Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Paraire, te 25 o Mei, 1888

Paraire, te 25 o Mei, 1888.

Nga Kaiwhakamaori.

Timi Kara.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga mehemea ka whiriwhiria e ratou tikanga kia whakakorea katoatia nga raihana e puritia ana e nga kaiwhakamaori inaianei, kia ahei ai te whakatu hei kaiwhakamaori ko era tangata anake i kitea to ratou tika i runga i to ratou mohio i runga hoki i to ratou matauranga me to ratou mahi tika. Mo runga i tenei take me ki ake ahau he nui nga mahi he kua mahia i mua ake nei a waiho iho hei kupu kino i tenei Koroni i runga i nga whakahaere whenua Maori, a i runga i te mea i tau etahi o enei mahi ki runga i nga kaiwhakamaori i runga i a ratou whakahaerenga whenua Maori e mea ana ahau me whiriwhiri haere te rarangi ingoa o nga kaiwhakamaori kia whakakorea atu nga raihana a nga tangata mahi ta-page 22ngi ke haunga ia te patu anake i nga he i runga i nga whakahaere mea Maori, erangi kia pai ai nga whakahaere a muri ake nei. He huahua noa atu ana kaiwhakamaori, a i nga wa kua hori ake nei kihai i puta tetahi patai mo te ahua me te mohio o aua tangata i te wa i whakaturia ai ratou. Na heoi te mea pai ma taua hunga me te Koroni hoki ko nga raihana katoa e puritia ana e taua hunga inaianei me whakakore, a me whakaputa anake ko te hunga i uru ki roto ki tana patai ara ko nga tangata pai me nga tangata mohio anake. Tera ano hoki etahi Apiha i roto i nga Tari Maori i hiahia ai ahau kia tirohia to ratou pai me to ratou mohio, a hei whakamana i taua take i tukuna ai e au te patai e mau ana ki toku ingoa. Ko te huarahi i hiahia ai ahau hei titiro i te mohio me te pai o nga kaiwhakamaori me tuku ma nga Tiati o nga Kooti Whenua Maori e whiriwhiri i te pai i te mohio o aua tangata ara e nga Tiati e tino mohio ana ki te reo Maori. Na ko te ahua o aua tangata e tono raihana ana me tuku ma te kaiwhakawa o te kainga i tono ai aua tangata e whakatau, i muri iho ma te Minita Maori te tino whakatunga.

Te Miterehana.—E tono ana te rangatira na kia tahuri te Kanawatanga ki te whakahaere i tetahi huarahi ra waho. Kahore ahau i te mohio inaianei mehemea e huhua ana nga tangata e mau raihana ana inaianei e tangi ke ana a ratou tikanga kihai ranei ratou i tika kia tu mo taua mahi e mahi nei ratou, erangi ka tahuri ahau ki te whiriwhiri mehemea e ahei te whakahaere i te huarahi e tonoa nei e te rangatira na, kotahi nei ia te mea. I mua i tino whiriwhiria e te Kawanatanga te huarahi whakatu i nga kaiwhakamaori a e whakaatu ana te Kahiti o te 19 o Maehe, 1883, i taua huarahi (ara):—

"Tari Maori,

"Akarana, 19 o Maehe, 1883.

"Kua tohutohu mai te Minita Maori ko nga tono raihana kaiwhakamaori i raro i 'Te Ture Whenua Maori, 1880,' me tuku ki te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori i Akarana, a ko aua tono katoa me tapiri ki te tiwhikete a te Kaiwhakawa Tuturu o te kainga i noho ai taua kaitono hei whakaatu i te pai me te mohio o taua tangata."

Nga Maori O Tarawera.

Timi Kara.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori mehemea ka whiriwhiria nuitia e ratou tetahi tikanga hei tuku i tetahi whenua mo nga Maori o Tarawera me etahi atu wahi i rere mai nei i te huunga o Tarawera. Ko te take i whakanohia ai e ahau tenei patai ki runga i te Ota Pepa he mea kia ata tirohia e te Kawanatanga te mate o enei iwi I tae te maha o taua hunga ki te 150. A i runga i to ratou matenga ka haere ka noho i runga i tetahi whenua, akuanei ehara taua whenua i a ratou, a tera e taea te pei atu ratou no te mea he hunga ke nona te whenua. He nui te mate o taua hunga, a ko taku hiahia kia hokona ranei te whenua e nohia nei e ratou me hoatu ranei i tetahi atu, mehemea e hokona ana tenei e nohia nei e ratou ekore e neke atu i te £30 te £40 ranei te utu.

Te Miterehana.—Kei te tuku patai te Kawanatanga inaianei ki te ahua o aua Maori. He whenua nui o te Kawanatanga ki te Tai Rawhiti o Aotearoa, a kua kiia atu ki te Kaiwhakawa tuturu i te Takiwa o Tauranga kia haere atu kia kite i aua Maori, me te patai atu ki to ratou ahua. Kahore i puta te whakaaro o te Kawanatanga ki te hoko i tetahi whenua mo ratou no te mea he nui nga whenua o te Karauna kei taua takiwa a ka taea te hoatu i tetahi wahi o taua whenua (ara) ki te kitea kahore he whenua a tana hunga.

Pire Utu Reti Tika.

Timi Kara.—E kore au e whai korero erangi he whakatika kau taku ki te patai atu ki te mema nana te Pire, nei kia nukuhia te korerotanga tuarua mo nga wiki e rua, notemea he poto rawa te wa i muri iho o te tuhatuhanga o taua Pire, a kahore ano i whai wa nga Maori hei tirohanga i taua Pire. Kahore ano i whakamaoritia, erangi i uru ano nga mea Maori ki roto i taua Pire. E pa ana taua Pire ki etahi wahi nui o nga whenua o nga Maori me nga moni e puta ana ki a ratou. A ki taku whakaaro heoi nei te mea tika me tuku i tetahi wa hei whiriwhiringa ma ratou i nga tikanga o taua Pire.

page 23

Te Hihiropi—E tika ana no nga kupu a te mema na e pa ana tenei Pire ki nga Maori, a i runga i nga Ture o te Whare he mea tika ano kia whakamaoritia hei painga mo nga Maori. Kahore aku hiahia kia mahia taua Pire inaianei, erangi ki taku whakaaro ka ahei ano te korero i tenei po. A ki te hiahia nga mema kia whai wa atu ano hei korerotanga ka whakaae ahau kia nukuhia te korerotanga mo tetahi wa tika (ara) ki te hiahiatia kia peratia.