Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Rerewe Nui O Aotearoa

Rerewe Nui O Aotearoa.

Taiwhanga.—E te Tumuaki he tangata tautoko tonu ahau kia hanga hererewe e nga wa katoa. Kua ki ano ahau kia kore nga rerewe me nga rori kahore kau he tikanga o nga whenua. Erangi mo runga i tenei take me matua whakaae a Tawhiao. Kua maha aku kitenga i a Wahanui i Akarana a i ki atu ahau ki aia ki te tohe tonu ia ki te tuku i nga whenua o Waikato kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori kia ahei ai ia te hoko e aua whenua e kore e tika no te mea kei raro taua takiwa i te Tiriti o Waitangi, a kei raro i te mana o Tawhiao. Ko te mea tika ma te Kawanatanga me tono ki a Tawhiao a ki te whakaae ia tera pea nga Maori e whakaae. No nga tikanga tenei o taku Pire Whakahaere Whenua Maori e mau ake nei:— "8. Ko nga tikanga o to Ture Komiti, 1886, me pa ki nga Whenua Maori, a ko nga reiti katoa i whakataua ki runga i aua whenua me tuku hei hanga rori i runga i aua whenua.

"9. Ko nga whenua katoa e wehea ana mo nga rori me whakatau ki te Karauna.

10. Ko nga whenua katoa e hiahiatia ana mo nga rori me nga rerewe me era atu mahi nunui ka ahei te tuku utu kore ki tena ropu takiwa kamupani ranei e hanga ana i aua rerewe i aua mahi nunui ranei.

"11. Ka ahei te wehe etahi rahui hei painga mo te katoa pera ano me nga rahui i etahi atu wahi o te koroni."

E te Tumuaki tekau ma ono nga pire a te Kawanatanga e mau nei i roto i taku ringa e pa ana ki nga whenua Maori a ko te Atua anake e mohio ana e whia ranei kei muri. I patai atu ano ahau i tera po he aha te take i kore ai te Kawanatanga e tango i taku Pire hei riiwhi mo enei tini Pire Whenua Maori a te Kawanatanga ma te pera hoki e kore ai e moumoutia te taima o te koroni. I taku tukunga i taku Pire ki te hui Maori i a Pepuere kua hori nei ko Patara te kaiwhakahaere a Tawhiao a kihai ia i whakahe ki taku Pire. I he te whakahaere o a matou whenua i raro i nga ture o mua. Akuanei kahore koutou e tahuri ki te whakaiti i te maha o aua Pire erangi e whakamaha mai ana a e nui haere ana i nga tau katoa. Ko etahi tangata e mea ana he tangata noa nei a Tawhiao erangi e riro ana he painga i iaia i runga i te Ture. Mehemea e hamene ana ia i nga tangata mo te pokanoa o te haere ki runga i tona whenua tera ia e wiini i runga i te Ture. E penei ana hoki nga kupu o te Tiriti o Waitangi. E whakapumautia ana e te Kuini o Ingarangi ki nga rangatira me nga iwi o Niu Tireni me o ratou hapu me ia tangata o ratou te tino mana ki o ratou whenua me o ratou ngahere mea ratou mahinga ika mea ratou taonga e mau ana ki a ratou ki ia tangata o ratou pena a no te roa me to ratou hiahia ki page 32te pupuri i aua whenua. Heoi kei a Tawhiao tonu te mana o tera whenua i te wa e tu ai te Tiriti o Waitangi kei te pena ano te roa o te mana o Tawhiao. Kei te rite tonu toku pai ki o etahi atu kia haere nga rerewe i nga wahi katoa o te whenua; erangi ia me matua riro mai i a tatou te whakaae a nga Maori. Mehemea e hanga ana he ture marama tera nga Maori e whakaae. Kei te nui ake toku mohio ki te korero pakeha i te korero Maori, erangi kahore ahau e mohio ki nga tikanga o enei Pire tekau ma ono a te Kawanatanga e pa nei ki nga mea Maori, na me pehea e mohio ai nga Maori ki nga tikanga o enei Pire? I au e noho ana hei mema i roto i tenei Whare kahore au e mohio e whia ranei mano o nga pitihana i kite ai ahau e tae ake ana ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori e tono ana kia whakaorangia o ratou mate i pa nei ki a ratou i runga i te kore ture marama hei whakahaere i nga whenua Maori. Ki te kore he ture pera e pahitia ekore e mutu te raruraru. E hiahia ana matou hia tika nga mahi a te Kawanatanga. Kahore matou e pai ki te pupuri kaipono i o matoa whenua pera me te kuri e here ana i roto i te pahanga kai ma nga kau. Heoi ta matou i hiahia ko tetahi ture e taea e matou te mohio nga tikanga o roto me te tika hoki o te whakahaere i nga whenua Maori. Ko taku i hiahia ai kia unuhia e te Kawanatanga a ratou Pire Maori no te mea e whakamana kau ana aua Pire i nga Ture i pahitia i te Paremete ka hori nei ara i te Paremete i tu nei ahau ki te arai mo nga rangi me nga po e rua a kihai i kai kihai i inu kihai ano hoki i moe.

Timi Kara.—E pai ana ahau ki tenei Pire erangi i runga i taku tirohanga i nga tekiona katoa o taua Pire katahi ka puta ake taku whakahe ki te tekiona, wahi 3 o te tekiona 4; ki taku mahara me kaua taua tekiona e waiho i roto i te Pire. E whakahe ana hoki ahau ki nga tikanga o taua tekiona. E penei ana hoki:—

"Ko tenei Pire e meatia nei hei Ture ka kiia i te mana tonu taua Ture i te paahitanga o taua Ture, a ko nga hoko me nga riihi tetahi atu tuku whenua ranei e whakahuatia ra e taua tekiona rima a i whakaotia i mua. A ko nga mahinga katoa me nga pukapuka me nga whakahaere i mahia i mua i hainatia i whakaotia mo runga i aua mea i pa ranei ki aua mea. Ka kiia kua oti te mahi te haina me te whakaoti i raro i nga mana e mau nei i konei, a kua tika kua mana mo runga i aua tikanga katoa."

Ki taku whakaaro me noho pai marire te Kawanatanga a me tuku nga tikanga katoa i pa ai ratou kia ata takoto ana i runga 1 nga take o aua mea. Kei te mohio hoki tatou katoa kihai i tino tiaho te maramatanga i runga i nga whakahaere a te Kawanatanga ki nga whenua Maori. Inahoki i te noho tetahi Komihana i Waikato i naia tata nei hei whakarite i etahi mate i tupu mai i runga i te hokonga o Tauponuiatia Poraka a kitea ana e taua Komihana etahi mahi whakarihariha i mahia i runga i te hokonga o taua poraka; a ekore e taea te ki kihai i tau tetahi he ki te Kawanatanga mo runga i taua mea, no reira ka tono ahau ki te Kawanatanga kia whakarerea tera wahi o taua tekiona. Heoi nei hoki te wahi o te Pire i whakahe ai ahau. Whakakahoretia ana taua rurarangi.