Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Taite, te 14 o Akuhata, 1890

Taite, te 14 o Akuhata, 1890.

Nga Tamariki Maori i Roto i Nga Kura.

Honi Taipua.—E patai atu ana ahau ki te Minita mo nga Kura, Mehemea e whai mana ana te kai-whakaako o tetahi kura Kawanatanga ki te pana atu i nga tamariki Maori me nga tamariki hawke-kaihe i nga kura? E tono ana nga tangata Maori i a raton tamariki ki aua kura, e haere anano hoki nga tamariki hawhe-kaihe. E ahua rite anano nga tamariki hawhe-kaihe ki te tamariki Pakeha a e utu reiti ana o ratou matua. I te utu nga Maori i nga reiti i raro i te Ture 1880. Akuanei i te haerenga o nga tamariki Maori me nga hawhe-kaihe ki te kura i Otaki pana mai ana ki waho e te kai-whakaako, a e hiahia ana ahau kia whakamaramatia te tikanga o taua mahi ki ahau.

Te Hirope.—I mea e rite tahi ana te mana o nga tamariki Maori me nga tamariki hawhe-kaihe ki etahi atu tamariki ki te haere ki aua kura. I te whakamahara mai te mema na ki ahau i te tonoa etahi tamariki Maori ki te haere ki aua kura a kihai i whakaaetia. Kua tuku patai atu ahau ki te Tari o nga Kura o taua takiwa me te patai atu ki te take i araia ai aua tamariki, a ka tae mai te utu mo taku patai, ka tukua atu e ahau te utu mai ki te mema na.

Komiti Maori.

Honi Taipua e patai atu ana ahau ki te Minita Maori, Mehemea ka whiriwhiria e te Kawanatanga te tikanga whakaneke ake i te mana o nga Komiti Takiwa Maori kia ahei ai ratou te whiriwhiri i a ratou take ki a ratou wheuua i mua o te tukunga atu ki te Kooti? Ko etahi o aua Komiti kei te takiwa o Whanganui. Heoi te rahi o to ratou mana inaianei e £20 anake. E hiahia ana ahau kia tukua mai e te Kawanatanga tetahi Pire hei whakanui ake i to ratou mana ki te whiriwhiri i a ratou take ki o ratou whenua me etahi atu mea. Kua kite ahau kei nga keehi e whiriwhiria ana e nga Maori a ka tukuna atu ki te Kooti e tino pai rawa ana nga whakataunga a kahore e ara ake he raruraru, mehemea e tukua mai ana he Pire penei ka tahi ka ahua pai te whakataunga o nga whenua.

Te Miterehana.—I ki ahakoa e mohio ana ahau ki te pai o te mahi a nga Komiti Maori i mua ake nei i runga i te awhina i te Kawanatanga i etahi huarahi maha me te awhina hoki e te Kooti Whenua Maori ki te kimi i nga take ki nga whenua. Kahore i marama i te Kawanatanga te whakamana i te tono a te mema na i runga i te tuku Pire mai hei whakamana i te tono a te mema na, otira ka whiriwhiria e au taua touo. E tino mohio ana ahau e pai rawa ana nga mahi a aua Komiti i runga i te whakataunga i nga take ki nga whenua me etahi atu mea.

Nga Kura Maori.

Tama Parata i patai atu ki te Minita o nga Kura, Mehemea kua whiriwhiria e te Kawanatanga te pitihana a Ropata Paraone, o Taieri, me te touo a Irai Tihau me etahi atu o Waiwera, me te tono a nga Maori o te Temuka mo te whakatu i etahi whare kura ki o ratou kainga.

Te Hirope i mea mo runga i te kura i Taieri kua tukuna atu etahi kupu ki te Poari kura o Otakou, a kua tukua mai te ripoata whakaae ki tetahi ropu a te Paori hei whiriwhiri i taua mea, a ka tae mai te utu mai a te Poari, ka whakina atu e ahau ki te mema na te peheatanga mo taua tono. Na mo runga i te tono mo te kura i Waiwera, kua patai atu ahau ki tetahi hunga kia mohio ai ahau a ka tuku atu ki te mema na. Kua tuku patai atu ahau ki te Poari Kura o Katapere mo runga i te kura i te Temuka a i whakaae te Paori ki te hanga kura ina tukua mai e te Kawanatanga tetahi moni hei tautoko. A e whakaaro ana ahau ka taea e ahau te tautoko i te page 34hanga i taua kura; e whakaaro ana hoki ahau he mea tika kia hanga lie kura ki reira.

Te Rahui O Omaui.

Tame Parata e patai atu ana ahau ki te Minita mo nga Whenua, Mehemea kua timata te ruri wehewehe a te Hei, Kai-ruri o te Kawanatanga, i te Rahui o Omaui i New River, mehemea kahore ano, a hea timata ai te ruri? Kei te mohio te Minita o nga Whenua ki taua mea.

Te Retihana i mea kahore ano a te Hei kia timata noa i taua ruri, i whakahaua tetahi kai-ruri, a me ki atu ahau ki te rangatira na kua oti taua ruri inaianei.

Nga Whenua Tautoko O Te Kura O Whakarewarewa.

Tame Parata e patai atu ana ahau ki te Minita Maori, Mehemea kua tahuri te Kawanatanga ki te whakahaere tikanga i runga i te Ture mo te rereke o te whakahaere o te whenua tautoko i te kura i Motueka? E patai ana ahau i tenei kupu no te mea kua tae mai tetahi pukapuka ki ahau a nga Maori o Motueka e patai ana ka pehea te whakahaere o taua whenua.

Te Miterehana.—I ki kua tukuna tetahi tono ki te Roia o te Karauna kia whai tikanga ia i roto i te Kooti Hupirimi mo runga i tenei take a mehemea kahore ano kia tukua atu aua tohutohu ki aia, ka tukuna inaia tata nei.

Nga Take a Nga Maori O Te Waipounamu.

Meiha Tuari.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori—(1.) Mehemea kua whakakorea te noho o te Komiti Whakahaere i nga Take Whenua Maori o te Waipounamu, a mehemea kua pera, he aha te take? A mehemea kahore i whakarerea te noho o taua Komiti mehemea ka taea e ia te ki mai a hea te Komiti tuku ripoata ai ki te Whare? (2.) Mehemea e meatia ana kia hanga he Ture i tenei Paremete mo runga i taua take?

Te Mitereihana.—Kua whakarere taua Komiti i ta ratou mahi mo te tetahi wa nei ano, noternea kei te raruraru te Tiamana me etahi o nga mema o taua Komiti i runga nga whakahaere a te Komiti mo te Ture Whakanohonoho Rahui o te Tai Hauauru. Ki taku mohio kei te whiriwhiria taua ripoata i naianei, a ka oti te tuku mai ki te Whare. Ka ahei ano te noho o te Komiti Whakahaere Take Whenua Maori o Te Waipounamu te noho, I tukua mai ano tetahi ripoata i tera Paremete, a ko te hiahia o te Komiti tenei me whakatu e te Kawanatanga tetahi Komihana hei haere ki te Waipounamu hei whiriwhiri i nga take Maori me te tuku ripoata me pehea te whakahaere o nga tikanga ara mehemea tera he tikanga hei whakarite whenua mo nga Maori i runga i nga whakaaetanga ki a ratou. I whakaritea e te Kawanatanga ki a tonoa tetahi o nga Tiati o te Kooti Whenua Maori, he mahi i taua mahi. Akuanei i runga i nga whakahe a nga Maori ki etahi atu Tiati i waho ia Tiati Make me tatari marire te whiriwhiringa o aua take kia mutu marire tana mahi i te Kooti i Wairarapa. Ka tahi ia ka tonoa ki te Waipounamu ki te whiriwhiri i aua take me te tuku ripoata mai mehemea e kitea ana he mea tika kia tukua ano tetahi whenua. A i te kore haere o nga whenua o te Karauna i te Waipounamu me whai mana te Kawanatanga ki te whakawhiwhi whenua hei whakarite i nga kereme e mana ana i runga i te tukunga mai o te ripoata.

Pukaingataru Poraka.

Timi Kara. — E patai atu aua ahau ki te Kawanatanga mehemea ka whakamana e ratou te hanga i tetahi rori poto ki waenganui i nga Tekioua 12 me te 13 o te Pukaingataru Poraka kia ahei ai te tae. atu ki nga tekiona e takoto mai ana i muri. Kua whiwhi ano te Kawanatanga ki etahi wahi o te Pukaingataru Poraka, a i runga i te whakaritenga i tetahi tikanga ki te aroaro o te Kooti Whenua Maori whakaaetia ana e nga Maori kia tau te wahi mo te Kawanatanga ki te taha tonu o te huarahi. I muri iho hokona ana e te Kawanaianga te wahi i a ratou ki te Pakeha heoi kihai i whai huarahi atu nga Maori ki te wahi i a ratou. Kotahi pea maero te mataratanga atu o o ratou kainga i te rori, a heoi ta ratou huarahi atu ma tetahi page 35huarahi roa me te taiawhio o taua huarahi. E hiahia ana ratou kia hanga e te Kawanatanga he rori e tae pea ki te toru koata maero te roa hei whakapuare i te wahi rori e tonoa nei e ratou.

Te Retihana. — I mea he mea tenei kua whakapuakina ki te Kawanatanga i mua. Kahore e ruarua te whakaaro mehemea e hanga ana tenei wahi rori paku ka taea e nga Maori te haere i taua huarahi poto ki te huarahi nui tonu otiia he iti nei te whenua e toe ana hei hanga rori, a kahore e whakaarohia he mea tika kia rukea he moni hei hanga i taua rori notemea tera ano he huarahi hei taenga atu ki te huarahi nui tonu ahakoa he roa taua huarahi.