Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

[untitled]

Ko nga rangatira Maori, ko Paora Tuhaere, o Akarana, ko Wiremu Pomare, o Whangarei, me Hori Akuhata Tupaea, o Tauranga, i haere ake ki te aroaro o te Kaunihera kia rongona mai a ratou korero mo runga mo nga Pire Maori.

Te Tumuaki o te Kaunihera.—E te Harawira mau e ki atu ki nga rangatira Maori na, i Whakaae tonu atu tenei Kaunihera Honors ki ta ratou tono kia whakarongona a ratou korero i te aroaro page 9o tenei Kaunihera, a e tika ana kia korero mai ratou i o ratou whakaaro, a kaua ratou e awangawanga; kia mahara mai hoki ratoa tera e ata whakaarohia a ratou kupu e nga Mema e noho mai nei.

Paora Tuhaere.—E te Tumuaki tena koe e noho mai na i to nohoanga honore, tena koutou e nga Mema honore o tenei Kaunihera. Ka nui taku koa i au kua tukua mai nei ki te aroaro o tenei Kaunihera, ki konei whakapuaki atu ai i nga mate o toku iwi, i runga i te Pitihana a nga rangatira Maori kua tukua nei ki te aroaro o te Paramete; i whakaritea mai matou e to matou iwi kia haere mai ki konei whakaatu ai i to ratou mate mo runga mo enei take, ara, mo runga i nga Pire a te Kawanatanga kua tukua mai nei ki to koutou Kaunihera. I tahuri matou ki te tutaki i aua Ture kia kaua e whakahaerea e te Kawanatanga i roto i tenei tau, kihai i whakaaetia mai e te Kawanatanga ta matou tono. No naianei kua rongo matou kua tae mai aua Pire ki te Kaunihera nei, no reira matou i hiahia ai kia tae mai matou ki konei whakapuaki ai i o matou whakaaro mo runga mo aua take. E hiahia ana matou kia kaua e whakamana aua Pire inaianei engari me waiho marire ano, ka tuku atu ai Ha ata kite mai ra ano o matou hoa Maori, me te iwi katoa, kia ata kite nga taane nga wahine nga tamariki, me nga pouaru me nga pani, he taonga hoki a enei e pangia ana e enei Pire. E hara ta matou i te whakahe kuare mo enei Pire, engari he mea na matou kia ata mohio iho to matou iwi ki nga tikanga o roto. Kua puta noatu ta matou tono ki nga iwi o nga motu nei, kia haere ake ki te hui i te Tiriti o Waitangi i nga ra o Maihe e haere ake nei, kia hui ratou ki Waitangi ki te wahi i mahia mai ra ki reira te Tiriti o Waitangi; ko ta matou hiahia hoki kia tae ake te Kawanatanga ki reira, me mau mai hoki nga Pire nei ki reira, korero ai ki te aroaro o te iwi. Ki taku whakaaro ake mehemea ka paahitia nga Pire nei i runga i tenei ahua e mau nei, e.kore e whakaaetia mai e nga Maori, kaore hoki ratou i te mohio he pewhea ra nga tikanga o roto. E hara ta matou i te whakahe kore take, engari he tono na matou kia tukuna atu ki nga Maori kia ata kite ratou, kia taea ai e te Kawanatanga te whakariterite he tikanga. He maha noatu nga Ture kua mahia e te Kawanatanga mo runga mo nga Maori me o ratou whenua, na e wehi ana au mehemea ka whakamana enei Pire, tera e puta mai he rarurara i te Kawanatanga tau iho ai ki runga ki nga Maori me o ratou whenua. I tono mai ano te Kawanatanga i tera tau kia mahia mai e matou he Pire, a mahia mai ana; tukuna mai ana e matou ki te Kawanatanga, kaore hoki i whakaaetia kikia atu ana ki waho. I te wa i tonoa mai ai kia matou ki tonu atu matou ae, ka mahia atu e matou i runga ano i nga tikanga o te Tiriti o Waitanga, e ki nei taua tiriti ma matou ano e whakahaere o matou whenua, o matou mahinga ika me o matou tahuna pipi, me o matou ngaherehere, me o matou taonga katoa. Whakaaturia atu ana e au ki te Kawanatanga te Ture o te tau 1852, i hainatia ra e te Kuini i runga i te mana o tona Kuinitanga o Ingarani me ona atu wahi katoa. Ko te ingoa o taua Ture ko "Wikitoria Nama 72" rarangi 15, 16, 57, 58, 59, me te 71. E mea ana i aua rarangi ma nga Maori ano e whakahaere o ratou whenua, na inaianei e takahia ana e te Kawanatanga nga tikanga o taua Ture me nga tikanga o te Tiriti o Waitangi. Me ki atu ano au i ngawari ano te whakahaere a etahi Kawanatanga o mua mo nga Maori me o ratou whenua, tenei ano pea kei te whare nei e whakarongo mai ana etahi mema i uru ki aua Kawanatanga. I aua wa kaore i tahuri tonu ki te mahi Ture mo nga Maori, engari i waiho ma nga Maori ano e whakahaere o ratou taonga; heoi ano ta ratou he tiaki mai kia kaua e hokona nga whenua Maori e nga tangata noaiho nei. No enei tau ka tino taimaha ki runga ki nga Maori nga Ture e mahia mai ana e nga Kawanatanga o mua ake nei tae mai ki tenei Kawanatanga. E tono ana au inaianei kia tukua ki nga Komiti Maori te mana whakatau i nga take whenua Maori, heoi ano ma te Kawanatanga ko te whakamana mai i a ratou whakataunga. Tukuna mai ki au me toku iwi Maori te mana whakahaere i o matou whenua. A ki te hiahia au me toku iwi page 10ki te hoko atu i tetahi taha hei oranga mo matou, me whakaae mai kia hokona atu; a ki te hiahia au ki te reti i oku whenu maku ano e reti, maku ano e tango nga moni, kaua e hoatu ma tetahi atu tangata e whakahaere e tango nga moni. Na ko taku kupu whakamutunga tenei, ka tono atu au kia kaua e paahitia enei Pire, e kore hoki matou nga rangatira Maori e noho nei i Poneke e whakaae atu; engari ka tono atu ano kia tukua ki te hui Maori i Waitangi i nga ra o Maihe. Kati ra taku. E noho ra e te Tumuaki me nga Mema honore o te Kaunihera, ma te Atua e tuku iho he matauranga kia koutou.

Wiremu Pomare.—E te Tumuaki tena koe, koutou ko nga Mema honore o tenei Kaunihera, tena koutou. E kore au e korero roa atu ki to koutou Kaunihera honore, engari e hiahia ana au ki te tuarua atu i nga kupu a taku hoa kaumatua kua korero atu mei mo runga mo nga Pire kua tae mai nei ki to koutou Kaunihera e pa nei ki te iwi Maori. Me ata whakaaro mai koutou ki te inoi a nga rangatira Maori e noho nei i Poneke kua tukua atu nei ki to koutou aroaro. Ko te putake o ta ratou tono he mea kia tukuna atu enei Pire ki te hui Maori ka tu ki Waitangi a nga ra o Maehe, e tino hiahia ana matou kia haere ake te Pirimia me te Minita mo te taha Maori ki tau hui, hei reira whakamarama atu ai i nga tikanga o enei Pire ki nga Maori e noho huihui ana i reira, kia ahei ai hoki nga rangatira me te iwi Maori ki te whakaatu atu ki te Kawanatanga i o ratou hiahia mo runga mo a ratou whenua. Ko matou ko nga rangatira Maori e noho mei i Poneke, e inoi atu ana kia ata whakaaro mai koutou ki tenei tono a matou, kia puta ai he painga mo nga iwi e rua, mo nga Pakeha me nga Maori. Heoi ano ra aku kupu atu. E noho ra koutou.

Hori Akuhata Tupaea.—Tena koe e te Tumuaki, me koutou hoki nga mema honore o te Kaunihera e noho mai nei. Ka nui toku koa me toku pai mo to koutou whakaaetanga mai kia tae mai au ki te whaikorero ki te aroaro o te koutou Kaunihera honore. Kua tae mai matou ko aku hoa e tu nei, ki te whakaatu atu i te hiahia o nga rangatira Maori e noho nei i Poneke. E kore e roa taku korero atu kia koutou notemea hoki kua pau atu i aku hoa te whakaatu atu te nuinga o aku whakaaro, engari e whakaae atu ana au ki ta raua tono kia kaua e paahitia enei Pire, engari me tuku atu ki te hui i Waitangi i nga ra o Maihe e haere ake nei. Ka nui te pouri o nga rangatira Maori e noho nei i Poneke mo runga mo nga tikanga o nga Pire e korerotia nei. Ki ta matou titiro iho ki nga tikanga o aua Pire, e mahara ana matou tera matou e mate mehemea ka paahitia aua Pire i to ratou ahua e mau nei. Ka tono atu ano au kia kaua e paahitia aua Pire, engari me tuku atu ki taua hui i Waitangi. Kua pau katoa i aku hoa a matou korero, kati hoki maku. E noho ra.

Puta mai ana ki waho nga rangatira Maori.

Te Tumuaki.—I tae mai he wae ki au inanahi a etahi Maori, ko te mea tika pea me panui atu e au ki te Kaunihera. Koia nei:—

"Otaki.

"Ki te Tumuaki o te Kaunihera.

"E whakaae ana matou ki te Pire kua paahitia nei e te Whare Runanga. Mehemea ka tu atu nga rangatira ki te whakahe kaua e whakarongo atu kia ratou. Paahitia atu.

"Te Whera Rei Parewhanake.
"Ropata te Ao.
"Hohapa te Hana."

[Me etahi atu.]