Whai Korero.

E nga Rangatira Honore o te Kaunihere me nga Rangatira o te Runanga Nui.

Ka whakaatu ano ahau i toko koa i te mea kua kite ano ahau ia koutou kua huihui mai ki roto ki te Paremete.

Tera e kotahi a tatou mahara ara ka pouri mo te tokomaha o nga mema o nga Whare e rua kua riro atu i te ringaringa o mate i muri nei o tera nohoanga o te Paremete.

He nui ano hoki te auhitanga o nga tangata mo te matenga o Te Makanaru. Kaore he tikanga e korero roa ai ahau mo nga pai o taua tangata, i te mea e mohio ana koutou he tangata whakaaro nui ia, he mahi nui tona ki tenei koroni.

Ko te tikanga hei whakanui i te Hupiri mo to tatou Rangatira atawhai kua ata whakaarohia o te Kuini, a kua puta tana kupu ko te mea tino pai ki tana whakaaro me whakatu tetahi whare tuturu kia whaka kitea tonutia nga tini rawa me nga mea pai katoa i roto i ona koroni maha. Kua timata te mahi mo tenei mea kei Ingarangi kia oti pai ai a kua puta te tono ki nga koroni kia mahi tahi ki te whaka-nui i te Hupiri o to tatou Kuini. A i runga i te hiahia o te Piriniha o Weera kua puta te tono a oku minita ki nga ropu takiwa me nga tangata katoa kia manakitia e ratou tenei mea, a ma koutou ano e ata whakaaroaro tetahi tikanga tautoko hei awhina i tenei hiahia o to tatou Kuini hei tohu mo te aroha me te tino piringa o tenei koroni ki te Karauna.

Kei te tu inaianei tetahi huihuinga kei Ranana, kei te rapu tikanga mo nga mea nui e pa ana ki nga wahi katoa i raro i tona mana. Katahi tonu ka tu he huihui penei, a he mea nui rawa tenei i runga i te mahi nui ki te whakatupu koroni. A ahakoa kaore e oti he mea nui rawa e taua huihuinga, tera e waiho taua mahi hei whakakotahi i te Kingitanga o Ingarangi. A he tino painga mo nga tangata katoa ana tino noho tahi nga koroni katoa me nga iwi korero i te reo Ingarihi puta noa ki nga whenua katoa i raro i tona mana.

Ko tetahi mahi a nga tangata i whiriwhiria mo taua huihuinga he rapu tikanga whakaora i nga koroni i te takiwa o te whawhai. A e koa ana ahau i te mea tera pea e oti he tikanga ngawari e Ingarangi me ona koroni. A ka tukua atu tetahi tikanga hei hurihuri ma koutou kia whakatokomahatia nga kaipuke i enei koroni ana ara he pakanga, e page 2kore e tino taumaha te hea hei utu mo tenei koroni. A i runga i tenei mea e koa ana ahau ki te whakaatu kia koutou i runga i te kaha o aku Minita kua tirohia nui tia ko Niu Tireni tetahi wahi tika hei huinga mo nga manuwao. A i muri nei ka whakaritea kia rua nga manawao hei tiaki i Niu Tireni, ana ara he pakanga. He tohu whakanui tenei mo to tatou koroni, a he tino painga tenei, a he nui te miharo a oku Minita ki era koroni i awhina tatou kia riro tenei painga mo Niu Tireni.

Kanui te pai o te whakahaere o taua huihuinga, he whakaaro tahi tonu, a he tohu tenei ko te hiahia nui a nga tangata katoa i raro i te mana o te Kuini kia tino whakakotahitia ratou.

Hui atu ki te arai a nga manuao ko te arai i nga wahapu o nga taone nunui ko aua wahi hoki nga wahi taonga nunui o te whenua. E koa ana ahau ki te ki meake nei te oti ai nga mahi arai taua a ka watea te Kawanatanga ki te tuku atu i aua Pa kia tiakina e nga hoia tuturu o te koroni. Kia oti nga Pa me nga arai taua o nga wahapu o Nui Tireni te tau ai he mana ki te koroni a he nui hoki te oranga mo Nui Tireni ina puta mai he taua. He mea tika kia kaha te whakahoahoa o nga Koroni ki waenga i ratou ano. Meake nei te koroni o Wikitoria te whakaputa ai tetahi ahuareka i runga i tetahi whare matakitaki i te mea kua kotahi rau tau e nohia ana to ratou koroni ka tonoa hoki koutou kia whiriwhiria mai mehemea ranei e kore e tukuna etahi mea e Nui Tireni ki taua whare matakitaki i runga i taua huinga nui. Ma enei mahi whakakitekite hoki e nui haere ai te mana o nga koroni i runga i te whakakitekite ki nga tangata katoa o te ao nga taonga nunui me nga taonga maha o enei whenua nunui e hiahiatia nei he moni me te mahi a te tangata hei whakaputa i aua taonga Tera e nui haere nga mahi o te koroni inaianei i te mea kua neke ake te utu o te huruhuru hipi me te hua hoki o nga kai katoa. Ahakoa e iti ana te utu o nga kai kua nui haere to nohonoho o te whenua a ka koa koutou ina rango he maha nga tangata kua whakanohia ki runga i te tau kua hori ake nei i runga i nga tini huarahi whakanoho whenua kua whakaritea nei i roto i te Ture Whenua a kite mea ka puare nga whenua nunui i hokona ina tata nei i nga Maori i runga i te hanganga o te Reriwe o Aotearoa tera e nui rawa atu te whenua e nohia e te tangata i waenganui o tenei Motu. Ko nga raruraru whakahaere hoko whenua o mua i nga Maori kua iti haere inaianei. A ko nga whakawanga a te Kooti Whenua Maori i runga i etahi miriona eka inaia tata nei he tohu kua puta he whakaaro ki nga Maori ki nga painga e puta kia ratou i runga i te ngakinga o a ratou whenua.

Ka whakatakotoria ki o koutou aroaro nga pukapuka a te runanga o Poihakene mo runga i te tuku kararehe mai ki tenei koroni.

E nga Rangatira o te Whare Runanga,—

Ka tukua atu kia koutou nga pukapuka o nga moni, o nga moni i kohikohia me nga moni kua pau i roto i tenei tau. Kua iti haere iho nga moni e kohia ana, ko tetahi take na te hokinga iho o nga utu taonga, me te pai o te iwi kua kore nei e kaha te kai waipiro. E mahara ana oku Kaiwhakahaere me ata whakapau nga moni ina taea te pera i runga i nga mahi o te Koroni e hiahiatia nei kia mahia. Ka tukua atu ano kia koutou nga tikanga katoa mo nga moni me nga mahi e hiahiatia ana, kei reira ma koutou e ata whiriwhiri aua mea katoa.

E nga Rangatira o te Whare o Runanga me nga Rangatira o te Whare Runanga,—

Ka tukua atu kia koutou he Pire whakarite i nga tangata whaipooti mo nga Mema. Ko te tikanga o taua Pire he mea kia whakariteritea nga tangata whaipooti i ia wai i ia wa e tatauria ai, te tokomaha o nga tangata o tenei koroni.

Kua maha nga tahuritanga o te Paramete ki te rapu tikanga mo te Whare o Runga. E whakaaro ana oku Kaiwhakahaere he mea tika tera kia whiriwhiria i te wa e korerotia ana nga ritenga ma te hunga e pootitia ana e te iwi nui. Ka tukua atu kia koutou tetahi Pire hei whakarite i aua mea.

Kei te whakapaingia e te Koroni nga Pire i mahia i tera tau e te Paramete, page 3 ara te Pire Nama Moni mo nga Takiwa, me te Pire Nama Moni a te Kawanatanga ki nga Hunga whakahaere Takiwa; engari tera ano etahi mea kua kitea e tika ana kia atu mahia ano. Ka tukua atu ano, kia koutou aua mea.

Kei te whakaaro oku Kaiwhakahaere ko te whakanohonoho kainga mahi whenua tetahi tino huarahi e kaha haere ai nga mohi o te Koroni. He maha nga mea pera kua taea, engari ma koutou e ata whakaaro mehemea e tika ana kia mahia ano he ture e taea ai te whakanohonoho paamu i etahi wahi kaore nei he whenua Kawanatanga.

E whakaaro ana oku Kaiwhakahaere e tika ana aua mahi wkakanohonoho i te whenua, e tika ana hoki kia tautokona etahi atu tu mahi. Ka tonoa atu kia rapurapu, kotou i te huarahi pai e taea ai aua mahi te tautoko.

Kei te pai tonu te whakaaro o te iwi Maori ki te Kawanatanga, kua kitea ano hoki te pai o a ratou whakaaro i te mea kua puta te kupu a te Iwi o Ngatituwharetoa kia homai ma te, Koroni enei maunga a Ruapehu, a Tongariro me Ngaruahoe, i runga i to ratou whakaaro kia whakaritea taua wahi hei wahi watea hei haererenga mo te katou. Ka tonoa atu koutou kia mahia tetahi ture hei whakamana i to ratou hiahia.

I te whakahaere tonu te Kawanatanga i nga mahi keri i nga taonga kowhatu o raro o te whenua. Ko te mea e hiahiata ana inaianei ko etahi tikanga hou e taea ai nga koahatu utu nui e kitea ana i etahi takiwa o te koroni. Tera pea e kitea tetahi tikanga e taea ai nga kowhatu me nga koura i etahi wahi kaore nei e taea ake ana. Ma kontou pea e ata whakaaro he huarahi e taea ai te tautoko aua mahi.

Ka tonoa atu hoki koutou kia mahia etahi mea hei whakatikatika i nga ture Pooti mema, me te ture Inihua a te Kawanatanga, me te ture mo nga Hara ki te ture, me nga tikanga o te ture Atawhai tamariki, me etahi tikanga hei whakarite Poari mo nga Reriwe, Tera atu hoki etahi Pire ka tukua atu kia koutou hei whiriwhiri ma koutou.

Kei tono atu ahau kia tahuri kotou ki te whiriwhiri i nga mea katoa e tukuna atu nei kia koutou ko toku hiahia tenei, kia tau te atawhai a Te Atua ki runga kia koutou mahi hei oranga nuitanga mo te koronui.