Korero Mo Te Kooti Rikirangi.

Taiwhanga.—Kua oti te whakaae a te Minita Maori kia haere ia ki te hui a Ngapuhi ki Takawira Kaihu; otiia i te taenga atu o te waea a Te Kooti ki aia kua kore te Miniti e haere. Haere ana ko Taiwhanga anake. No te hokinga maiki Akarana ka ronga ia i te haereere tahi te Minita me te Pirimia me Te Kooti i runga kareti. Noho ana a Te Kooti ki te tino hotera nui i Akarana. Ka haere ki te haereere e wha e ono ranei nga hoiho to i te kareti hei kawe i aia ki te matakitaki i te taone. Ki atu ana raua kia Te Kooti ki te tae koe ki Turanganui, e kore te tangata e pokanoa ki a koe. Ki te pokanoa tetahi, ka kawea taua hunga whakatete ki te whareherehere. A kite ana a Taiwhanga i roto i nga nupepa, kua rite te haere o te Minita Maori ki Takawira me te Pirimia ka page 13haere ki Hauraki, ki Tauranga, ki Rotorua. Haere ana ano ia ki Rotorua, rokohanga ki te huarahi a Te Kooti, e ahu ana ki Turanga. Ki mai ana Te Kooti ki aia, kua whakaaetia e te Pirimia tana haare ki Kihipane, e kore te tahi tangata e aha atu. No te taenga o Te Kooti ki Rotorua, ka whakahe nga tangata Maori. Ka mea kia kaua taua tangata e tukua kia haere i runga i ta ratou whenua. Ka rongo ano ia, tera nga rangatira e arai ia Te Kooti, otiia nana ano i ki atu kia ratou, kauaka i te mea kua whakaae te Minita Maori me te Pirimia kia haere taua tangata. E mohio ana ia mehemea i haere a Te Kooti ki Turanga kua kore nga Maori e tae ki te hui kua karangatia ki Waitangi ki Akarana. Ki tana titiro na te Kawanatanga i keri te poka mei kore e taka atu a Taiwhanga me ana hui ki roto; otira taka ana ko te Kawanatanga ki roto ki taua waro. Hoki mai ana ia ki Akarana kite ana ia i te Minita Maori i reira i te wa e nui ana te ngakau oho me te pataritari mo taua tangata. Mau ana Te Kooti kawea mai ana ki te whareherehere i Akarana otiia muri tata tonu ka whakaputaina ki waho, he mea peere e Hamiora me Kihirini i runga i te tono a Taiwhanga, i te mea hoki na Wahanui me Rewi Maniapoto i mea ko raua hai peere, i runga i te £500 mo tetahi, mo tetahi, otiia kihai raua i tae mai. Muri iho ka mea te roia a Te Nepia me whakawa te Kawanatanga mo te wharehereheretanga o Te Kooti. Haere ana ia, a Taiwhanga, ki te tari o taua roia ki to tohe kia kauaka e peratia. Ki atu ana ia, pai noa atu kia waiho a Te Kooti ki roto ki te whareherehere kia mohio a ona tangata kaore he mana kaha ia ia. Mehemea i kaha a Nepia roia ki te whakaputa ia Te Kooti ki waho kua ara tonu te whawhai. He ki pono tenei nana, ahakoa kore whakapono te Kawanatanga me te Whare. E mohio ana Te Kooti me ona tangata he korero pono tenei: koina tonu o ratou whakaaro. Mahemea kaore ia ara a Taiwhanga, tera e pau te ruatekau mano pauna o te koroni i runga i tenei mahi a Te Kooti, mehemea hoki i haere tonu te mahi a taua roia ra. I te mea hoki e mea ana a ratou whakaaro me takahi noa, iho e Te Kooti ma te Ture. Ka whakapono te Whare, kaore ranei, otiia nana tonu te take i kore ai e ara ake te whawhai a Te Kooti ratou ko ona hoa te Kawanatanga. A keihea to whakawhetai me te takoha ki aia mo tana kaha? Kore kau noa iho.

Timi Kaka. — Kua korero tia ra £2,600 i pau i runga i hopukanga ia Te Kooti. Kaore kau ona hopohopo mo te maumau o tera moni. Kua ea rawa tera moni. A i runga i te whakapaunga o taua moni me te arainga ia, Te Kooti, kua whai tauira nui, kua nui te hihiko o te ngakau o nga tangata ki tetahi wahi nui o tenei motu. Pai noa atu kia whakahawea nga mema e noho tawhiti ana ki tenei raruraru, otiia, mehemea i reira ratou, ara i Kihipane i taua wa, tera ratou e mahara he mea nui rawa atu tenei. Tino mohio ana ia i pera ano te Minita Maori me te Minita mo nga Ture me te Pirimia ano hoki, otiia no te taenga o te Pirimia ki Turanganui, katahi ia ka mohio, koia ano, tera e tino ara te raruraru mehemea ka tae a Te Kooti ki reira. Kaore hoki i te mohio nga mema o te Whare ki te pouri nui o nga tangata o reira e taea ai te ki ka mutu mai ki tewhea ahua taua mea. Na te mea ra pea e noho atu ana ratou he wahi ke me te kore mohio hoki ki nga aitua i pa ki tera whenua i mua, koia pea ratou i mahara ai, me tono marire kia Te Kooti kia kaua e haere ki reira, hua atu me whakaputa te ki mutunga i te tuatahi, kaua rawa taua tangata e haere ki reira. I mua o te marangatanga o nga Pakeha ki te whakatu komiti mataara mo ratou, ka patu waea ia me te mema Pakeha o taua takiwa ki te Minita Maori i Akarana ki te whakaatu atu, tera e ara ake te ngangare mehemea ka tukua a Te Kooti kia haere ki Turanga. Me ta raua tohu tohu atu, kua oho rere nga Pakeha o taua takiwa a tera e puta he whiu kino mehemea ka tae mai a Te Kooti. Heoi te utu mai ko tenei kupu. "Kua tono ahau kia haere mai a Te Kooti ki Akarana, a maku e tohe ki aia kia kaua e haere ki Kihipane. Maku e whakamatau." A mohiotia ana i runga i enei kupu, kaore i te pai te Kawanatanga kia haere a Te Kooti ki reira. Otiia i whanga marire te Kawanatanga kia kitea te pewheatanga, ko reira whakahaere ai nga tikanga maro. Mehemea i puta tonu te kupu penei a Te Kooti i page 14aia i Akarana. "Ae ka haere au ki Turanga me oku tangata katoa," heoi kua marama, kua mohiotia, otiia kihai a Te Kooti i pera, erangi i awanga wanga noaiho. I te tuatahi, ki ana ia i te mea kua rongo ia i nga kupu a te Minita, e rite ana ia ki te kapene kaipuke e rere ana i waenga moana ki tetahi wahi, a ki te tupono ia ki te marangai, tera ia e hoki mai. I pera te ahua o tana whakahoki, kaore ia i ki marama mai ka haere, kaore ranei. Ka haere tona kotahi, ka haere ana tangata katoa ranei, ara he kupu taurangi. Ko tana whai pea kia tae rawa ki te mutunga o tana taura. Tetahi he mahi whakaputa man a tana i te aroaro o nga Maori, i te mea i era tau noa atu kua puta tana ki ki era Kawanatanga. ka tae ano ia ki Turanganui a tona ra e whakarite ai. Na ki te taka tenei kupu ana tera hoki e iti haere tona mana, koia rawa tana whai kia tae ano ia ki te mutunga o tena ki. A i te mea kua whakatata haere ia ki Kihipane, ka nui haere hoki te ngakau oho rere a nga tangata kei taua takiwa. Pai rawa te tuponotanga ki te Pirimia kua tae ki Nepia kia kite i nga tangata o reira. Maro tonu te haere ki Turanga, a no te korerotanga atu, kaore te Pirimia i whakapono ki te nui o taua raruraru. Pau atu te ra tuatahi e hui atu ana nga tangata Pakeha, Maori hoki ki te whakapuaki kupu ki aia. Ki atu ana te Pirimia kia ratou. Kua murna nga hara katoa a taua tangata a Te Kooti, a kua tangata noa iho ia pera me te katoa, i te men kua puta te kupu a te Kuini, a e kore e hoki whakamuri. Me tana ki atu hoki ki nga Maori me nga Pakeha kia awhina ratou i aia kia tiakina pai tia te rangimarie. He whakangawari ta te Pirimia i te whakaaro pakeke o ana tangata. Otiia, ki mai ana ratou. Kahore matou e ngawari. Kaore koe i te mohio ki nga mahi kino o tenei tangata i mua. Kohurutia kino tia ana e ia a matou whanaunga i mua. Pai noa atu te murunga, o ana hara erangi me noho atu ia kaua rawa e haere mai ki konei kei puta te ngakau mauahara. Pai noa atu tana haere ki era wahi, ki konei, kauaka rawa atu. A ka mea atu te Pirimia. Ki te pokanoa koutou ki te aha ia Te Kooti, tera e kiia kaore ona he, ko koutou ke kei te takahi i te ture, me te tau auo o te whiu ki runga kia koutou ina rere porangi atu koutou. Whakahokia mai ana e ratou. He tangata manaaki matou he tangata piri pono ki te ture me te hapai nui i te mana o te Kuini, otiia tera e whakairihia pototia e matou te ture ki tahaki a ka hapai i ta matou nei ritenga o mua, ara te ture Maori, a ki te tae mai a Te Kooti ki konei, ka puhipuhia, e kore e waiho. Pono tonu tenei ki a nga Maori, tapiri atu ana ratou i nga Pakeha i runga i taua whakaaro tahi, ko aua Pakeha hoki, i mate ano ratou i te kohurutanga i te tau 1868, a kaore ratou kia wareware noa ki taua mea. Hui ana nga iwi e rua i runga i taua whakaaro kotahi kia kaua e tukua mai a Te Kooti ki to ratou nei takiwa. No te kitenga e te Pirimia he tikanga oti rawa tenei, e hara i te whakapehapeha kau; mea ana ia. Koia ano. Kati, me arai taua tangata kei tupu ake, he kino. A ia te Pirimia e noho ana i reira, kua maro te haere mai a nga iwi e noho ana i raro i te karakia a Te Kooti. Rangaranga mai ana i Wairarapa, Whanganui, Heretaunga Taupo me era atu wahi o te motu. Huihui ana nga tangata whakapono kia Te Kooti, e toru rau, ki te wahi kua rite mo te whakaminenga ki Turanga, me te haere mai a Te Kooti me ona hoa e rima pea rau me te tapiri haere, heoi puta ana te maharahara i roto i nga tangata katoa o taua takiwa. A he tika rawa, he pai rawa te whakahaere a te Pirimia. Nui atu tana mohio me tana kaha. Kihai i tae ki te whitu ra heoi mutu pai ana taua raruraru. A e whai take ana nga Pakeha me nga Maori me Te Kooti ano hoki me ona tangata ki te whakawhetai ki te Pirimia mo tana whakamarietanga i taua i taua raruraru.

He nui nga korero mo tenei take a no te hikitanga i te Whare ka mutu.