Pire Kooti Whenua Maori.

Te Karimana,—Kei te mohio nga mema i toku whakaritenga i tetahi Komiti honohono hei whiriwhiri i tetahi ture hei arai i nga whakawa tautohetohe i mua mai o te Paremete e haere ake nei a koinei te putanga, ara te Pire nei. Ka pa tenei ture ki nga whakahaere tawhito anake ara ki nga take whenua e hapa ana ki to te ture ritenga, tuarua ki nga take whenua e tautohetia ana, tuatoru ki nga take ahua tahae, whanako a e meingatia ana e te Pire nei ma Te Kooti Whenua Maori e whakawa enei tu raruraru katoa, kaua e tukua ki tetahi Roiara Komihana kei nui te moni e pau o te koroni o te hunga tono hoki. Mehemea ka parea enei take ma tetahi Roiara Komihana e mahi tera pea e tae ki te £3,000 e pau i te tau me te nui rawa ano hoki o te moni a nga kaitono. E mea ana kia pera tonu te utu a nga kaitono ki to te Kooti Whenua Maori e mana ana inaianei, he painga nui tenei mo nga tangata katoa e whai paanga ana ki enei take raruraru. E mea ana te rarangi 14 kia uiuia nga kereme a nga Maori ki te Kawanatanga. A tera e mama te Komiti Tikanga Maori e mahi nei i nga tini pitihana mehemea ka paahitia tenei Pire. E mea ana te rarangi 15. Kia whakatarewatia nga tautohetohe, ara nga whakawa mo te keehi o Horowhenua. I whakaurua tenei i runga i te kupu tohutohu a nga Tiati

Timi Kara.—E ahua whakaae ana page 58ahau ki nga knpu whakahe kua korerotia e etahi honore mema ta te mea he take taimaha tenei, otiia e pai ana ahau kia tukua te panui tuarua o te Pire nei kia ahei ai tatou te whakatikatika ana tae ki roto ki te Komiti mei kore e whakawhaititia ona tikanga kia iti rawa ara kia pa katu ki nga tini keehi mama e tino mate nei etahi Pakeha, Maori hoki. Me pa ki enei keehi anake ka pai ai. Ki toku titiro kei te tino taoro haere tenei Pire a e he ana te whanui haere, inahoki e tukua ana te mana ki te Kooti Whenua Maori ki te whakawa i nga keehi nui rawa atu tini tini nga mano pauna moni. E tautoko ana ahau i te kupu a tera honore mema kaore e tika kia hoatu tenei mana nui rawa ki te Kooti Whenua Maori i raro i tona ahua inaianei. Otiia ko nga keehi mama e korerotia ra e au ka taea noatia te whakariterite, te whakaoti pai, ara nga keehi kua utua tikatia te moni katoa ki te hunga whai take a na nga rare o te ture i pa ai he mate ki nga Pakeha kaihoko, a e tika ana kia whakaorangia enei tu tangata e mate ana, me mutumai i kona kaua e nuku atu ki tua o tena rohe, ara ki nga keehi kua takahia te ture e nga Pakeha ia ratou e mahi peti peti e mahi tinihanga ana i nga whenua Maori, ara i nga hokonga he o nga whenua i ata herea e te Kooti i runga hoki i te tono ki te Kawana kia herea rawatia hei oranga mo nga Maori. A haere ana etahi Pakeha ki te takahi i enei whakaritenga me enei here ki te hoko i aua whenua, ko tenei kaua e whakamana enei hoko he i raro o tenei Pire. Mehemea ka tukua te Pire nei ki roto ki te Komiti, tera e taea e tatou te whakatikatika. A ka whakaurua e au he kupu penei, me kaua e whai mana rawa nga whakatau o te Kooti, erangi me matua whakatakoto aua whakatau ki te aroaro o te Paremete e haere ake nei, a kia te kau nga ra i muri o te mutunga e taua Paremete katahi ka whai mana aua whakatau. Ara kia matua kite te Paremete kei te tika aua whakatau katahi ka whakapumautia nga keehi e tika ana, e marama ana. E tautoko ana ahau i te kupu a Ta Hori Kerei kia kaua e meatia he tikanga i roto i te po, i waho ranei o te Whare e hara i te mea marama. Ara me ki he Kooti uiui he Kooti rapurapu taua Kooti a ma to tatou Komiti me te Whare e whakamana e whakapumau kia ahei ai tatou te tirotiro i te tika i te marama. Na ko te rarangi 7 e mea ana heoi ta te Kooti mahi mo etahi ahua keehi, he uiui a me whai ripoata, na kua tino rereke rawa tenei i to te Pire i whakaotia e te Komiti whiriwhiri i whakaturia kia hanga he Pire hei titiro ma te Kawanatanga. Ko ahau hoki tetahi mema o taua Komiti a i penei taua rarangi i hanga e matou—

"Kaua nga Komihana e whakaoti rawa i nga keehi penei ara:—

• "(a) Nga tukunga whenua e herea ana i te takiwa i whakahaerea ai:
• "(b.) Nga tuku e takahi ana i nga ritenga o 'Te Ture arai i nga hoko Whenua Maori, 1884,' me 'Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886,' haunga nga tuku kua tukua he tiwhikete ki etahi tangata i raro i te tekiona 24 o 'Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886,' ahakoa e he ana aua tiwhikete:
• "(c.) Nga riihi kua hoatu nei he takoha matua utu tamana ranei e he ana ki to te ture ritenga:
• "(d.) Nga whakahaere e takahi ana i etahi tikanga tiaki, e he ana kaore e pono ana:
• "(e.) Nga keehi kua tino kitea e nga Komihana nga mahi tahae nga mahi nanakia rawa atu:
• "(f.) Nga keehi e kii nei nga Maori e whai kereme ana ratou ki te Kawanatanga."

I tupato matou ki te tiaki penei kei puta tetahi whakahaere tahae, otiia kua kapea ki waho o tenei Pire enei ritenga pai, enei whakaaro tupato a me te mea hoki, e tukua ana i te tino mana nui rawa ki te Kooti Whenua Maori. Kahore au e pai kia mahue ki waho enei tikanga tupato. Kahore e pai ma taua Kooti e whakaoti rawa i aua tu keehi inahoki e mohiotia ana i kawea etahi keehi, ara he hokonga whenua here ki te Hupirimi Kooti a puta ana te whakatau o te Hupirimi Kooti me te Piira Kooti kaore i mana aua hoki, a kihai i whai take te Pakeha kaihoko. A kaore he mana a te Kooti Whenua Maori ki runga ki enei keehi. Tenei hoki tetahi page 59rarangi tino he rawa atu, a tera e mohio te Whare, he haraki rawa tenei, ara tenei: "Nga tiiti katoa i hauga i mua atu o te 30 o Akuhata, 1888, i raro i nga ture e mana ana i aua wa a kua oti te uiui i raro i nga ritenga o tekiona 4 o 'Te Ture Kooti Whenua Maori 1886 Ture Whakatikatika, 1888.' Ka ahei te Tumuaki i te mea kua parea ki aia kia uiuia ki te whakamana ki te whakapumau ano i tino whakahaerea aua tuku i raro i nga ritenga o taua tekiona 4." Na e tino he rawa ana tenei, ko tutewehiwehi ko tutewanawana tonu tenei, ara e tuku ana i te mana ki te kotahi anake o te Tumuaki ki te whakamana i nga tiiti katoa i hanga i raro i te ture o te tan 1883. Kei te nui rawa atu tenei mana inahoki tini tini noa atu nga mano pauna i raro i enei keehi, kaore e pai kia hoatu tenei mana whakaharahara ki te ringaringa o tangata kotahi. Me patu atu tenei rarangi. Na mo te rarangi 17 e penei ana ki te ara he tautohetohe, he rarararu he aha ranei pewhea rawa tona ahua me pare ki taua tumuaki mana te kupu whakamutunga tau rawa oti rawa atu kore rawa e taea te whakaoioi a muri atu. E ui ana ahau kowai Tiati, tangata ranei o te ao e tino penei ana te whiwhi ki nga mana nui? Me patu atu tenei me era atu mea he heoi kua kore e pa he mate i raro i te paahitanga o tenei Pire a ka tukua atu hei mata ara weti e oti ai nga keehi mama kia kaua e waiho hei raruraru ia tau ia tau.

Taipua.—E pai ana ahau kia tukua te Pire nei ki roto ki te Komiti ko reira whakatika ai, whakapai ai. Otiia ki te kore te Minita nana tenei Pire e whakaae ki te whakatikatika heoi ka whakatetea e ahau. E tino hiahia ana ahau ko nga honore mema e noho nei ki te tiaki i tenei Pire, me ngakau nui ratou ki te whakapai kia tika rawa. Heoi te rarangi e paingia ana e ahau ko te rarangi 15: tera e tau te ora ki nga tangata whai paanga ki te poraka o Horowhenua ina paahitia tenei. Tukua ki roto ki te Komiti a ki reira patua ai nga rarangi he ara te 16 me te 17.

Paahitia te panui tuarua.