koutou e huihui ana i roto i te Paremete.

I muri iho i te Paremete kua hori nei kua taea e ahau te haerere nga tini takiwa e nohioa nuitia ana e te tangata me nga takiwa nunui o te koroni. Me whakapuaki atu ano hoki ahau i te ahuareka o toku ngakau ki te nui o te mihi me te powhiri mai a nga iwi katoa ki ahau ki te Kaiwhakahaere a Kuini Wikitoria, me toku miharo ano hoki hui atu ki te miharo a nga manuhiri katoa e haere mai ana ki Niu Tireni i te pai me te ahua o nga tini mea o tenei koroni, me te whakaaro ano hoki he mea tika kia poka ke ake te tiaki i o mua tiaki i aua taonga e nga iwi katoa. I miharo ano hoki ahau i te ora me te pai o te noho o nga iwi ki runga i te whenua.

Nui atu toku pouri i te tangohanga e te mate i tetahi o nga pu whakaaro o te koroni ara i a te Paranihi. E tautokona ana tenei pouri oku e te whakaaro i mate ia i te wa i maharatia ai tera e maha ona tau e whakahaere ana ia i nga mahi o te koroni. Ko tona mate i mate nei ia na te pau katoa o ona whakaaro ki nga mahi o te koroni i tere ai tona mate. Otira kei te marama te nui o te pouri me te aroha hoki o nga tini iwi i uru tahi nei nga iwi o tenei me etahi atu koroni ki te matenga o taua rangatira kaiwhakahaere o nga mahi a te katoa.

Ko tenei ka, tuaruatia atu ano taku mihi ki te hua haere o nga moni o te koroni me te nui haere hoki o nga mahi. Me ki atu ano hoki ahau ko nga moni i whakaritea e te Paremete kua hori nei hei utu mo nga mahi a te katoa kua tino ea.

E whakaatu mai ana nga pukapuka moni kahore mai i mua i tenei koroni te nui o nga moni i toe i muri iho i te utunga o nga mahi katoa. Ko a tatou taonga e tukuna atu ana ki era wahi o te ao ahakoa i hoki iho te utu i o etahi tau, e whakaatu ana i te hua haere o nga taonga o tenei koroni.

Kua nui haere rawa te puta mai o nga tangata o Ingarani me Atareiria, a katahi ka kitea kua mutu te haere ke atu o nga tangata o konei ki era atu whenua.

I runga i te ahua mate haere me te kore mahi i era atu koroni kua puta te kupu a aku Kaiwhakahaere kia kaua nga tangata pohara o era whenua e haere mai ki Niu Tereni nei ki te kimi page 2mahi ma ratou. Kaore ano kia kaha rawa to ratou haere mai, otira i runga i te ngakau tupato kei kaha te pau haere o nga moni, i runga hoki i te iti o nga utu mo a tatou nei taonga e kore e taea te whakanui haere i nga mahi.

Kua mutu haere hoki inaianei nga mate kore moni me te ngakau wehiwehi o nga Koroni o Wikitoria me Poihakena me Kuinirani, a e kore pea e roa ka taea ano e ratou te whakawhiwhi i a ratou nei tangata ki te mahi.

E koa ana ahau i te mea kihai i pa mai taua ngakau wehiwehi ki nga tangata o Niu Tireni, e kitea ana hoki te pai me te tupato o te whakahaere a te Kawanatanga me te iwi nui i nga moni i roto i enei tau kua hori ake nei, e kitea ana hoki te kaha o te iwi ki te whakahaere mahi, me to ratou whakapono ki te ora o tenei koroni.

Ka tukuna atu ki a koutou nga pukapuka whakaatu atu i nga mahi a te Tari Whakahaere Whenua, a ka kite koutou i kaha rawa te haere o te hunga totika ki te mahi whakanohonoho i nga whenua i tenei tau.

Ka tonoa atu hoki kia ata whiriwhiria e koutou etahi tikanga mo te hokonga o te Poraka whenua o Cheviot. I hokona taua whenua e aku Kaiwhakahaere hei whakanui haere i nga moni e puta mai ana ki te Kawanatanga, hei whakawatea hoki i taua whenua kia taea ai te whakanohonoho ki te tangata. E mahara ana aku Kaiwhakahaere tera e nui te tangata e noho i taua whenua momona kainga pai kaore nei he tangata o reira.

Ka hohoro hoki te tono atu kia koutou kia ata whiriwhiria he tikanga hei whakatikatika i nga Ture e pa ana ki nga whenua Maori, e mahara ana hoki aku Kaiwhakahaere na te pakeke o aua ture i kore ai e tere te nohonoho e te tangata. E mahara ana aku Kaiwhakahaere me ata whiriwhiri aua take, me mahi he Ture e tau tika ai nga take o te iwi Maori me te iwi Pakeha. I tere atu te hokohoko o nga whenua Maori i enei tau e rua i era atu tau, engari e mahara ana aku Kaiwhakahaere kua tae inaianei ki tona wa e tika ai kia nohoia kia mahia nga whenua Maori e takoto kau mai nei, kia tipu ai nga mahi o te koroni. Ka mahia atu etahi Pire hei whakahaere i aua tikanga me te ata tiaki pai ano i nga paanga o te hunga no ratou aua whenua. E mahara ana hoki aku Kaiwhakahaere ko etahi whenua Maori kaore nei i te utu i nga takoha e tau nei ki nga takiwa, e tika ana inaiauei kia penei ano me nga whenua o nga Pakeha e noho whenua ana.

I tera tau i whai kupu atu au mo te nui haere o nga koura e keria ana, a i tenei tau kua tino kaha atu i nga mahinga o era atu tau.

E nga Rangatira Honore o Te Kaunihera,—

I runga i te tchutohu mai a aku Minita kua whakanuia nga Mema o to koutou Whare, kua whakaturia e au nga rangatira tekau-ma-rua hei hoa mo koutou, he tangata totika whai matauranga. E mea ana au ma tenei tokomahatanga o koutou e kaha ai a koutou whiriwhinnga, e kakama ai koutou ki te mahi, e pumau ai o koutou na tuunga.

E NGA Rangatira o Te Runanga Nui,—

Ka tukuna atu ki a koutou nga pukapuka rarangi moni ara nga moni e puta mai ana ki te Kawanatanga me nga moni e whakapaua ana. Ko nga rarangi moni mo tenei tau kua ata mahia i runga i te ngakau tupato kia iti ai te pau haere o nga moni.

I tika ano te mahara o aku Kaiwhakahaere inahoki ko nga moni i puta mai i te Takoha Whenua me te Takoha mo nga moni e puta ana ki ia tangata, i hipa ke ake i te mea i whakaritea ai i tera tau.

E nga Rangatira Honore o te KauniheraMe NgaRangatira O Te Runanga Nui,—

Ka tukuna atu ki a koutou nga pukapuka whakaatu atu i nga mahinga katoa o nga reriwe. Ka tonoa atu hoki kia whakaae koutou ki tetahi Pire whakahoki ano i etahi mana whakahaere ki nga kaiwhakarite o te iwi, i whai-mana ra ratou i mua ki te whakahaere i aua taonga a te iwi nui tonu.

I tino pai rawa te mahinga i nga tino mahi nunui i runga i te tukunga kataraki ki nga kai-mahi i runga i te tikanga kamupane.

page 3

I kaha hoki te Tari mo nga Kai-mahi ki te tukutuku i nga kai-mahi ki nga wahi e whiwhi ai ratou ki te mahi.

Ka tonoa atu ano koutou kia ata whiriwhiri i te Pire Pootitanga Mema, kia whakaaetia hoki o koutou etahi ture whakanui atu i nga mana o nga Kooti Whakawa me nga Kooti Takiwa. Ka tukuna atu hoki ki a koutou he Pire mo nga Hunga Whakahaere Taone, hei whakarite tikanga hoki mo nga peeke tiaki moni kia tino kaha ai ki te tiaki pai i nga moni. Ko te Pire Whakarite Tautohe mo nga kai-mahi i whiriwhiria ra i tera tau kua whakahoutia inaianei, a ka hohoro te tuku atu ki a koutou, me te Pire hou hei whakakapi mo te Ture e mana nei inaianei mo nga Toa Hokohokc Taonga me nga Kai-mahi o roto o aua Toa.

Kua oti etahi Pire mo nga Kai-mahi o to koroni a ma koutou a ata whiriwhiri. Tenei ano etahi Pire hei whakarite hou i nga Ture e pa ana ki nga kaipnke me nga heramana, hei whakarite hoki i nga utu mo nga kai-mahi, hei whakahou hoki i nga Ture mo nga tautohe e puta ake ana mo runga mo nga tikanga mahi, me nga tikanga e whakahaerea ai etahi mahi i runga i te tikanga kataraki, me etahi Pire hei whakarite tikanga e mama ai te rapu i nga mahi katoa e mahia ana i roto i te koroni nei.

E tono atu ana au ka i ata whiriwhiria e koutou enei mea katoa, a e kaha ana taku hiahia ki te tautoko i a koutou mahi hei painga mo tenei koroni, a ka inoi au kia tau te atawhai a te Atua ki a koutou e mahi mai na, kia puta ai te ora me te pai ki nga iwi o Nin Tireni.