Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Pire Hoko Whenua Maori A Te Kawanatanga

Pire Hoko Whenua Maori A Te Kawanatanga.

Meiha Ropata Wahawaha.— Ka whaikupu ate au mo runga mo te Pire nei. Ko taku kupu tuatahi ka haere i runga i te tekihana tuarua. E penei ana na te hangai o nga kupu, "I te mea kua timataria te whakahaere o te hoko a te Karauna tera ranei e timataria a muri ake nei." I uru ano ahau page 7ki tenei mea ki te hoko whenua a te Kawanatanga, ko ahau ano hoki te kaiwhakamana i etahi o nga hoko a te Kawanatanga. E mohio ana hoki au ki nga huarahi e whakahaerea ai aua hoko. Ko etahi o nga hoko e tika ana ano te whakahaere, ko etahi e he ana. Ko te take i kore aie tika etahi o aua hoko he huna no te whakahaere; a ki taku titiro. iho ki nga tikanga e mau i te Pire nei ka pera tonu ano a muri ake nei. Ko aua hoko a te Kawanatanga e rite ana ki te ruinga witi, e mate ana hoki nga Maori whaitake i runga i aua tu mahi, notemea hoki kaore i te rapua tikatia te hunga whaitake me nga rangatira nona te whenua; a ko nga Maori e tino hohoro ana ki te hoko ko nga kuare me nga tangata kaore nei o ratou take tupua. Ko nga tino rangatira me te hunga whaitake ki te whenua kaore e pirangi ana ki te hoko, koia nei te take i raruraru ai aua hoko; ka rongo atu hoki te Maori he hoko Kawanatanga ka puta mai to wehi kia ratou. Ko nga Apiha hoki a te Kawanatanga kei te whakawehiwehi, ka ki atu, "He hoko Kawanatanga e kore e taea e koutou te arai atu." Koia nei te take i puta tonu mai ai te raruraru i runga i aua hoko, i whakahengia ai hoki te Kawanatanga i nga tau kua pahure ake nei; a ki te tahuri tonu te Kawanatanga ki te mahi ture penei mo runga mo a ratou hoko whenua Maori ka peni tonu ano hoki te raruraru. Engari ano mehemea ka mahia e te Kawanatanga he tikanga e ngawari ai te whakahaere e marama ai nga Maori, katahi ka kore e raruraru. I mua hoki e whakahaerea ana nga hoko i te mea e takoto papatipu ana ano te whenua, no reira i raruraru ai. E haere ropa ana hoki te Pire nei. I tetahi o nga Pire whenua i uru atu ano he hoa haere i roto, i mea hoki i reira ma te whakaae ano o te nuinga o nga Maori whaitake e taea ai te wewete nga here o te whenua. Ka korero au inaianei mo te rarangi e mea nei, "Kua wha kataua nga take e te Kooti Whenua Maori kaore ano ranei." Koia nei tetahi o nga tino take e mate ai nga nga tangata whaitake ki te whenua. Ko nga rangatira hoki e tino tika ana ki te whenua, ko etahi tangata e hara nei i te tino rangatira i runga i te huarahi tupuna, engari e tika ana ano ki te whenua, ko te mea tika me ata whiriwhiri i nga take ki te whenua kia kitea ai nga tangata totika, katahi ka marama te hoko a te Kawanatanga, mehemea e whakaae katoa ana nga tangata whaitake ki te hoko e kore e raruraru; a ki te mahia he tikanga pera i te Pire nei, kua kore aku whakahe. Ki te tukuna atu te Pire nei i runga ano i tenei ahua ona, ka wehi nga Maori, etianei he ngarara, e ka kite to Maori i te tuatara ka wehi. I mua kaore e tino pupuri ana te Maori i ona whenua, engari no te korenga haeretanga o nga whenua katahi ka kaha te pupuri. Kaore hoki e nui ana te whenua papatipu a te Maori. Ko te nuinga o nga whenua kua Kootitia, ko Waikato anake te whenua nui e toe ana, e Kootitia mai nei hoki tera. Engari pea te Kawanatanga kei te mohio ki aua whenua. E hara i te mea e kaha rawa ana taku whakahe i te Pire nei inaianei, engari e hiahia ana ahau kia ata whakamaramatia nga tikanga. Ko te mea tika rawa me tuku atu ki nga Komiti Maori, kia ata whakamaramatia atu nga tikanga otira ko te ingoa kau pea o aua Komiti, kua kore atu hoki pea.