Wenere, te 30 o Nowema,1887.
Nga Utu Mema.

Hirini Taiwhanga.—I mea kakore au e whakapono atu ki te wakaiti i nga moni e whakapau ana. I au i konei i te tau 1876. I rongo au i taua kupu wkakaiti erangi ko taku i kite ai i roto i nga nuipepa o konei he maminga kau ano. Ki taku whakaaro he mea tika kia utua te utu tika ki te tangata mahi, me whakaatu e ahau e utua aua ki te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori nga moni £1,000 a ko nga Ateha Maori e £30 ano pauna. Ko nga Tiati o raro iho e £600 ko te Ateha kotahi ano pauna mo te ra kotahi i te nohoanga o te Kooti. Otira he penei tonu te whakahaere o nga mahi Maori katoa. I au i Akarana i te wa i tu ai nga pooti mema ka whakaarahia mai tetahi Hui whakahaere Hou i nga mahi Kawanatanga. He mema ano au no taua Hui, a i runga i a matou whai korero i ki atu ahau ki a ratou he moumou ta ratou karanga kia whakaitia iho nga moni e utua ana ki nga mema me nga Minita o te Kawanatanga no te mea i ki atu ahau kia ratou mehemea e rite ana ta ratou mahi ki aua moni ina he tika ano kia riro i a ratou te utu tika mo ta ratou mahi. A mehemea kahore i ea nga moni i a ratou me pana atu ki waho. Kahore au e whakapono atu ki nga korero a nga mema e tautoko nei i tenei Pire. Me ki ake ahau e toru aku Pire kei te aroaro o te Whare a ki taku titiro atu e kore rawa e puta, inahoki kahore ano i korerotia tuaruatia. Ko nga waha o etahi mema whakaiti ana i nga moni erangi ko o ratou ngakau kei te hiahia kia nui mai. He tika ano kia nui te utu ma te Pirimia me te Minita Maori me era utu mema o te Kawanatanga, mehemea kahore e tika kia riro i a ratou aua utu he aha te pai kia noho ratou ki reira, tera ratou e tuku mai i etahi atu tangata kia ahei ai ratou te mahi i nga mahi nunui. I ngaro nga moni £1,000 i tera po, kei te kore te iwi e mohio ki tenei. Kahore au e pai ki te whakaroa i te Whare, erangi he kupu torutoru nei aku mo tera Whare. I rongo ahau e mea ana etahi mema kia whakakorea atu te Whare o runga. I Ingarangi he Whare ano to nga Ariki he whare ano to nga Kamana. I Nui Tireni tera te Ware Kaunihera he Ware ano hoki to te Runanga Nui. Mememea e kia ana mai ki au e whakakorea ana te Whare Ariki i Ingarangi, ka tahi au ka ki kia whakakorea atu te Kaunihera o konei otira ki taku whakaaro e mahi tahi aua enei Whare mo te painga o te koroni e hanga tahi ana i nga Pire hei painga mo te iwi, me taku mahara kahore e tika kia whakakorea te Kaunihera.

Hoani Taipua.—E te Tumuaki e kore e wahangu taku pooti mo runga i tenei mea, me ki ake ahau kihai ahau i tonoa mai e toku iwi ki te inoi i tetahi moni mauku, erangi i tonoa mai ahau ki te mahi i tetahi painga mo nga Maori me o ratou whenua, na i naianei kua mauria mai tetahi Pire ki te aroaro o te whare mo runga i te utu o nga Mema, kahore aku whakahe ki tenei Pire, kore rawa atu, kahore hoki oku ngakau nui page 27ki tenei mea no te mea e ki ana nga Maori i haere mai nga mema ki konei kia whiwhi ai ratou i te moni, erangi kua kaha te ki a te Kawanatanga i te timatanga o tenei Paremete me whakaiti iho te whakapau o nga moni o te Koroni kia ora ai te Koroni, ki taku whakaaro he whakamatau tenei na te Kawanatanga i ta ratou kupu whakaari (ara) kia whakaitia iho te whakapau o nga moni o te Koroni, he huarahi tika tenei, e hiahia ana ahau kia mihi atu ki te Kawanatanga mo ta ratou whakahokinga iho i o ratou utu i te tuatahi, Turua mo ta ratou ki kia whakahokia iho nga utu o nga mea katoa, Tuatoru mo te whakahokinga iho i te utu o nga mema, kahore a te Kawanatanga whakaaro ki tenei ki tera ranei, otira e whakahe ana nga mema ki te whakahokinga iho o ratou utu, e ai ta ratou ki ekore e tae mai nga tangata rawa iti hei mema mo tenei Whare, ki taku whakaaro me kaua e meinga tenei whare hei Whare mo te hunga whai rawa mo te hunga rawakore ranei, erangi hei whare mo te hunga i whiriwhiria mai i runga i to ratou matauranga haunga tetahi atu mea, i muri iho i toku taenga mai ki tenei whare i rongo au i pootitia mai etahi mema i runga i te nui o nga moni i whakapaua ki to ratou takiwa, ki taku mahara ehara i te mea tika kia waiho taua tikanga hei huarahi whakahoki mema mai ki tenei whare, erangi me pooti mai i runga i to ratou matauranga me etahi atu mea, he mea noa te utu o nga mema ki ahau, ko taku i tino hiahia ai kia hanga he Ture pai mo nga Maori me o ratou whenua, i rongo ahau kua puta te kupu a te Kawanatanga kia whakahokia iho te maha o nga mema Maori na he mea ke tena he mea i pouri ai ahau ki taku whakaaro ehara tena i te tikanga tika kahore hoki i tokomaaha matou hei mahi i nga mahi o te iwi maori ehara tenei i te whakamana i te whai korero a te Pirimia i mea nei kia kotahi tonu te Ture mo nga Maori me nga pakeha, mehemea ka tangohia te mema maori kotahi erangi me whakakore tonu atu te Ture pooti mema maori motuhake, tera e titaha rawa te haere, mehemea ka toru anake nga mema maori tera e ngaro nga mema maori i te maha o nga mema pakeha, e pouri ana hoki ahau i te torutoru rawa o nga mema maori no te mea e whakaaro ana ahau ekore ratou e whai wahi ki te hanga i nga Ture i hiahia ai ratou kia hanga mehemea e hanga ana he Ture pai mo te iwi maori e kore au e pouri ahakoa tangohia katoatia nga utu mo nga mema heoi e kore au e tautoko i te motini kia whakahokia iho nga mema Maori.

Tame Parata.—E whakaaro ana ahau he, mea pohehe te whakaiti iho i nga utu mo nga mema. He horihori te huna a nga mema i o ratou whakaaro, ko te mea pai me whakapuaki i o tatou whakaaro, inaianei e whakapai ana ahau ki nga mema e mau ana ki te tika me te whakapumau i a ratou korero i korero ai ratou ki te hunga i pooti mai ia ratou. Ko au ia kei te watea noa iho ki te pooti i runga i taku huarahi i hiahia ai ahau ki te pooti, ta te mea kahore ahau i ki atu ka penei ka pewhea ranei taku pooti, i tonoa mai ahau ki te mahi i nga mahi pai i kite ai ahau he pai mo te iwi Maori ki te tautoko hoki i nga Pire i kite ai ahau he pai mo te iwi pakeha. Na mo runga i nga ki e kiia nei e riro ana etahi moni nui o te koroni i nga mema, me ki ake ahau kahore aku hiahia apo ki nga moni e riro ana i ratou, no te mea e inahara ana ahau e tika ana kia riro i a ratou nga moni e tango nei ratou mo ta ratou haere mai ki konei ki te mahi i nga mahi o te koroni. Ki taku mahara me penei tonu te utu mo nga mema ahakoa he mema whai moni he mema powhara ranei, e tona mai ana nga mema e te hunga nana ratou i pooti i runga i to ratou matauranga ki te mahi i nga mahi i tonoa mai ai ratou. Ki taku mahara he nui ke nga moni o te koroni e moumoutia ana i runga i etahi huarahi maha kino ke atu i te utu i nga moni ki nga mema, inahoki he nui nga moni i utua ina tata nei ki nga Komihana i whakarite nei i nga takiwa pooti mema, a i naianei tenei tetahi Pire kei te aroaro o te Whare hei wewete i nga mahi i mahia e aua Komihana (ara) Te Pire whakahoki iho i te maha o nga mema, a ma reira ka ngaro ai ano etahi moni o te koroni. Ko tetahi huarahi i pau ai nga moni o te koroni ko te mahi i hanga nei i nga reriwe kahore nei e puta mai he hua, ko te nuinga o nga moni kua pau nei i te hanganga page 28reriwe me nga rori he mei pai mei rukuea atu ki te moana. He horihori te ki e tau ana tetahi toimahatanga ki runga i te Koroni i runga i nga moni e utua ana kia ratou. He mea tiki kia utua nga moni e utua nei inaianei ki nga mema e tonoa mai ana ki tenei whare, no te mea he maha nga tono moni a nga tangata i a ratou a e tukua mai ana nga tonc ki a ratou kia haere ki nga tini wahi i te roanga o te tau kia kite i o ratou kai-pooti. A he nui a ratou moni e pau ana i aua haerenga, e tino mohio ana ahau e hara i te moni nana i whakataki mai nga memea ki te Whare nei, he haere mai ta ratou he kimi i te painga mo o ratou iwi. Na mo runga i nga kupu i kiia nei me whakahoki nga utu o te Pirimia ki te £1000 i te tau me te apatu i nga utu iti mo nga haerenga, a ma etahi Minita kia £800 me o ratou utu haerenga, ki te huihuia katoatia tera e tae nga moni ki te £1,400 pauna ma ia Minita. Ki taku whakaaro he iti nga moni e tiakina i runga i taua huarahi, no te mea ki te apititia atu nga moni haerenga ka tae ano ki o ratou utu o naianei. Ki taku whakaaro he iti nga moni e tiakina i runga i te whakahokinga iho o nga utu ma nga Minita no te mea ekore ratou e noho tonu i Poneke erangi ka haere ki nga wahi katoa o te koroni me te nui o nga moni e pau i nga utu mo o ratou haererenga, ki taku whakaaro he mea tika kia haere ratou ki nga tini wahi o te koroni kia mohio ai ratou ki nga hiahia o te iwi. He pai ke atu kia haere nga Minita ki te titiro i nga mea e hiahiatia ana i te whakawhirinaki ki nga tono ra roto mai i nga Tari, otira e whakaaro ana ahau ekore e tiakina nga moni i runga i te whakahokinga iho o nga moni ma nga Minita. Kahore hoki ahau e pai kia whakahokia iho nga utu mo nga mema o te Kaunihera, ki taku whakaaro me rite tonu nga utu ma ratou ki nga mema o tenei Whare no te mea e rite tonu ana te ratou whakaaro mo nga mea o te koroni ki nga mema o tenei Whare. Ko nga take tenei i whakahe ai ahau ki te whakahoki iho i nga utu mo nga mema, ki toku whakaaro me kaua e whakahokia iho nga utu erangi kia rite tonu te utu mo nga mema hou me nga mema tawhito no te mea kotahi tonu.