Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Turei, te 1 o Nowema,1887

Turei, te 1 o Nowema,1887.

Nga Mema Whai Paanga Ki
Nga Whenua Maori.

Hieini Taiwhanga.—I runga i te korero-tanga i te motini e mau ana ki tona ingoa, i mea. Ki tona mohio kua whakaara tenei motini i etahi whakaaro tini i waenga i nga Mema, Otira i muri iho i te Pire kua panuitia nei e Taipua me te motini a te mema mo te Takiwa Maori o te Tairawhiti hei whakakotahi i nga iwi e rua ka whakaaro ahau he mea tika kia kokiritia e ahau tenei motini. Heoi tukua ana te motini, ma te patai, Kia whakatakatoria ki te aroaro o tenei Whare tetahi pukapuka whakaatu i te ingoa o tetahi memea o tenei whare e noho nei i naianei kua whai paanga moni a ratou ki runga i tetahi whenua Maori.

Te Mitlrihana.—I mea kua puta te whakaaro o te Kawanatanga ki te turaki i tenei motini no te mea he tu page 13ahua pakeke rawa no tona ohua a he roa te wa e pau i te kimihauga i te mea e tonoa nei e te mema na, erangi heoi te huarahi a riro mai ai tana matauranga e tonoa nei me ata patai marire e ia ki ia mema ki ia mema, heoi ka whaka whirinaki ahau ki te mema na me ka marama i aia te unu i taua motini.

Te Pokuru.—I mea mehemea he hiahia na te mema nana tenei motini kia mohio ia ki nga mema i roto i waho o tenei Whare e whai paanga moni ana ki tetahi whenua Maori ko te mea tika mana kia tukua kia nukuhia te korero mo te motini, me te whiriwhiri mai me kore e taea te whakarereke i nga kupu o te motini kia tau ahuareka ai ki te aroaro o te Kawanatanga me te Whare.

Whakaae ana o Taiwhanga ki tenei, nukuhia ana te korerotanga.

Te Whai Korero A Te Pirima Mo Nga Moni O Te Koroni, Noema1, 1887.

Whenua Maori.

Ko te mahi rapu i tetahi ture tika, pai hei whakahaere i nga whenua a nga Maori e ora ai ratou me te tupu haere hoki me te whakanohonoho tangata ki runga ki te whenua; He mea pakeke rawa atu tenei, a kaore rawa he take ke i penei te taimaha me te mahi nui a ia Kawanatanga me te Paremete hoki i enei tau kua hori ake nei. Engari e kore au e korero roa mo tenei putake inaianei, heoi ka whakaatu poto ahau i te ahau o nga ture ka honiai e te Kawanatanga mo tenei mea. Ki ta te Kawanatanga whakaaro, tera etahi takiwa maha e noho tahi ana nga Pakeha me nga Maori, a e pai ana kia kotahi tonu te ture mo aua iwi e rua kei aua takiwa nui, Koia te take ka homai e te Kawanatanga he pire hei whakakore i te Ture reiti whenua Karauna Whenua Maori, a ka meatia he tikanga e taea ai te panui etahi takiwa me kotahi tonu te ture mo nga iwi e rua kei aua takiwa. Ara me utu tonu nga Maori i nga reiti me nga take pena tonu me tona hoa Pakeha e noho tahi nei raua ki to raua na takiwa. Engari ka ahei ano nga Maori ki te hoko ki te whakahaere i o ratou whenua i runga i ta ratou i kite ai te pai ana he Pakeha tonu ratou. Erangi me matua kimi a ratou take ki a ratou whenua katahi ka ahei te whakahaere. Tetahi, ka tiakina ratou kia rite rawa i te tuatahi tetahi wahi tika hei oranga mo ia tangata me ona tamariki. Tetahi e kore e whakaaetia nga Maori whai whenua nui ki te hook i o ratou poraka nui, erangi me rohe rohe kia ahua ririki nga poraka ka hokohoko ai. A kei nga takiwa motuhake kaore i panuita, no te Maori ake aua takiwa, e kore e tau he reiti he take ki reira, a e kore hoki e whakaaetia kia hoko noaiho nga Maori i o ratou whenua ki te pakeha, engari me mahi marire ha tikanga e ahei ai ratou ki te whakahaere i nga whenua kei aua takiwa, haunga ia te hoko atu ki te Karauna. Otiia i mua mai o te whakatuturutanga e te Kawanatanga i nga Ture mo enei take, ka ata pataia nga Maori mo runga mo etahi o enei tikanga. Erangi ka tere tonu ta niatou tuku mai i tetahi Pire hei whakatikatika, hei whakaora i etahi mate e mau nei i raro i nga ture e whai mana ana i naianei.

Ture Reiti Whenua Maori Whenua Karauna, 1882.

I te tuatahi me tono atu ahau kia anga ta koutou titiro ki to Ture Reiti Whenua Karauna, Maori hoki. I te wa i paahitia ai tenei Ture i maharatia, tera e hua, mai he moni i raro i te hokonga o nga whenua Karaunu, hei utu i nga reiti i runga i nga Whenua Karauna, otiia kua kite inaianei, kaore i whai moni i runga i taua kaute kua kore e ea nga mahi e whakaritea ana e te Paremete i roto i aua moni hoko whenua. Tetahi he o taua Ture kua kitea inaianei, kaore i rite ona painga ki nga takiwa katoa, na reira e mea ana te Kawanatanga me whakakahore tenei Ture timata. i te tahi o Maehe e haere ake nei haunga ia nga mea e tiakina ana i raro i nga mahi o taua Ture.

He tikanga marama rawa atu tenei, ara me whai koha nga tangata katoa e whai painga ana i runga i nga rori kei o ratou takiwa. Otiia me kimi tonu he moni hei whakatuwhera i nga, rori ki nga whenua hou kia whakanohoia aua wahi. Engari kaore tatou e kaha ki te nama moni tonu mo enei mahi, na reira ki toku whakaaro he painga pea mo te page 14Koroni mehemea ka whakapaua nga moni e puta mai ana i runga i te hoko whenua Karauna i runga i enei tu mahi, inahoki e whakahaerea ana aua moni whenua Karauna inaianei hei utu i nga reiti i runga i nga whenua Karauna Maori hoki. Kei te whakakorenga o tenei Ture, ka ara te tikanga nui, ara te utunga e nga Maori i nga reiti mo a ratou whenua, penei me a ratou hoa pakeha o aua takiwa e noho tahi nei ratou. A kua tae tenei ki te wa e ai ta te Kawanatanga whakaaro kia kotahi tonu te kaupapa e tu ai nga Maori me nga pakeha kei nga takiwa e noho tahi nei ratou, ara ki aua wahi kua kapi ia ratou tahi. Otiia kua whakaatu ahau i nga painga ka tau ki runga ki nga Maori, ahakoa ka utu reiti ratou pena me nga pakeha. Mehemea ka whakakorea taua Ture e korerotia nei, ka toe ki te Koroni i raro i te moni hua mai i raro i te hokonga whenua Karauna e £34,000 i te tau, me te toe hoki o nga moni £10,000 e nama ana e tatou ia tau kei utu i nga Whenua Maori. Akakoa e tika ana kia utua aua reiti, e kore e ea wawe. Heoi nga moni reiti penei kua utua tae mai ki te 30 o Hepetema, £1,843. a ko te moni e toe ana e tae ana ki te £32,200, kua nama ke moni rao nga Mahi Nunu ihei whakaaea i tenei nama.