Pire Whakarite Mema.

Hoani Taipua.—I mua i te tukunga o tenei Pire ki te Komiti me whakaatu ahau ki taku whakahe mo te apitiranga mai o te Waipounamu ki raro ki te takiwa o te Hauauro. Te take katahi ka nui rawa atu taua takiwa, e kore tetahi tangata e kaha ki te tirotiro haere i nga Maori, timata mai i Tauranga, Akarana haere mai i te Tai Hauauru ki Poneke nei whakawhiti atu i Raukawa ko Rakiura te mutunga page 33mai. Ko matou ko nga mema Maori e hara matou i te tangata whai moni rawa e kaha ai matou ki te awhina ki te whakahaere i tetahi takiwa penei rawa te nui. Kati tena. I te wa e iti rawa ana nga Pakeha o Niu Tireni ka whakaritea kia tokowha nga mema Maori, na he maha nga whakanukuhanga i te tokomaha o nga mema Pakeha me te waiho ia matou kia tokowha tonu. Kua ki mai te Kawanatanga inaianei he kore moni te take e whakakorea ana tetahi o matou. I tino tautoko ahau i te tono o te Kawanatanga kia whakaitia o matou moni i runga i te rawa kore o te koroni. Erangi e tino pouri ana ahau i tenei mahi a te Kawangatanga whakakore i tetahi o matou. Ko te mea pai pea, me whakaiti tuarua to matou moni, otira ko te take pea i mahara ai te Kawanatanga kia kore tetahi o matou natemea pea kua kore he whenua a nga Maori o te Waipounamu kua pau katoa i te Karauna, ko te wahi paku e toe ana kua tukua atu ki te ringaringa o te Kai-Tiaki. Kauaka te Kawanatanga e mahara ki te iti rawa o nga Maori o te Waipounamu engari me tino whakaaro ratou ki te nui o nga mate me nga raruraru e pa ana ki taua iwi i runga i te hapanga o nga whakaritenga a te Kawanatanga i mua. Pai atu kia tangohia to matou mana pooti mema Pakeha, erangi kaua e tangohia tetahi o nga mema Maori. Mehemea e ki ana te Pirimia kaore e pai kia noho nga mema Maori ki roto ki tenei Whare kati hoki ra peia katoatia matou ki waho kaua e tangohia takitahitia matou i ia tau i ia tau, Mehemea ka paahi tenei Ture kua kore he reo mo te Iwi o te Waipounamu ki roto ki tenei Whare. Kua ki mad te mema mo Hauraki me kore nga mema Maori erangi me pooti matou mo nga mema Pakeha, ko te he o tena kaore e tu ta matou tangata e pai ai i te mea e iti haere ana a matou whenua i te Pakeha. Tetahi ki te tu he Pakeha mo o matou takiwa e kore ratou e hangai mai kia matou me o matoa raruraru, i runga pea i te ngakau kore i te pohehe ranei ki nga ritenga a te Maori, me te mohio kore hoki ki to matou reo. Heoi me utu pea matou i tetahi Kai-whakamaori hei kawe atu i o matou hiahia ki nga Mema Pakeha. Kaore ano kia tu tetahi Maori hei mema mo nga Roripoari me nga Kaunihera i runga i te iti o matou e whai pooti ana, me te nui rawa hoki o nga Pakeha, ko te tini o nga Pakeha e piki ake ana, me te toremi haere o te iwi Maori. Kati ra ki te puta tenei Pire kua kore rawa atu he mangai mo matou ki roto ki tenei Whare. Taku kupu whakamutunga he nui rawa taku whakawhetai ki nga mema o tenei Whare kei te awhina ia matou inaianei.

TAME PARATA.—I mua i te tukunga o tenei Pire ki te Komiti me whakaatu ahau kei te whakahe rawa ahau ki tenei mea. E rite ana tenei Pire ki tetahi tangata kua puta te whakatau kia taronaiti ia. Na i te mea kaore ano kia tae ki te ra kua rite mo tona matenga ka mauria tetahi taura ki taua tangata ka tonoa ia ki te tarona i a ia. Ko tenei tari kua rite hei tarona i nga mema e rua tekau ma rima o tenei Whare hui atu ki te mema Maori kotahi, ara he kohuru ia ratou i mua noa mai o te wa tika hei matenga mo ratou. E kiia ana kia toru tau ki muri ka timata te mana o tenei Pire, ara e whakarite ana i te ra hei matenga mo te mematanga o enei tangata rua tekau ma rima. I a ratou ano e ora ana kua puta noatu te kupu whakamate mo ratou hei whakapouri mo o ratou ngakau hei whakaiwi kore i ta ratou mahi rapu ora mo a ratou takiwa. Ka korero ahau inaianei i te paanga o tenei mea ki nga iwi Maori o te Waipounamu. E whakaritea ana kia toru tau ki muri ka tangohia to ratou mema i tenei Whare. Muri iho nga tau e toru kia tokotoru anake nga mema Maori mo Niu Tireni. E ki ana te mema Maori o te Tai Hauauru e kore ia e kaha, tetahi atu tangata ranei o tenei Motu ki te awhina haere i nga Maori o te Waipounamu kia tau ai he ora ki runga kia ratou. Mehemea ka tohe te Kawanatakga kia whakakahoretia te mema mo tera Motu me inoi ahau ki tenei Whare kia kaua e huiamai te Waipounamu ki raro i te mematanga o tetahi takiwa Maori o tenei Motu, erangi me kore rawa atu he mema mo te Waipounamu. Mehemea ka pera ka maranga katoa nga Maori o reira ki te tono ki te Kawanatanga kia whakahokia kia ratou te mana whaka-page 34haere o a ratou tikanga, a me whakahoki mai uga Apiha me nga Komihana katoa. Ka tohe tonu ratou kia tangohia o ratou whenua i roto i te ringaringa o te Kai-Tiaki kia whakahokia atu ma ratou e whakahaere. Tenei tetahi Pire kei te aroaro o te Whare inaianei e hoatu ana te mana nui ki Te Kai-Tiaki mo runga mo nga whenua Maori. Ko te mahi tika maku me whakatete tonu ahau i taua Pire itemea e whakamate ana tenei i nga Maori. He maha aku menemana hei whakatika i tenei Pire mema, otira kua rongo ahau inaianei tera e whakangawaritia e te Kawanatanga, na reira kua kore au e korero roa. Otira me ki atu ahau kaore ano kia puta mai he tino ora ki te taha Maori i runga i to matou urunga ki tenei Whare. Heahakoa i te mea kei te whai mangai ratou i tenei Whare. Tenei tetahi korero whakapae mo nga mema Maori mehemea e pooti katoa ana ratou ki te taha kotahi, he nui rawa te amuamu o tetahi taha. E tika ana i pooti pera ano matou engari te take i pera ai he mohio no matou i runga i te tohutohu mai ka ora o matou iwi. Otiia kaore matou e tino kaha ki te rapu tika mo nga Maori, e kore hoki e puta a matou whakaaro i te tokomaha rawa o nga mema Pakeha. Na inaianei e whakaarohia ana tetahi o matou, mehemea ko te take he rongoa i te £150 he take iti rawa teka ki taku titiro inahoki he nui rawa atu nga moni o te koroni e rukea notia ana i runga i etahi mahi he kaorekau he painga e hua mai mo Niu Tireni. Na reira au e tono ana kia kaua e raweketia te Ture Whakarite Mema Maori mo te Paramete.

Heoi ko te mutunga o tenei putake i penei: i unuhia e te Pirimia te rarangi whakakore i tetahi o nga mema Maori, meatia ana e ia kia whitu te kau matahi mema pakeha me te tokowha mema Maori, a hui katoa e whitu tekau marima.

Whakaaetia ana e te Whare. Paahi ana.