Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Wenerei, te 21 o Hepetema, 1892. — Pire Hoko Whenua Maori

Wenerei, te 21 o Hepetema, 1892.
Pire Hoko Whenua Maori.

I runga i te motini kia komititia te Pire ka mea a

Taipua.—Kua tae mai etahi pukapuka ki ahau a nga iwi nana ahau i pooti a e whakahe ana ratou ki te nui o te mana e tukuna ana ki te Kawanatanga. E whakahe ana ahau kia paahitia wahangutia tenei Pire erangi me korero nui tonu ona tikanga no te mea tera ano etahi tikanga hou i roto ara ko te rarangi e mea ana kia hokona nga whenua ki te Tupenetua. He mea hou rawa tenei ki te Maori. I nga ture o mua e hokona ana te whenua Maori ki te moni. E rangi e hiahia ana ahau kia whakamaramatia mai nga tikanga o tenei hanga o te tipenetua a mehemea ka puritia e te Kawanatanga tetahi hawhe o nga utu o nga whenua e hokona ana e nga Maori. E hiahia ana ahau kia mohio ki nga whakahaere mo tera hanga mo te tipenetua ka utua ki nga Maori mo a ratou whenua. Ki taku titiro iho he huarahi hou rawa tenei mo te hoko i nga whenua Maori a he tikanga raruraru. I raro i te rarangi 15 ka ahei e te Kawanatanga te whiriwhiri i nga wahi momona o tetahi poraka a i muri iho ka whakaeke i nga here ki runga i nga toenga. E tino whakahe ana ahau kia tango te Kawanatanga i te mana ki a ratou ki te here i nga whenua kei hokona ake ake. Tera ano tetahi ture e mea ana kia herea nga whenua mo te tau kotahi. Na ko tenei Pire e mea ana kia herea nga whenua ake tonu atu. Ko te Pire e whakahua nei ahau a e whakaeke nei i nga tikanga ki runga ki etahi whenua nunui e mea ana kia herea nga whenua kei hokona e nga Pakeha mo te tau kotahi erangi i runga i nga tikanga o tenei Pire kahore he mutunga mai o te wa e herea ai nga whenua a kei te whakaekea nga here ki page 41runga i nga whenua katoa i Aotearoa. Ki taku mahara mehemea e tango ana te Kawanatanga ki a ratou ki te mutunga mai o te tau kotahi me kati te mana ki a ratou. I te hoko tonu te Kawanatanga i roto i nga tau maha kua hori ake nei i raro i nga ture e mana i ena wa, a ki taku whakaaro i te whiwhi ratou i te whenua mo nga tikanga katoa i hiahia ai ratou. I te korero mai ano nga Maori i naianei ki te iti o te utu e utua ana e te Kawanatanga mo nga whenua e hokona ana e ratou, a ki te paahi tenei Pire tera nga Maori e riri ki te nui o te mana e tangohia ana e ratou ki a ratou a ekore e tere te hoko o nga whenua Maori e te Karauna. O mua iho a taea noatia tenei wa kahore i te hiahiatia he ture penei te pakeke o nga tikanga i te mea e hoko whenua ana te Kawanatanga. I mua e rua anake nga take i whai kupu ai nga Maori; ko te tuatahi ko te iti o te utu a te Kawanatanga mo nga whenua Maori, ko te tuarua ko te whakaneke i nga rohe o nga whenua e hokona ana e ratou. Kua roa e tango ana te Kawanatanga i nga whenua o nga Maori kihai i hokona e ratou. I te wa e tu ana ahau hei mema mo tenei Whare he maha nga pitihana a nga Maori kua tukuna e ahau ki te Whare e whakaatu ana i te tangohanga noatanga i o ratou whenua, a taeanotia tenei Paremete i te tuku pitihana pera ano ahau. Ko aua pitihana e whakaatu ana i tangohia e te Kawanatanga etahi whenua i nga Maori kihai i hokona e ratou i roto o nga hoko o mua. I whakarereketia ano hoki nga rohe, a ko etahi o aua pitihana kahore ano i tukuna he ripoata mo runga. E hiahia ana ahau kia patua etahi o nga tikanga hou e mau nei i roto i tenei Pire kia hokia ai ano te hoko ki nga tikanga o mua. Heoi ta nga Maori i hiahia ai kia riro mai te utu tika mo o ratou whenua. Ko tenei ka tono ahau ki te Minita nana tenei Pire kia whakamatau ia ki te patu i etahi rarangi kino i roto i tenei Pire.

Te Paranihi.—Ki taku mahara ka taea nga rarangi e whakahengia na e te mema na te mahi i roto i te Komiti. Na mo runga i te take tono i nga Maori ki te hoko i o ratou whenua, kahore e tohe atu ki nga Maori kia hokona o ratou whenua ahakoa kia hokona mo te tipenetua. Na mo tera wahi o te Pire e mea ana kia puritia etahi o nga moni e te Kaitiaki o Te Katoa mo nga Maori he mea tena ka ahei te whiriwhiri i te korerotanga o taua rarangi ki te aroaro o te Whare a tera e ata whiriwhiria nga hiahia o nga Maori mo runga i taua take. Tera ano he mana kei roto i te Pire kia utua he inatarete i runga i nga tipenetua. Na mo runga i te panui o nga whenua kia kaua e hokona e te Pakeha ehara tena i te mana hou. E whai mana ana hoki te Kawana i naianei ano ki te panui i tetahi wahi whenua e hiahiatia ana e te Kawanatanga kia hokona e ratou a na tenei Pire i tino whakamarama aua tikanga kihai hoki i tino marama i te ture e mana nei i naianei. I rongo ahau kei te hiahia nga Maori ki tetahi ture hei whakatakoto tikanga mo te hoko i o ratou whenua, a kei roto i tenei Pire aua tikanga a kua tae ki te aroaro o te Komiti mo Nga Mea Maori, he mema hoki te rangatira na no taua Komiti a i whakaurua etahi menemana ki roto i te Pire nei e taua Komiti. Ki te whakaaro o te Kawanatanga he Pire pai ke tenei Pire i runga i te ture e mana nei inaianei a kua whakaurua etahi tikanga e tau ai he painga ki nga Maori ara ekore ai e pau a ratou whenua me a ratou moni hoki.