Niu Tireni. — Nga Korero Paremete. — Whare O Runga, 1891. — Nga Mhai Korera a nga Mema Maori

Taite, te 11 o Hune, 1891.

I whakatuwheratia te huihuinga tuarua o te Paremete tekau ma tahi o Niu Tireni e Te Kawana i tenei ra, a pai ana ia ki te whakapuaki i tenei.

Whai-Korero.

E Nga Rangatira O Te Whare o Runga, Me Nga Rangitira O Te Runanga Nui,—

E koa ano ahau i te mea ka kite nei ano ahau i a koutou e huihui ana i roto i te Paremete.

I koa ano hoki ahau i te mea kua kite ahau i etahi tini wahi, i nga tini huihuinga o o tatou hoa o te Iwi Maori, mo to ratou manaki mai ki ahau ki te kaiwhakarite mo Kuini Wikitoria. Ko tetahi wahi i taea e ahau, a e hiahia ana ahau ki te whakapuaki atu ki a koutou, ko te whenua o te Iwi o te Urewera he whenua kahore ano kia taea e te nuinga o te Pakeha te haere. A i pera ano te ratou manaki mai ki ahau me nga iwi o etahi atu wahi me te hoki mai ano o te whakaaro ki toku ngakau kua mutu to hiahia o taua iwi kia noho motuhake ratou ki a ratou ano, penei me ta ratou noho i roto i nga tau maha kua pahure ake nei. E ahei ana ahau ki te whakapuaki atu i toku koa ki a koutou i runga i te mea e tipu haere ana nga tini mahi o te koroni me te hua o te moni i runga i aua mahi. Ko nga tikanga i whakahaerea i te Paremete kua hori nei, hei whakahaere i nga mahi o te katoa kua tino whiwhi i runga i aua tikanga. Kua kitea te nui haers o nga mahi o te koroni i runga i te maha o nga taonga e utautaina ana ki tawahi, ma te nui o aua taonga e whakaatu ki te hunga hopopo kei te nui nga rawa o Niu Tireni hei whakaea i ana nama. Otira e whakaaro ana aku Minita e he ana te ki kaore e omaoma ana nga Pakeha i tenei koroni ki era atu wahi, erangi kei te haere tonu ano inaianei. Ahakoa kahore e maha i te haerenga kotahi, kei te haero tonu i tenei motu ki Atereria. A whakaaro ana oku Kaitohutohu ho take tenei me ata whiriwhiri, me te whakahaere i tetahi tikanga kia mutu ai te haero te tangata i tenei Moutere momona ki era atu wahi. i te tere tonu te tango a te tangata i nga whenua o te Karauna i roto i tenei tau a e whakaaro ana aku Minita kahore i rite te maha o nga tangata e noho ana ki runga ki te whenua ki nga whenua i tangohia. Kahore hoki i ruarua te whakaaro ahakoa e tika ana ano te tango me te noho a etahi tangata i etahi piihi whenua, tera ano etahi e tono ana kia riro i a ratou etahi piihi whenua hei hoko ki tetahi tangata, e hara i te mea hei ngaki ma ratou, a ko etahi e tango ana hei whakanui haere i a ratou piihi, i te mea e nui nei ano o ratou whenua. Heoi ka whakatakotoria ki o koutou aroaro tetahi ritenga whakatika mo nga Ture whenua, kia ahei ai te tuku i nga whenua o te Karauna ki nga tangata anake e tino hiahia ana ki te page 2noho me te ngaki i aua whenua, a e mea aua aku Minita me tapiri te pai o tenei Ture ki nga tikanga e ahei ai te wkakanohonoho te tini o te tangata ki runga i nga taupa whenua ririki, kia tini ai te tangata ki runga i te whenua.

Ko oku Minita e whakaaro ana, ahakoa he kaha he marama nga tikanga wkakanohonoho i nga whenua takoto kau o te Karauna, e hara i te mea ko tera anake te mahi. Apiti atu ki te whakatuwheratanga me te whakanohonohonga o nga whenua Karauna, me haere hoki te mahi hokohoko i etahi wahi o nga tino whenua nui e puritia ana e te Iwi Maori o tenei Motu. Tetahi kua tata haere pea te wa e tika ai kia mahia te mahi nui rawa atu, ara te hokohokonga o etahi wahi o nga whenua nui a nga tangata takitahi, e arai nei i te mahi whakanohonoho kei etahi wahi pai rawa o te koroni. Me kimi he ritenga mo nga mahi penei hei titiro ma koutou.

I raro i te whakaritenga o tera Paremete i whiriwhiria nga tangata tokotoru o tenei koroni a tae ana ratou ki te Whakaminenga i tu ki Hirini i roto i nga marama o Maeho o Aperira kua hori ake nei. Ko Ta Hare Atikini, Ta Hori Kerei, me Kapene rahera aua tangata i koiwhiria nei. Tera e homai ki a koutou nga whakahaere o taua huihuinga—I tu hoki he hui ki reira ano i taua wa, mo nga mahi Poutapeta, a tae atu ana te Minita o Nga Poutapeta o tenei koroni hei whakahaere i te taha ki a tatou tenei nea inaianei i runga i te ngakau tupato tika whai matauranga. I muri mai o tera Paremete i whakaturia he Roiara Komihana, he tangata whai mohio rawa aua Komihana e tino matau ana ki nga ritenga me nga tikanga, me nga whakaaro o te Iwi Maori, a kua ata uiuia te whalcahaere o nga tini ture tainaha utu nui e arai nei i roto i nga tau maha i te main whakahaere whakanoho i nga whenua Maori. Ka whakatakototia ki o koutou aroaro te ripoata tino whai tikanga kua mahia nei e taua Roiara Komihana, a tera ka tonoa koutou kia whakaae ki nga ture kua mahia nuitia hei whakamana i te tino hiahia tuturu a te nuinga o nga, Maori whai take ki te tuku whakarere i o ratou whenua takoto kau i raro i te utu e rite ana.

E kite pouri ana ahau kei te iti haere te mahi koura i roto i tenei tau kua hori ake nei. Otiia kua ahua ora haere taua mahi i roto i enei toru marama kua taha ake nei.

I te mea kua nui haere te mahi keri waro o te koroni, katahi ka penei rawa te nui, a kua iti haere te tuku waro mai i tawahi. Tera e tukua atu ki a koutou he ritenga hei whakakaha i nga mahi maina o te koroni.

E nga Rangatira Honore o te Whare o Runga,—

E tino pouri ana ahau i te mea kua mate nei nga mema honore tokotoru o koutou Kaunihera i roto i enei marama. Ko tetahi hoki o ratou ko to koutou Tumuaki o mua ake nei, ara ko Ta Wiremu Pitihapeti, i maha ke noatu ona tau e mahi ana i nga tikanga whakahaere mo te katoa.

E nga Rangatira o te Runanga Nui,—

Ka tukuna atu ki a koutou nga rarangi o nga moni whakahaere o te koroni. I ata whakaritea nga rarangi moni i runga i te ngakau tupato. I runga hoki i te mahi whakahoki iho i nga moni e pau ana, i timataria ra taua mahi i te tau 1886 a i mahia ano hoki i te Paremete i mutu ake nei, a i te whakahokia ano e aku Minita nga moni e pau ana i o ratou nei tari, ara nga mea e taea ana i runga i te whakaaro tika me te ngakau tupato. Na i runga i tenei huarahi he nui ano nga moni i taea te whakaora, otira i tona wa tika ano ka ata whakaaturia atu ki a koutou oua ara i taea ai te whakaiti o te paunga haeretanga o nga moni, a ma koutou e ata korero aua take.

E whakaaro ana aku Minita he wa tika tenei hei whakatika i tenei tu ara kohikohinga takoha e mana nei inaianei, a kua mahia he Pire hei whakahaere mo aua putake. Engari hoki i runga, i te mahinga i enei tikanga i mahara ano aku Minita he mea tika kia tupato rawa te whakahoutanga o nga tikanga kohi moni kia kore ai e wehi te iwi, kia kore ai hoki e ngaro nga moni o te Kawanatanga.

E nga Rangatira Honore o te Whare o Runga me nga Mema o te Runanga Nui —

Ka tukuna atu ki a koutou he Pire page 3hei mahi tikanga hou mo te Whare o Runga, e mahara ana hoki aku Minita tera e rite ki ta te iwi i mahara ai he mea tika kia peratia.

Kei te mahara ano koutou i tono mai te Kawanatanga o Ingarangi kia whakaae atu tenei koroni kia rua, kapa me te hawhe te pane Kuini mo nga pukapuka atu ki Uropa. I whakaaetia tau tikanga e te Paremete kua mutu ake nei, a i puta mai he pai i runga i taua huarahi. A i runga ano i tenei ara tera e tonoa atu kia mahia e koutou tetahi atu tikanga hou e maharatia ana tera e kitea he mea pai mo te katoa.

Ka tukuna atu ki a koutou nga pukapuka whakaatu atu i nga mahinga o aga reriwe. Ka kitea e koutou tera etahi putake hei whakaarotanga ma koutou.

Kua oti etahi Pire hei mahinga ma koutou, mo runga mo nga ritenga whakahaere i nga pootitanga mema, me te whakakorenga atu i te pooti tuarua a te tangata kotahi; me te Pire whakarite tikanga mo nga Kaimahi a te Kawanatanga, mo te Piro whakatikatika i nga ture mo nga mahi keri koura mo nga mahi keri waro, me nga ture mo nga tangata pekerapu, me nga ture mo nga tangata whakapae teka, me etahi tikanga whakatikatika i nga ture mo nga kamupane me nga huri, me etahi tikanga whakarite i nga ture e pa ana ki nga tangata e whakaara ana i nga kamupane hou, me etahi tikanga whakatopu whakamarama hoki i nga ture mo nga hara kirimana; me etahi atu Pire mo runga mo etahi atu mea e pa ana ki te katoa. Ka hohoro tono te tuku atu i enei Pire ki a koutou. Ka whakahaoretia kahatia e aku Minita nga mahi nunui e puta mai ana he moni, ara ka mahia ki nga moni e watea ana tera ranei e watea mo aua mahi a muri ake nei. I runga i aua tu mahi ra e mea ana aku Kaitohutohu me kaua nga kotaraki e tukuna tuaruatia nei e nga kaimahi, a e mea ana aku Minita me ka taea me tuku ma nga ropu tangata kaimahi nei ano e tango aua mahi i runga i te tikanga kamupane.

I tera tuunga o te Paremete i tukuna etahi Pire ki te Whare mo runga mo nga putake o te Komihana whiriwhiri mehemea e pa ana he mate ki nga kaimahi o roto o tenei koroni, me etathi putake e pa ana ki nga kaimahi me nga tangata e whakamahi tangata ana, otira kotahi ano o aua Pire i whakamana. E mea ana aku Minita me tuku mai ano aua Pire i te mea kua oti i a ratou te whakatikatika, a ka tonoa atu kia ata whiriwhiria ano e koutou. Ka tukuna atu ano hoki tetahi atu Pire hei whakatu poari tangata hei whakarite i nga tautohe e puta ake ana i runga i nga tikanga whakahaerenga mahi. E mahara ana aku Minita he mea tika kia mahia tetahi ture pera i runga ra i te whakaaro pera o nga tangata e ata whiriwhiri ana i nga raruraru e tupu ake nei i waenganui i nga tangata kaimahi me nga tangata whai moni.

E tukuna atu ana e au enei mea ki a koutou kia ata whiriwhiria e koutou; e tino hiahia nui ana au kia tautoko atu au i a koutou e mahi ana i nga tikanga katoa hei painga mo tenei koroni; a ka inoi tonu au kia tohungia a koutou mahi e te Atua, kia tau ai te marietanga me te ora ki nga iwi o Niu Tireni.

Turei, te 14 o Hurae, 1891.
Nga Ruri O Nga Rahui Maori.

H. K. Taiaroa.—He motini tenei naku, kia whakatakotoria ki te teepu o te Kaunihera he pukapuka whakaatu i nga rarangi o nga moni kua whakapaua i te ruritanga i ia rahui Maori, i roto i te Takiwa Poiowini o Katipere, me Otakou, timata mai i te tau 1885. Kaore he take e korero nui atu ai au mo runga i tenei putake, i te mea hoki kei te marama taku patai. Ki taku mohio i whakaae ano te Kawanatanga kia wehea he moni mo aua mahi kua whakahuatia ake nei e au, ki taku mahara hoki i pootitia ano nga moni e te Whare o Raro; a he patai tenei naku, kia mohiotia ai te whakahaerenga o aua moni.

Te Pakere (Minita).—Heoi ano te mea e kore ai e taea tikatia te whakarite atu i te tono a Taiaroa, he kore o te Tari Ruri e tuhituhi i nga moni e pau ana i te ruritanga i ia rahui i ia rahui. Akuanei pea e kore e tino marama te page 4whakaaturanga mai i te paunga o aua moni.

Whakaaetia ana te motini a Taiaroa.

Paraire, te 19 o Hurae, 1891.
Hemi Whiro.

H. K. Taiaroa. — He patai atu tenei naku ki te Kawanatanga, mehemea ranei ka tukuna mai he Pire i tenei huihuinga o te Paremete, hei whakamana i te ripoata a te Komiti Maori o te Kaunihera, o te 12 o nga ra o Akuhata, 1890, mo runga mo te Pitihana a Hemi Whire? I whakatau i roto i taua ripoata he mea tika kia wehea he whenua, kia 200 eka mo nga Maori i Titirangi me Okopa. Kei te awangawanga nga Maori mo te roa e tarewa noa ana aua take i whakataua ra e taua Komiti.

Te Pakere (Minita).—E pouri ana au mo te kore tikanga o taku utu atu mo te patai a Taiaroa. Engari kihai i taea e au te rapu i te tikanga e taea ai e au te whakamarama atu. Engari me tono atu e au ki a Taiaroa, kia waiho marire taihoa e patai mai ano, kei reira pea te ahei ai au ki te whakaatu atu i te whakaaro o te Kawanatanga mo taua take.

Turei, te 18 o Akuhata, 1891.
Pitihana a Hohepa Pokiki.

Whakatau a te Komiti mo nga mea Maori mo runga mo te Pitihana Nama 11 a H. Pokiki me etahi atu tangata Maori, he inoi kia tukuna atu he ora mo ratou, mo runga mo nga moni reti o nga Rahui Maori o Whakatu.

Kua whiriwhiria e te Komiti mo nga mea Maori te Pitihana a H. Pokiki me etahi atu tangata Maori mo nga moni reti o nga Rahui Maori o Whakatu, a kua rongo hoki ki nga whaikorero a nga kaipitihana, a ka whakatau penei:—

Me tono atu ki te Kawanatanga kia whakahaua atu he whakawa mo aua whenua e tonoa mai na, a kia hohoro tonu te whakawa; e whakaatu ana hoki te Komiti i te tono a nga kaipitihana e mea nei ratou kia kaua a Te Make e tu hei Kaiwhakawa, i te mea hoki e hiahia ana ratou kia watea ia hei kaikorero.

Wenerei, te 26 o Akuhata, 1891.
Take Maori.

Te Pakere (Minita).— He motini tenei naku, kia ahei te Komiti Maori o te Kaunihera ki te noho huihui tahi me te Komiti Maori o te Whare o Raro, kia mahi tahi ratou i nga Pire e mahia ana mo runga mo nga Whenua Maori, ka tuku mai ai i ta ratou ripoata huihui, ta ratou ripoata motuhake. Ko te take i tono atu ai au kia peneitia, he mea naku kia taea ai te whiriwhiri nga Pire e pa ana ki nga whenua Maori, he mea uaua hoki, he mea pakeke e tika ana kia ata whiriwhiria e nga Komiti o nga Whare e rua.

Whakaaetia ana te motini.

Taite, te 27 o Akuhata, 1891.
Pitihana a Tamihana Te Karu Ma.

Te whakatau a te Komiti mo nga mea Maori mo runga mo te pitihana a Tamihana Te Karu ma.

Kaore he kupu tohutohu atu ma te Komiti mo runga mo tenei pitihana.

Paraire, te 28 o Akuhata, 1891.
Hohepa Pokiki.

H. K. Taiaroa.—He motini tenei naku, kia whakaaetia e te Kaunihera te ripoata a te Komiti mo nga mea Maori mo runga mo te Pitihana a Hohepa Pokiki.

Whakaaetia ana te motini.

Turei, te 8 o Hepetema, 1891.
Pire Pooti Mema.

H. K. Taiaroa—E te Tumuaki, e hiahia ana au ki te korero i otahi kupu mo runga mo te pooti Maori e whakahuatia nei i roto i tenei Pire. I roto i nga Ture o mua ko te tikanga o tenei kupu "Maori" ko nga Maori tae atu ki nga hawhe-kaihe, me a ratou tamariki o te taha Maori. Na i tenei Pire e kite iho ana au e mutu ana ia i te Maori me te hawhe-kaihe. Me tohutohu atu au ki te Minita, he Maori etahi he hawhekaihe etahi, a he koata-kaihe etahi, ara, nga mea i waenganui i te hawhe-kaihe me te Maori, na tera ano etahi he torukoata ara kei waenganui i te hawhe-page 5kaihe me te Pakeha. Na ko taku e tono atu nei, he mea naku kia whakamaramatia mai te tikanga, mo nga tamariki a nga hawhe-kaihe e puta ana ma te taha Maori, kia marama ai te urunga mai ki roto ki te tikanga o tenei kupu "Maori" i roto i tenei Ture. He tono atu tenei naku kia whakamaramatia mai e te Minita. Ki taku mahara e pai noatu kia kaua e eru mai nga toru koata kaihe, i te mea hoki e tata ke atu ana ena ki te taha Pakeha. He take ano i patai atu ai au, i mea ai au kia ata whakamaramatia mai. E kore au e korero roa mo enei take, engare me whaki atu e au etahi take; i te pootitanga raema Maori i mua ake nei, kaore te Apiha whakahaere pooti i whakaae kia pooti nga koata-kaihe, ara nga tamariki a nga hawhe-kaihe e puta ana mai i te taha Maori, i ki hoki ia e hara ratou i te hawhe-kaihe e hara hoki i te Maori. I ki ia he koata-kaihe ratou e hara i te hawhe-kaihe; no reira kihai i whaka-aetia e ia kia pooti ratou. Me whaikupu au mo te raranga 149, e mea nei me whaimana te Kawana ki te whakarite hou i nga rohe o nga takiwa., He take raruraru tenei ki au o mua mai ano, o taku tuunga mai hei mema mo te Waipounamu. Kaore pea te mema mo te Waipounamu i kite i tenei rarangi. Ki taku titiro iho ki tenei tekiona, he mea kia ahei ai te Kawana ki te whakarite hou i nga rohe o te takiwa o te Waipounamu kia whiti mai ai ki tetahi wahi o tenei motu. Kei te mohiotia ano kaore i te hipa ake nga Maori o te Waipounamu i nga tangata e tika ana mo te mema kotahi, a kua puta ano taua kupu i mua kia whakawhitia mai ona rohe ki tenei motu. Kia tae tenei Pire ki te Komiti ka tono au kia whaka-tikaia tenei rarangi. Kua ki mai te mema na a Renao, ki tana mahara kua tae tenei ki tona wa e tika ai kia whakamutua te pooti motuhake a te Maori, kia rite ai ki to te Pakeha. Kua rongo noatu au i tena kupu a te Mema na. He mea tautohe tena na maua o mua mai ano, i te mea e tu ana maua hei mema mo tera Whare. Ki taku mahara kaore ano kia tae ki ton awa tika kia whakarereketia he tikanga. Taihoa pea i nga ra o haere ake nei te mahia ai he tikanga hou, engari, kaore ano kia tae ki tona wa tika inaianei. Ko taku kupu atu tonei ki te Minita, he mea tika kia rehitatia nga Maori whaipooti i tenei wa. Ki taku mahara i raro i nga rohe takiwa pooti, ka taea e te Maori te pooti i tetahi takiwa, ka haere ai ki te kainga pootitanga o tetahi atu takiwa pooti Mema, pooti ai ano ki reira; kaore hoki e mohiotia mehemea kua pooti te Maori ki nga takiwa e rua. Ka taea noatia e te Maori te hoatu i te ingoa o tetahi atu tangata me te whakahua i tetahi atu hapu mona, ki taku mohio hoki e penei ana te mahi a etahi tangata; e penei ana ta ratou mahi kia tu ai ta ratou tangata i pai ai. He tohutohu kau atu tenei naku ki te Minita, i runga i taku mahara e taea noatia atu te mahi he tikanga. Ki taku mahara hoki he mea tika kia rehitatia nga hawhe-kaihe kia mohiotia ai nga mea e pooti ana ki te taha Pakeha me nga mea e pooti ana ano ki te taha Maori. Heoi ano ra aku kupu whakamarama atu mo enei take.

Wenerei, te 9 o Hepetema, 1891.
Rahui O Arahura.

H. K. Taiaroa.—He patai tenei naku ki te Kawanatanga, Mehemea ka utua e te Kawanatanga nga Maori no ratou nei te tekiona 1 me te 2, o ta Rahui Maori o Arahura, mo te whakakinonga a te pa wai mo te reriwe i aua tekiona? Ko te tikanga o tenei patai me whakamarama atu e au. Ko te rahui nui tonu o taua takiwa e rua mano eka, a no te tau 1886 i wehea atu tetahi wahi e waru tekau eka ki etahi tangata tokotoru. No te tau 1889 ka tonoa atu ki te tari o te kairehita o Hokitika kia whakaputaina te tiwhikete. I tukuna mai taua tono ki te Tari i Poneke, a kiia ana me wea ano te whenua i mua i te whakaptitanga o te tiwhikete, a no te putanga o te karaati ka kitea kua waru tekau ma iwa nga eka, o te whenua i whakataua ra i te roherohenga e waru tekau ano nga eka. No muri nei ka kitea ko aua iwa eka, he mea tango mai i te rahui nui tonu, ara he mea tango mai i te whenua a aua Maori ano, a i whakaurua hoki he kupu ki taua karaati page 6kia mana ai te Kawanatanga ki te tango i taua iwa eka hei mahi i te tupa wai mo te reriwe. No te mahinga i taua tupa wai mo te reriwe ka kino tetahi taha o taua waru tekau eka i te wai. Koia nei te take o taku patai. He mea naku kia mohio au ki te take i kore ai e tika kia utua nga Maori mo te whakakinonga o to ratou whenua.

Te Pakere.—I runga i te tikanga o nga kupu tohutohu mai ki au, e mea ana ko taua whenua kaore i kino, engari i pai ke atu i runga i te mahinga i te tupa wai me era atu mahi; engari e tika ana te kupu a Taiaroa e mea mai na mo te iwa eka i tangohia mo te rori me era atu mea, kaore au i te mohio he tika he he ranei taua tangohanga i te whenua. Ki taku rongo kei te tautohetia taua putake, a kaore ano tera kia whakaritea.

Turei, te 15 o Hepetema, 1891.
Te Kaitiaki Mo Te Katoa.

H. K. Taiaroa.—E ahua tupato ana taku tu atu ki te korero mo runga mo tenei putake, notemea hoki e pa ana ki te Kaitiaki mo te Katoa, a kaore i te whakahua i nga take Maori e tiakina ana e ia; engari hoki i te mea ko te Kaitiaki mo te Katoa kei te whakahaere i nga rahui Maori o te Tai Hauauru o Te Waipounamu, me te Tai Hauauru o tenei motu, no reira ka tika kia whaikupu ano ahau. Ki taku mahara kaore i tika te tukunga atu a te Kawanatanga i nga Rahui Maori ki te Kaitiaki mo te Katoa, mana e whakahaere. Ki taku mahara koia nei tetahi take i raruraru ai te mahi o taua tari, ko te hoatutanga i nga rahui Maori mana e whakahaere. Kei te mohio au koia tera tetahi o nga take; a he maha o nga mahi rereke o tana tari, i kore ai e taea e ia te ata whiriwhiri i nga take e pa ana ki aua rahui. Ko tetahi take whakararuraru i a ia, ko te mahi a te Paremete e mahi tonu ana i nga tikanga hou mo runga mo nga mea katoa e whakahaerea ana e ia. Ki taku mahara he wa tika tenei, e marama ai te whakahoki i nga rahui ki nga Maori ano whakahaere ai. Kei te mohio ano au, e mahara ana nga mema o te Paremete me nga tangata ano o waho, kaore nga Maori e kaha ki te tiaki i o ratou whenua. E hara tenei i te mahara tika. Ki taku titiro e tika ana ano maku ake e whakahaere oku nei paanga ki aua rahui. Kaore au e pai kia peneitia au me te tamaiti. Kua mahi pire ano au mo aua rahui kia wehea mai aku taha maku ano e whakahaere, engari kaore tera Kawanatanga i whakaae. I kiia kei te whakahe nga Maori, engari ka taea e au te whakaatu i nga pukapuka whakaae, engari na nga korero a etahi Pakeha i ki pena ai ratou. Ka taea e au te whakaatu atu i aku pukapuka tohutohu tikanga atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, engari hoki kaore rawa i tahuri mai, kaore hoki i whakahaerea. I ki tonu mai te Kaitiaki e haere ana ana mahi i runga i nga huarahi e whakaritea ana e te Paremete, a kaore he tikanga i a ia, kaore he mana ke atu i a ia. Ka mo runga mo te Rahui o Arahura, ko etahi o nga moni o te reti kua wha tau inaianei a kaore ano kia utua, kaore ano kia kohikohia e te Kaitiaki. Kua tono atu matou mo aua moni, a kua kiia mai kaore ano kia utua ki te Kaitiaki. No reira au i mea ai, me mahi e te Kawanatanga he tikanga hou mo nga rahui Maori, a me tuku atu he kupu ki te Kaitiaki hou, kia mahia paitia e ia nga rahui Maori, kia utua tikatia hoki e ia nga moni reti e kohia ana e ia. Me whakaatu hoki au e rua rawa nga komihana e utua ana mo te kohikohinga i nga moni reti o aua rahui—kei etahi e tae ana ki te 10 paiheneti. Ki taku mahara e taea noatia atu e etahi tangata te kohikohi mo te 2½ mo te 3 paiheneti ranei. No reira au i tono atu ai ki te Kawanatanga kia ata tirohia e ratou kia kaua ai e nui rawa nga moni e utua ana e nga Maori mo te kohikohinga i nga moni o nga reti. Kaore au i te kite i etahi atu tari kia rua rawa komihana mo te kohiuga moni—kia komihana mo te hunga e noho ana i te tari, kia kotahi mo te hunga e haere ana ki te kohi mai i nga moni. Kua kohi ano au i etahi o nga moni o nga reti a kaore i rua utu moku mo taku haerenga ki te kohi i aua moni, a kaore hoki i whakaritea he utu mo te tangata ke kaore nei i haere ki te kohikohi.

page 7

Wenerei, te 16 o Hepetema, 1891.

Rahui Maori I Otakou Me Etahi Atu Wahi.

H. K. Taiaroa.—E kokiri atu ana au i tenei motini aku, notemea kei to tono tonu nga Maori kia wetekia nga here o aua rahui, a kaore ano kia oti te wea o aua wahi. Kei te tautohetia ano etahi o aua wahi, a kaore ano kia whakaritea aua raruraru. Koia nei taku motini, ki te mahara o tenei Kaunihera, he mea tika kia kaua e wetekia nga here o nga Rahui Maori i Otakou, i Taieri, me Te Karoro, kia marama ra ano Te Kawana kua tika kua oti hoki nga ruri o aua rahui.

Whakaaetia ana, taua motini.

Pire Utu Mema.

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki, e tautoko ana au i te Pire nei i runga ano i tona ahua i tukuna mai nei ki tenei Kaunihera. Ki taku mahara ko nga mema o tera Whare nga kaiwhakarite mo te iwi, a ko ratou e mohio ana ki nga hiahia o te iwi, a na ratou i kokiri tenei Pire i runga ano pea i te hiahia mai a te iwi katoa. No reira ka tautoko au i taua Pire, a ki te kimihia tona take a muri ake nei, ki te whakahe ranei te iwi pooti mema, e kore ratou e kaha ki te whakahe ki a tatou ki nga mema o te Kaunihera. Heoi ano ta ratou he whakahe ki tera Whare. Kaore au i te kite painga i roto i te motini a Te Mira. Ki taku titiro mehemea ka whakaaetia tana motini, ka taea e tera Whare te whakarereke i te Pire, a mehemea ka peratia ka tango ratou i te £240, a ka waiho ko tona utu o naianei ko te £100, te utu ma nga mema o tenei Kaunihera. Ki taku mahara e kore e tika kia peratia, kia nui ke te utu mo nga mema o tera Whare kia iti noaiho ma nga mema o te Kaunihera. E rite tahi ana nga mahi o tenei Kaunihera ki nga mahi a tera Whare, tera pea e roa ke ana a ratou korero i tera Whare, engari e roa ke ana tatou e tatari atu ana kia tukuna mai nga Pire. E whakamarama atu ana an i aku whakaaro mo runga mo tenei Pire, notemea hoki kua pea au ku whakaritea e au taku pooti hei whakakore i te pooti a tetahi mema, noreira ka puta au ki waho me ka tae ki te pootitanga

page 8

▼ About this page

Other formats

Connect

▼ Browse collection

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Niu Tireni. — Nga Korero Paremete. — Whare O Runga, 1891. — Nga Mhai Korera a nga Mema Maori