Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Nga Riihi Kua Whakamana O Te Tai Hauauru

Nga Riihi Kua Whakamana O Te Tai Hauauru.

Te Taipua.—Ko nga Maori whai paanga ki enei riihi kua maha noa nga tau e kimi ana i te ora mo a ratou mate, a tae rawa mai ki te Paremete a ratou aureretanga. Otiia no runga i te nui o nga mana i tukua ki te Kai Tiaki o te katoa kahore ano kia ora noa ratou, erangi kei te whanui haere o ratou mate. No te mahi pokanoa o te ture te he. Ko aua riihi nei hoki, he mea tuku e nga Maori ki a ratou hoa Pakeha mo etahi tau e hia ra, a i te mea kahore ano kia mutu noa aua tau, ka pokanoa tenei Whare ki te hanga ture hei tuku riihi hou mo nga tau e toru te kau. Te ngata nga puku o aua Pakeha ki tenei koha nui whakaharahara ka tahi ka tonoa kia rere pokanoa tuarua te Paremete hei peehi nga Maori ki raro rawa i te one one, a tukua ana kia riro i nga Pakeha nga whakapainga katoa i kiia i roto i aua riihi o te tuatahi, me hoki mai ki nga Maori whai paanga aua whakapai nga katoa ina mutu nga tau. Whakawiria rawatia nga Maori, korure atu korure mai te ture hei whakawhiwhi i nga Pakeha ki nga whakapainga me nga ora a te iwi Maori. Tona putanga to nga ture kua paahitia i roto i enei tau kua hori ake nei he takahi rawa i nga Maori ki roto ki te paruparu, me te mohio haere a nga Maori, e hara ia ratou enei whenua inaianei, erangi kua murua rawa tia, a he pitihana tonu ta ratou mahi kia tirohia a ratou mate. Tae iho ki te tau 1887 ka tuku pitihana mai ano ratou kia whakahokia atu aua whenua kia ratou ina mutu nga tau. Pera ano nga pitihana i te tau 1888, na tetahi hawhekaihe na Hori Ngarangikatitia tetahi pitihana. No te mahinga o te Komiti Maori i tona pitihana ka korero mai te kai Tiaki ote Katoa ki taua Komiti, kei te tino taimaha rawa te pehanga a nga ture i te iwi Maori a ko te mea tika me ata whakahoki kia ratou nga whenua ana mutu nga riihi. I ripoata taua Komiti i reira me whakahoki atu aua whenua ki nga tangata whai paanga i te paunga o nga tau a tae atu ana te kupu tohu tohu pera ki te Pirimia kia peratia. Na reira ka kiia mai e te Pirimia tenei kupu. "Ki te whakaae koutou ki tenei Pire e takoto nei ki te aroaro o te Whare, e hara hoki i te ture tuturu, kei tenei tau e haere ake nei ka paahitia he Pire hei whakamana i te hiahia a nga Maori." Heoi ra ka tukua pohehetia kia paahitia taua Pire, a i raro i tenei ka whakaturia he Apitereita, ara he Kaiwhiriwhiri, tana tukuga iho, ka nuku noa atu te kurakuraku me te auetanga a nga Maori me te inoi mai ano ratou kia tukua atu kia ratou te mana whakahaere o a ratou whenua kia ahei ai ratou te whakariterite ki a ratou hoa Pakeha. No te hohonu haere o nga raruraru ka paahitia e te Paremete te Ture Whakatarewa, otiia i muri mai i tena kaore ano kia mahia he ritenga hei whakaoti pai i aua raruraru. Na i te mea kaore i te mahara nga Pakeha ki te ora mo nga Maori me te whakangawariwari i a ratou ritenga me ta ratou whai tonu mai ki te Paremete kia riro ia ratou anake nga tika, ka kawea e nga Maori tetahi keehi ki roto ki te Hupirimi Kooti hei whakamatau, a hinga ana nga Pakeha, katahi ka kaha mai nga pitihana a nga Pakeha kia whakaorangia ratou i roto i tenei mate kua pa kia ratou. Ko nga Maori e haere tonu ana irunga i ta te ture ritenga, otiia ko nga Pakeha kaore e pera te haere. Kaore ia e whakahe ki te patai a te mema mo Waitotara e patai nei mehemea ka tukua mai e te Kawanatanga he Pire hei tuku ora ki aua Pakeha. Otiia kua makere tenei mea i roto i tona ringaringa inaianei, [gap — reason: damage]ina hoki ko tona Pire ake i kokiritia e ia ki te Whare i te tuwheratanga, kei te toremi haere, meake nei tapoko ai ki roto ki te poka hohonu, ki te waha o te Parata, te ai he hokinga ake ki tenei ao. Ko tahi nei te mea paku hei whakahari mo tona ngakau, ara ko te kupu whakatau o te Komiti Whiriwhiri; i haere hoki ta ratou whakatau i runga i te whakatau o te Hupirimi Kooti. E inoi ana ia kia page 25whakamana e te Kawanatanga tenei whakatau, ara kia whakahokia ki nga Maori te mana whakahaere o a ratou whenua ina mutu nga riihi kia ahei ai ratou ki te whakarite rite ki o ratou hoa Pakeha. Kei te whakahe ia ki te whakahaere o te Kai Tiaki o te Katoa i te mea i tukua katoa tia e ia etahi poraka ki te riihi, kahore i puritia etahi wahi e ora pai ai nga Maori, tona tukunga iho, kua kore he whenua a etahi tangata, a manene haere ana ratou ki runga ki te whenua a etahi hunga tau noa iho ai. Ki tona tino hiahia me mahara nui te Kawanatanga, me pai rawa te whakahaere, me ata rahui marire etahi wahi nui e rite ai te hiahia a nga Maori, e tae ai te ora kia ratou, a pai noa atu kia riihitia nga toenga o te whenua kei waho o nga wahi e hiahia ana ratou ki te pupuri ki nga Pakeha. Kua whakaatu mai te mema mo Waitotara i te mate kua pa ki nga Pakeha i raro i nga ture o te Whare nei otiia me whakaatu ano ia i te mate nui whakaharahara kua eke ki nga Maori i raro i aua ture.