.gif)
Nga Korero Paramete: 1891-1895
Ture Pu
Ture Pu.
Meiha Ropata Wahawaha.—E te Tumuaki ka whaikupu atu
au mo runga i te Pire e huaina nei ko te Pire Pu. E hara i te mea
kua mohio atu au ki ona tikanga katoa. E whakaatu ana au mo te taha
ki a matou ki te iwi Maori, kia kaua e whakarereketia nga tikanga o
te Ture raihana hoko pu, i tona ahua o mua e mana nei inaianei.
Ahakoa te iti o taua Ture e pangia ana ano e te aitua. Mehemea ka
whakatawheratia, tera e nui nga raruraru e pa ki te iwi Maori.
Notemea hoki kei te mau tonu nga take raruraru a etahi hapu Maori ki
etahi atu hapu. Notemea hoki kaore ano nga take whenua Maori i poto
noa te whakatau e te Kooti. E mohio ana ano a te Kawanatanga ki nga
take raruraru i pa ki toku takiwa, i timata mai i te tau 1885 tae
mai ki te tau 1891. Kaore ano kia mohiotia tona mutunga o aua
raruraru. Ko wai hoki tatou ka mohio atu ki nga mahara a te tangata.
Tenei te whakatauki a te Maori e mea ana, "He ao kapua e kitea, he
ao ngakau e kore e kitea." E kore ano hoki e kitea e tatou nga
whakaaro o te tangata. Ko te kapua ia e kitea e tatou e rere ana ki
te Hauauru, e rere ana ranei ki te Rawhiti. Mehemea ka whakamana
tenei Pire, ka whakakorea hoki te Ture e mana nei inaianei, a tera e
koa nga iwi e noho pera ana nga whakaaro, a he kino tona mutunga. Ko
taku mo tenei, waiho kia kopi ana te waha o te Taniwha, ki te
whakapuaretia he tokomaha e pau i a ia te horo. Taua Ture o te tau
1880, mo te manu; no reira i hanga ai e te Kawanatanga tetahi Ture
hoko pu, paura. Notemea hoki ko te kai tera a te tangata ma te pu e
whatoro atu i runga rakau. Ko te maha o nga kai a te tangata ma te
ringaringa ano e mahi, e hara i te mea ma te pu katoa. I pa ano he
pakanga whenua ki te takiwa o Ngapuhi, ara ki Whangarei, na Taurau
Kukupa ratou ko tona hapu, a mate ana he tangata i taua raruraru, na
te pu. Mea ake nei rongo tatou ki etahi raruraru tera e pa ki etahi
atu takiwa, inahoki kua timata ano tetahi raruraru pera ki te takiwa
o te Urewera mo nga ruritanga whenua ano te take. Engari ia e
whakatuwhera ai i tenei Ture Pu, mehemea ka rongo te Kawanatanga,
kei te haere mai nga ope o te Ao, ki te hao i to tatou pa i Niu
Tireni ka tika te pera, kia whiwhi tahi ai hoki nga iwi Pakeha Maori
i te rakau hei karo i te patu a te hoariri. Kei te haerengia nei
hoki enei moana e nga heteri a te Kuini e tiaki ana i to tatou pa.
Ki taku mahara kaore rawa he take nui kia whakakorea te Ture e mana
nei mo te hoko pu, paura, pai atu kia waiho ano te Ture o te tau
1880 kia mana tonu ana, hei hoko paura, pu. E kore e roa ka mutu
tena ture, notemea hoki kei te hokona katoatia e te Kawanatanga nga
ururakau nahoanga o nga manu, me to ratou oranga i runga i aua
rakau, kei te hokona ki nga Pakeha, kei te tuaina kei te tahuna ki
te ahi, a kaore he wahi e toe mo nga manu, kua ruia ki te karaihe,
kua kapi i te hipi me page 8
te kau. Kaore hoki te Pakeha i te mahara he taonga te manu, i te
kore kapa e marere mai ana i runga i tona tuara, engari ano te tuara
hipi me te tinana kau. E kore e roa nga motu rakau o Niu Tireni ka
poto i te Pakeha te tope. Kaore tetahi wahi i rahuitia e te
Kawanatanga mo nga manu. Timata atu i enei takiwa te mahi tope rakau
a te Pakeha tae atu ki toku takiwa, ara he wahi no te Puoteroku, ko
Tuakau me Ihungia nga wahi nohoanga tera o te manu o mua, inaianei
kua kore kua tapahia katoatia e te Pakeha, kua kapi katoa i te
karaihe. Iti nei nga motu rakau e toe ana, kei nga Maori, na te
pohara i kore ai e topea, mehe whai moni kua ngaro te haunga
ahi.