Pire Kooti Whenua Maori.

Te Ao.—E te Tumuaki e hiahia ana ahau kia tirohia nga rarangi 64 me te 65 o tenei Pire. I puta ano taku whakahe e mua (ara) mo te tuku i nga roia kia mahi i roto i te Kooti Whenua Maori. Ko taku hiahia kia kaua nga roia etukuna ki roto i te Kooti. He nui to ratou mahi whakararu i nga Maori me ka mahi ratou i roto i nga Kooti. I ki te mema mo Taranaki i rongo ia ki tetahi keehi i riro ai nga moni e £702 i tetahi roia kia tahuri ai ia ki te tono whakawa tuarua e rangi kihai ia i tuku i taua tono heoi kihai i whakawakia tuaruatia. He whakapae nui rawa tenei. He maha aku whakahe ki etahi tangata o matou nei iwi e whakahaere nei i nga whenua ma etahi o nga Maori. Ko nga Maori e ki nei au ko nga mea e tu ana hei kai whakahaere kahore nei o ratou panga ki te whenua; ki taku whakaaro heoi nga tangata e tu hei kai whakahaere ko nga tangata e whai take ana ki te whenua. He mea ano ka tahuri etahi tangata o to matou iwi ano ki te maminga i etahi a me te tono ka ratou e whakahaere o ratou keehi a e whakahaerea ana e ratou kia nui ai te utu a nga tangata no ratou te whenua ma ratou. E pai ana no au kia tu he tangata hei kaiwhakahaere ma nga wahine whai take ma nga tangata ranei e pangia ana e te mate kahore nei e ahei te whakahaere i a ratou keehi. E pouri ana ahau i te mea e whai takiwa nei au kihai au i motini kia whakaurua tetahi rarangi ki roto i tenei Pire hei mea ko nga tono whakawa tuarua katoa me waiho ma tetahi runanga motuhake e whakaae e whakakore ranei. Ko te tikanga o tenei kupu aku he mea kia taugohia i roto i nga ringaringa o te Tumuaki te mana ki te whakaae mo nga whakawa tuarua ta te mea kei te mohio te Whare he maha nga tononga a nga Maori ki tenei Tumuaki kia whakaaetia nga tono whakawa tuarua a kahore e whakaaetia e tenei Whare. I roto i te Komiti Maori i kitea e ahau kahore o matou maua ki te whakaae ki nga tono pera. E hiahia ana ahau kia whakaarohia e te Kawanatanga tenei mea a me hurihuri me kore e taea te whakatu i te tahi runanga motuhake hei hurihuri i enei tono whakawa tuarua.

Tame Parata.—E te Tumuaki e hiahia ana ahau kia whai kupu torutoru nei mo runga i te tuku i nga roia kia mahi i roto i te Kooti Whenua Maori. Ko taku hiahia kia kaua nga mema roia i roto i tenei Whare e whakahe ki taku e korero nei ko te rarangi e tuku nei i nga roia ki roto i te kooti i patua i runga i taku motini i roto i te Komiti i runga ano ia i tetahi ata whiriwhiringa a e pouri ana ahau i te mea kua whakauru a ano taua rarangi ki roto e te Kaunihera. Kua kite au i roto i etahi ripoata i puta mai i roto i nga tau kua hori ake nei. I mea te Tiati ki tana whakaaro kua pai rawa te mahi a te Kooti mei kore e tukuna mai nga roia ki roto i te Kooti mahi ai. A kua kitea hoki i runga i nga pitihana i tukuna mai ki te whare nei he nui nga mate kua tau ki runga i nga Maori i te tukunga o nga roia kia mahi i roto i te Kooti kei te mohio au ki etahi keehi i whakahaua ai nga Roia a whakaroaina ana te keehi no te mea e utua ra tia ana ratou. A he mea ano i runga i te roa o te whakahaere a te Roia taea rawatia te mutunga o te keehi kua pau katoa te whenua i aia, mo taua mahi. Ko taku hiahia kia whakaarohia e te Whare tenei mea a ka patu atu i tenei rarangi. I rongo au i tetahi keehi i whakahau ai he roia e tetahi Maori ki te tono whakawa tuarua mo tetahi Poraka mea mai ana te roia ka taea ano e au taua tono mau a ka utua e taua Maori ki taua roia nga moni e £750. Heoi ka tatari tonu taua Maori a katahi ka ki mai te roia ko nga marama e toru e whakahuatia nei e te ture hei tononga whakawa tuarua kua pahure noa ake heoi e kore e taea te tono whakawa tuarua a ngaro ake nga moni a taua Maori e £750. E wehi ana ahau mehemea ka paahi tenei Pire hei Ture ka penei ano nga mate o nga Maori a muri ake nei, kei te mohio ano hoki au ki tetahi keehi i utua ai e nga Maori e £300 ki tetahi Roia kia tonoa ai e ia he whakawa tuarua heoi kihai i taea e ia. Me tetahi keehi ano hoki i utua ai te £5 i te ra me te toru kapa i te eka a hui katoa nga moni i utua e nga Maori page 24 £1,000 a kore kau ake he mea i oti. Ko taku hiahia inaianei kia kaua te Whare e wareware ki enei mate kua pa mai i mua ake nei i runga i nga mahi a nga Roia i roto i te Kooti a kia kaua e tukuna enei tu mahi kia mahia a mua ake nei. Ka tautoko ahau i te menemana a te Mema mo Kuruta (Clutha).

Hakuene. — E te Tumuaki me waiho ko nga pitihana e tukuna mai nei e nga Maori ki te Whare hei huarahi ma tatou. Ki taku mohio ko nga pitihana katoa kei te tono kia araia nga koia kei mahi i roto i te Kooti. Ki taku mahara kei te ahei noa atu nga Kaiwhakawa ki te whakahaere i te Ture. Mehemea e mohio ana nga roia ki nga Maori korero tika me ngo Maori korero teka e haere atu ana ki te aroaro o te Kooti katahi au ka ki tukuna mai ki te Kooti. E pouri ana ahau ki te ki i runga i etahi keehi i te mea he nui nga whenua e Whakawakia ana kahore nga Maori e korero pono. E kore te tukunga mai o nga Roai ki te Kooti e whakaora i tena take. Mehemea e mohio ano nga roia ki te wa e korero ai e korero teka e te tangata kati ka mea ahau tukuna nga roia ki te Kooti. Otira ekore e taea e ra tou tena. Heoi e wehi ana ahau kei Whakanuia nga ramraru e maunei tae inaianei a ka whakaroa kau i nga mahi a te Kooti a hore ake he pai e puta. No reira ka pooti au mo te menemana a te mema mo Kuruta.