Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Turei, te 10 o Akuhata, 1886

Turei, te 10 o Akuhata, 1886.

Maungatautari Poraka.

I mauria mai e Kanara Tirimara nga ripoata a te Komiti mo nga meg Maori mo runga i nga pitihana a Harete Tamihana me etahi atu a Rutene Te Tuamairangi me etahi atu a Te Whiti Patato me etahi atu a te Wharepu me etahi atu a Wi Kaukiuta me etahi atu me ta Wi Te Wheoro a i motini ia kia whakatakotoria nga ripoata i runga i te tepu o te Whare a kia tukuna atu ki te Kawanatanga.

Te Ao.—E te Tumuaki e pouri ana ahau no te mea kihai i mana te mahi o te Komiti mo runga i tenei mea kihai i whai mana te Komiti ki te whakaae ki te inoi a nga kai-pitihana kia whakawakia tuaruatia tenei Poraka kihai te kai-pitihana i pai ki te whakataunga a te kooti i Maungatautari Poraka. Ki taku whakaaro kihai i tika nga mahi a te ateha. Kua tukuna mai ano etahi take tika e whakawakia tuaruatia ai tenei keehi otira no hea e whakawakia ka penei ano hoki aku kupu mo runga i te Kapua Poraka. Kua ki nga kaipitihana kihai i tika te mahi a te Ateha i noho nei me te Tiati ki te whakawa i Maungatautari na te urunga o te ingoa o tana wahine ki te tiwhikete i whai paanga ai ia ki taua whenua. Kihai rawa i tika kia whai mana te Ateha i runga i tetahi keehi ki te whakauru i te ingoa o tana wahine me ana tamariki ki roto i te tiwhikete mo te Poraka I kitea i he te whakahaere a te Kooti. E tino whakahe rawa ana ahau ki nga mahi a taua Ateha. I kiia hoki i roto i te pitihana i tango moni taua Ateha i mua i te whakataunga a te Kooti kahore i ruarua te whakaaro ki tenei i utua taua Ateha ki te moni hei whakarereke i tenei keehi. Inahoki e utua ana no ia e te Kawanatanga mo tana mahi he mea he rawa tana tango moni i te tangata ke. Ko nga hainatanga mo ana moni i riro i te Ateha i whakatakotoria ano ki te aroaro o te Komihana nana nei i whakawa taua mea i whakatakotoria ano hoki ki te aroaro o te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, erangi kihai te Ateha i tae mai ki te aroaro o te Komihana i taua whakawakanga i tukuna mai ano nga hainatanga mo nga moni e £25 e £20 te £15 me te £10 a i mohiotia ano hoki riro mai iaia nga moni e £200 i te Peke a i riro mai ano hoki iaia tetahi tieke i Akarana mo nga moni e £25. He nui rawa nga moni i riro i iaia. He whakaatu tenei i te tino he o tana mahi. I te meatanga kia kapea nga ingoa o te wahine a te Ateha me ana tamariki i roto i te rarangi ingoa i roto i te Tiwhikete ka mea tana tangata ki te aroaro o nga tangata tokomaha na tona kaha i whiwhi ai nga tangata i te whenua, a kia kore tona kaha kua riro te whenua i nga kaitawari. E toru nga whakapae mo te Ateha kua kitea he tika a ki taku whakaaro me ata whiriwhiri te Kawanatanga i tenei mea. He tika ano te hanganga o te ripoata e te Komihana. E rangi kihai nga Maori i mohio he pewhea ranei nga korero o taua ripoata ta te mea kahore ano i whakamaoritia. Na i te mea kua kitea te he o te whakahaere o nga mahi a te Kooti me whakaae e te Kawanatanga te whakawa tuarua mo taua Poraka Kahore i puta ana whakahe mo te Tumuaki mo te Kooti ranei erangi mo te Ateha anake. Heoi aku korero mo Maungatautari. Ka korero au inaianei mo runga i te Kapua Poraka. Ki taku whakaaro kihai i tika te whakataunga a te Kooti mo runga i taua keehi. Ko tetahi o nga tino tangata tono ara a Hone Tumango i mea i aia e korero ana i te tuatahi e haurangi ana ia i taua korerotanga ana. Ki taku whakaaro kahore e tika kia whakarangona nga korero a te tangata i ai a haurangi ana. Ko tetahi take kihai taua tangata i noho i runga i taua whenua kei tawhiti ke noa atu tona kainga kei Whanganui e warn tekau pea maero i te whenua i whakataua nei ki aia. I mea a Hone me tona hoa ki to Kooti he ngakinga a ratou i noho hoki ratou i runga i taua whenua a e tino mohio tio ana kihai rawa ratou i noho i reira. Kahore aku whakapae ki te Kooti erangi pouri ana au no te mea kihai tetahi tangata i tonoa ki te titiro i page 26nga tohu i runga i te whenua i korero tia nei. I tetahi nohoanga o te Kooti i Whanganui i mea ano taua hunga no ratou tetahi whenua i Pohonuiatane erangi i tonoa tetahi tangata ki te titiro i te whenua ka tahi ka kitea ehara i aua tangata taua whenua. Mehemea kihai i mahara te Kooti ki taua mea kua pera ano te he me nga he o mua atu. Ka tono au kia whiriwhiria enei mea e te Kawanatanga. No te mea e mahara ana ahau he take tenei e tika ai kia whakaaetia he whakawa tuarua e te Kawanatanga. E hiahia ana no hoki au ki te ki i te ruritanga o te whenua i te Kapua i hainatia e Hone Tumango tetahi kirimene i whakaae ai ia na tetahi wahine taua whenua heoi kihai i whakaurua ia e ia ki te rarangi ingoa o nga tangata whai take. I te Kooti ano taua pukapuka i taua wa he aha ra i kore ai ratou e mahara ki taua pukapuka.

Pire Mana Motuhake.

Tame Parata.—Kua patua e te Komiti. Whenua Takotonoa te rarangi 28a o te Apiti Tuatahi o tenei Pire. Kua maha nga tau e tuku pitihana mai ana nga Maori ki te Whare mo tenei whenua i Motueka i riro atu nei ki a te Pihopa a Niu Tireni. I te tau 1884 i whakataua ano he ripoata e te Komiti mo nga mea Maori mo runga mo taua whenua. I mea taua ripoata kahore i oti i te Pihopa te mahi nga mea i tukua atu ai taua whenua, me te whakaatu ano ko to Whare kura i runga i taua whenua kaore i te puare i nga taue rua tekau kua pahure ake nei. Kahore i te mohiotia kei te pewheatia nga moni o nga reti o taua whenua. Ki toku mahara kaore i te whaitikanga te Pihopa Hahi Karakia ki taua whenua inaaianei, notemea kaore i mahia nga tikanga o taua tiakinga i taua whenua. I tuku pitihana mai ano nga Maori i tenei tau mo taua whenua ra. I tae mai ano taua pitihana ki te Komiti mo nga mea Maori; whakaua ana e te Komiti ki ta ratou mahara kaore i oti nga mahi o te tiakinga o taua whenua, a ko te mea tika me whakahoki atu ano taua whenua hei rahui mo nga Maori. Mea ana te Komiti me hohoro te whakarite a te Kawanatanga i taua mea. I te mea kua maha nga whakataunga a te Komiti mo nga mea Maori, kahore au i te mohio ki tenei mahi a te Kaunihera mo nga whenua watea i a ratou i patu nei i taua rarangi. Ki taku mohio i he rawa te mahi a te Komiti, kahore pea i karanga korero mo runga mo nga take o tau mea. I tae atu ano a Te Make ki taua Komiti, eagari kihai i taea e ia te whaikupu atu; engari mehemea i whakaaetia kia korero atu ia tera kua kite te Komiti he mea tika kia whakahokia atu taua whenua ki nga Maori. Ki taku mahara ka mohio mai nga mema i runga i taku whakamarama atu kihai oti nga mahi i whakaritea ai taua whenua, he mea tika hoki kia tukua atu ano ki nga Maori. Me ki atu ano au ki te Whare he maha ke atu nga whenua e takoto penei ana, ko nga moni e puta mai ana kaore i te whakamahia ki nga mea i whakaritea ai i te tuatahi. Tera ano tetahi whenua kei Wairarapa e pera ana ano te takoto. I tukua atu ki te Pihopa hei tunga kura, Whare karkia, hei tunga mira hoki; engari kaore ano kia tu he whare karakia ki reira, kaore hoki he kura Maori he mira ranei; a ko te whenua kua riro atu i te Pihopa. I tukua ano he pitihana ki te Komiti mo nga mea Maori mo taua whenua. Mehemea kaore e whakahokia e te whare aua whenua ki nga Maori, ka tono au ki te Kawanatanga kia tukua mai he Pire, kia tuakua atu ai aua whenua ki nga tangata na ratou nei aua whenua i te tuatahi. E hara i te mea mo enei whenua anake i Motueka nei engari mo nga whenua katoa e pera ana te takoto. Na mo runga mo te rarangi 47. E pa ana tenei rarangi ki etahi moutere e tata ana ki Rakiura. Kahore au i te whakahe katoa i taua rarangi, engari e mea ana au kia tukua tenei Pire ki te Komiti ka tuku menemana atu au. Kua whakaae mai te Mema nana tenei Pire ki taku menemana. Te take i hiahia ai au kia whakarereketia, ko etahi take i whakaritea i te tau 1864, i te wa i hokona ai a Rakiura ki te Kawanatanga. Maku e panui atu tetahi o nga pukapuka e pa ana ki tetahi o aua moutere:—

"Waihopai, Hurai 5,1864.

"Kia rongo mai nga tangata Katoa, Ahakoa Pakeha, Ahakoa Maori. Kua oti te whakatutu a Horomamae a Te page 27 Puaitaha he motu Titi. Ki a Haereroa kia Huruhuru Huro kia Horomona Pohi otiia mo nga tangata Maori katoa.

"Kua oti te pupuru e te Kawanatanga enei motu mo nga tangata e mau ake nei nga ingoa mo ratou me o ratou uri, ake ake.

"Na Te Karaka "(Henry T. Clarke)."

Komihana hoko i Rakiura. He maha atu nga pukapuka penei mo runga mo aua moutere kua wehea nei mo nga Maori. Ko taku hiahia kia tukua mai aua pukapuka nei me ka tae te Kooti whenua Maori ki te Waipounamu. Heoi ano aku kupu whakamarama atu.

I taia i runga i te Mana o te Kawanatanga o Niu Tireni, e George Didsbury, Kai-ta o te Kawanatanga.

page breakpage break