Turei, te 15 o Hepetema, 1891.
Te Kaitiaki Mo Te Katoa.

H. K. Taiaroa.—E ahua tupato ana taku tu atu ki te korero mo runga mo tenei putake, notemea hoki e pa ana ki te Kaitiaki mo te Katoa, a kaore i te whakahua i nga take Maori e tiakina ana e ia; engari hoki i te mea ko te Kaitiaki mo te Katoa kei te whakahaere i nga rahui Maori o te Tai Hauauru o Te Waipounamu, me te Tai Hauauru o tenei motu, no reira ka tika kia whaikupu ano ahau. Ki taku mahara kaore i tika te tukunga atu a te Kawanatanga i nga Rahui Maori ki te Kaitiaki mo te Katoa, mana e whakahaere. Ki taku mahara koia nei tetahi take i raruraru ai te mahi o taua tari, ko te hoatutanga i nga rahui Maori mana e whakahaere. Kei te mohio au koia tera tetahi o nga take; a he maha o nga mahi rereke o tana tari, i kore ai e taea e ia te ata whiriwhiri i nga take e pa ana ki aua rahui. Ko tetahi take whakararuraru i a ia, ko te mahi a te Paremete e mahi tonu ana i nga tikanga hou mo runga mo nga mea katoa e whakahaerea ana e ia. Ki taku mahara he wa tika tenei, e marama ai te whakahoki i nga rahui ki nga Maori ano whakahaere ai. Kei te mohio ano au, e mahara ana nga mema o te Paremete me nga tangata ano o waho, kaore nga Maori e kaha ki te tiaki i o ratou whenua. E hara tenei i te mahara tika. Ki taku titiro e tika ana ano maku ake e whakahaere oku nei paanga ki aua rahui. Kaore au e pai kia peneitia au me te tamaiti. Kua mahi pire ano au mo aua rahui kia wehea mai aku taha maku ano e whakahaere, engari kaore tera Kawanatanga i whakaae. I kiia kei te whakahe nga Maori, engari ka taea e au te whakaatu i nga pukapuka whakaae, engari na nga korero a etahi Pakeha i ki pena ai ratou. Ka taea e au te whakaatu atu i aku pukapuka tohutohu tikanga atu ki te Kaitiaki mo te Katoa, engari hoki kaore rawa i tahuri mai, kaore hoki i whakahaerea. I ki tonu mai te Kaitiaki e haere ana ana mahi i runga i nga huarahi e whakaritea ana e te Paremete, a kaore he tikanga i a ia, kaore he mana ke atu i a ia. Ka mo runga mo te Rahui o Arahura, ko etahi o nga moni o te reti kua wha tau inaianei a kaore ano kia utua, kaore ano kia kohikohia e te Kaitiaki. Kua tono atu matou mo aua moni, a kua kiia mai kaore ano kia utua ki te Kaitiaki. No reira au i mea ai, me mahi e te Kawanatanga he tikanga hou mo nga rahui Maori, a me tuku atu he kupu ki te Kaitiaki hou, kia mahia paitia e ia nga rahui Maori, kia utua tikatia hoki e ia nga moni reti e kohia ana e ia. Me whakaatu hoki au e rua rawa nga komihana e utua ana mo te kohikohinga i nga moni reti o aua rahui—kei etahi e tae ana ki te 10 paiheneti. Ki taku mahara e taea noatia atu e etahi tangata te kohikohi mo te 2½ mo te 3 paiheneti ranei. No reira au i tono atu ai ki te Kawanatanga kia ata tirohia e ratou kia kaua ai e nui rawa nga moni e utua ana e nga Maori mo te kohikohinga i nga moni o nga reti. Kaore au i te kite i etahi atu tari kia rua rawa komihana mo te kohiuga moni—kia komihana mo te hunga e noho ana i te tari, kia kotahi mo te hunga e haere ana ki te kohi mai i nga moni. Kua kohi ano au i etahi o nga moni o nga reti a kaore i rua utu moku mo taku haerenga ki te kohi i aua moni, a kaore hoki i whakaritea he utu mo te tangata ke kaore nei i haere ki te kohikohi.