Ture, te 11 o Akutata, 1885.
Nga Kereme a Nga Maori O Te Waipounanui.

H. K. Taiaroa motinitia ana tenei motini ara:

"Ki te mahara o tenei Whare kua tae inaianei ki te taima tika hei mau mai ma te Kawanatanga i etahi tikanga hei whakamana i nga putake i roto i nga ripoata. a nga Komihana rapu i nga hoko whenua Maori i te Waipounanui." E motini atu ana ahau i te motini e mau nei ki toku ingoa. Ko tenei mea he putake nui kei roto e pa ana ki nga, Maori ki tenei Kaunihera me te Koroni katoa. Ko taku e whai nei kia whakamana te ripoata a nga Komihana mo te Waipounamu o te tau 1881. Kua kite ano te Kaunihera i taua ripoata kua kite ano hoki nga iwi o waho. Kua panuitia ki nga iwi katoa o tenei Koroni, me era atu moutere, tae atu ki era atu whenua me era atu Kiingitanga. Engari ko tenei Kawanatanga me era Kawanatanga o mua atu e mea ana kaore ano kia tino oti katoa nga putake i roto i taua ripoata. Ahakoa mehemea i waiho tonu nga Komihana kia whakaoti i ta raua mahi kia tukua mai etahi ripoata tino oti rawa, e mohio ana ano ahau e kore tenei Paremete e kaha ki te whakarite i aua mea katoa. E tika ana ano kahore i ata oti te mahi a nga Kamihana, engari ko te take i kore ai e oti ko te kiinga atu o te Kawanatanga o taua wa, kia whakamutua ta raua mahi, ara e te Kawanatanga i tu nei a te Paraihe hei Minita. Kei te piri ano ki te ripoata o te tau 1880 nga pukapuka a te Paraihe ki nga Komihana me a raua pukapuka atu ki a ia. Ki te titiro koutou ki aua pukapuka ka kite koutou he kaha rawa he pakeha rawa aua reta. Kia matou nei ki te reo Maori ka kiia e matou he kohuru i nga Komihana. Me whakamarama atu e au te tikanga o tenei kupu, e mohio ana hoki au he kupu pakeke tenei te "Kohuru." Mehemea tera tetahi tautohe i waenganui i etahi tangata iwi ranei kua tukua ma etahi atu tangata whakarite, a ki te haere atu au ki te ki atu me mutu ta koutou mahi, ka kiia tena he kuhuru i taua hunga. E kore au e korero roa mo runga i tenei mea, ara i te ripoata me nga pukupuka i te aroaro o te Kaunihera. Kua kite au inaiauei i tetahi reta a tetahi o nga Komihana a te Mete ki te Kawanatanga, e ki ana ia i roto i taua reta ko taua ripoata a raua o te tau 1881 ko tera ta raua ripoata whakamutunga. Ahakoa kaore i tino oti ta raua mahi, ki taku mahara he putake nui ano i oti mai i a raua, e takoto nei hei whakamana ma tenei Paremete. Kei te kaha rawa taku whakaaro mo tenei mea. Ka tono atu au kia whakaaetia mai kia panui atu ahau i etahi o page 7nga kupu o taua ripoata, e penei ana, ara:—

"Mehemea i ata mohio nga Maori whiatake ki te Ngaitahu Poraka, ki to ratou tunga i runga i te tukunga o te pukapuka ki te Kooti Whakawa whenua Maori, e huaina nei ko te pukapuka hoko a Te Keepa i runga i te ki he puka-puka whakaae, a e taea ana hoki e ratou te tuku mai ki te aroaro o te Kooti nga mea katoa e pa ana ki nga hoko e tautohetia ana e ratou ko te Karauna; mehemea ranei i ata whakaakona ratou, i tu ranei he kai-whakahaere ma ratou, e whakaaro ana maua kua ata whriwhiria mariretia e te Kooti, etahi ritenga i tika kia whakaarohia kihai nei i mahia. E tohu atu ana maua ki nga whaikorero a Te Penetana, Tumuaki o nga Kaiwhakawa raua ko Ariki Make hei tautoko i enei kupu a maua.

"Ko te mahi kimikimi i te nuinga o te mate i pa ki nga Maori whaitake ki aua whenua, i runga i te roa haere o te whakatuturutanga o nga kupu whakaae kia ratou, i tukua atu ai e ratou aua whenua ki te ringa o te pakeha tiaki ai (koia nei hoki ta ratou whakaaro mo taua mahi).

"E kore e taea inaianei te whakarite ki te utu, nga mea kaore nei i mahia kaore hoki i whakaotia i mua. Engari ka taea to whakatika ano; a ka taea hoki te whakahaere tika a muri ake nei i te tiaki i whakaaetia ra otira kaore nei i mahia tikatia i mua.

"Kua whakaaturia atu nei e maua kia koe e te Kawana, etahi o nga korero mo to maua whakaaro i runga i ta maua whiriwhiringa i nga mea i whakaatutia mai kia maua mo enei putake—e whakamaia ana maua inainei ki te tuku atu i etahi huarahi e ea ai nga hiahiatanga o te ture, me nga mea tika kia whakaetia i runga i nga ritenga o te tiriti i tuhia nei kia Ngaitahu i runga i ta ratou tukunga rnai i nga whenua i roto i nga Poraka o Otakou me Ngaitahu.

"E whakaaro ana maua me timata he kauta moni ma te Kawatanga raua ko Ngaitahu; Ko nga mea tika kia tuhia ki tetahi taha ko te tahi pauna i roto i te tahi te-kau pauna o nga moni i riro mai i te Kawatanga i runga i nga hoko mo nga whenua i roto i aua Poraka e rua. Na ko nga mea hei tuhinga ki tetahi taha ko enei ara.—1. Te nui i runga i te utu o nga Rahui katoa i whakaritea mo aua Maori i roto i aua Poraka, kei a ratou nei aua wahi i naianei. 2. Nga moni katoa i utua e te Kawatanga hei oranga mo. Ngaitahu mo etahi atu iwi ranei e pa ana ki aua whenua, apiti atu ki nga moni katoa kua utua nei mo nga whenua i roto i uga rohe o aua Poraka o Ngaitahu me Otakou, i muri mai i era utunga whakahuaatia ra i roto i te pukapuka tuku, ko era nga moni utu mo era. Ko te toenga o aua moni me mau tonu hei nama, a me utu nga hua tika o aua moni toenga, hei mahi aroha atu ki nga Maori whaitake ki aua whenua, i runga i nga huarahi e kitea ana te tika i ia wa i ia wa; ara penei. (1) i runga i te tuku rongoa whakaora mo ratou; (2) i runga hoki i te hanga me te tautoko i nga kura; (3) i runga hoki i te hoko whenua i nga takiwa e kitea ana he iti rawa nga rahui kua whakaritea nei, a mo nga maori hoki kihai nei i uru ki etahi o enei rahui; (4) i runga hoki i te whakarite penihana mo etahi, hei aroha atu hoki ki nga turoro me nga rawakore; hei whakahaere hoki i nga kupu i puta i mua mo te atawhai me te tiaki pai.

"E whakaatu ana maua i enei whakaaro a maua i te mea hoki kua kore e taea inaianei te whakatuturu i nga kupu whakaae me nga tikanga o nga tiriti kua huaina ake nei. E kitea ana hoki i roto i nga kupu whakaatu mai kia maua, kua karaatitia ki nga Pakeha, nga whenua i kapea nei ki waho e nga tikanga o te pukapuka hook o Ngaitahu; i whakaaetia hoki etahi rahui kaore ano nei kia whakatuturutia; tetahi ko nga wahi kauru, me nga pa tuna, me etahi atu oranga i uru ki raro i tenei kupu 'Mahinga kai,' kia kaua e pokanoatia, kua takahia katoatia inaianei. He maha atu nga tikanga o taua whakariteritenga kua kore e whakaarohia inaianei.

"Kua kore rawa e taea te whakahoki atu. Ko te whakariterite anake i te utu te mea o toe ana hei whakatika i taua mea, a e whakaaro ana maua ko tenei e whakaaturia atu nei e maua te huarahi marama, me te huarahi tika."

page 8

Ki taku mahara e tika ana ano ahau i raro i enei ritenga kia whakaarahia e au enei putake. Ka whai kupu au mo taku pitihana i tukua mai ra e au ki tenei Kaunihera i te tau 1882, na e pa ana ano te ripoata a te Komiti ki aua mea i mahia ra e nga Komihana, ka tono atu ano ahau kia whakaetia mai kia panui atu ahau i taua ripoata:—

"Ko te whakatau tenei a te Komiti Pitihana o te Whare o Runga mo te Pitihana a Hori Kerei Taiaroa.

"Kua ata whakaarohia e to koutou Komiti nga korero katoa i whakina ki to ratou aroaro, me nga pukapuka katoa, me nga ripoata me nga whakataunga i whakataua ai i ia wa iia wa e nga Apiha me nga Komihana i whakaturia i mua hei tirotiro hei whakahaere i nga tono a te Kai-pitihana. i takoto nei mo nga tau e wha te kau, a kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Kaunihera:—

"Ko tetahi wahi anake o nga, take a te Kai-pitihana i rite, inahoki kaore i oti i te Kawanatanga te whakamana i nga kupu whakaari i whakavitea i te wa i riro ai i te Nui Tireni Kamupane nga whenua e kiia nei ko te Otakou rne te Ngaitahu Poraka a e whakaaro ana to koutou Komiti ko te mea tika hei whakarite i nga tono a te Kai-pitihana me whakaae te Kawanatanga kia tukua ma tetahi Kooti whai-mana e titiro e kimi i nga take a te Kai-pitihana, a me waiho ko te whakatau a taua Kooti hei whakaoti rawa atu i taua mea kia haua e ahei ano te mahi a muri, a ki te mea ka whakaritea e te Kawanatanga etahi atu whenua rahui i runga i tenei mea, ko aua wahi me here kia kaua e ahei te hoko.

"Kanara Pereti,
"Tiamana.

"Whare o Runga, 30 Akuhata, 1882."

Ahakoa enei ripoata o nga Komihana me te Komiti kahore ano kia tahuri noa te Kawanatanga ki te whakamana i aua ripoata. Tera pea nga Mema e titiro mai nei kia au kei te penei tonu kei te tuku kereme tonu mai ki te Paremete, engari me ki atu au kei te marama tenei kei te mahi hoki au kia puta te mea e tika ana e pono ana. I te rongo tonu au i te mohio tonu hoki au ki enei mea katoa i taku tamarikitanga mai rano, na ko aua whenua na toku iwi na oku tipuna me oku matua, na ahahoa i tukua atu ana whenua ki te Kawanatanga e taku matua me tona iwi, i tukua atu e ratou i rungi to ratou whakapono ki nga kupu whakaae i korerotia i tauatakiwa. Ko nga Rangatira Maori i uru ki aua tukunga whenua i mahara ratou ko aua apiha a ta Kawanatanga i whakaturia hei whakahaere i aua hoko a ka haere a ratou mahi i runga i te pono me te tika. Na me ki atu ano ahau ki tenei Kaunihera ko tetahi o aua Komihana nana nei i whakahaere aua mahi kei konei kei roto i tenei Kaunihara, ara ko "Te Matara." Na ona ngutu na tona waha ano i korero atua aua kupu whakaae ki nga Maori i te takiwa e whakahaere ana ia i aua hoko, kei te pouri hoki au mona kua kore nei e whakamana i aua kupu whakaae atu ana, notema hoki e tino mohio ana ahau mehemea i kore aua kupu ana kua kore rawa nga Maori e whakaae ki te hoko pera atu i a ratou whenua. No runga no to ratou whakapono atu ki a ia me to ratou mahara he tangata tika ia, whakapono atu ana ki a ia whakaae ana ratou ki te tuhi i o ratou ingoa. Ki te titiro koutou ki nga pukapuka i te Kaunihera nei, i ia tau, i ia tau, i nga ripoata a Te Matara, Te Retimana, Te Wairaweke, me Te Haimona me etahi atu, ka kite koutou e tika ana enei mea kua korerotia atu nei e au. Me ki atu ano au ki te Kauniliera kaore oku pouri mo nga Pakeha mo to ratou whiwhinga ki te whenua; engari ka tono atu au ki te Kaunihera kia whakaritea nga kupu whakaae i korerotia ra ki nga Maori i tau takiwa, no te mea na aua kupu whakeae a nga kai-hoko i whakaae atu ai ki te tuhi i o ratou iugoa. Kahore au i te pai kia whakaroa i te Kaunihera, no reira ka motini atu au i te motini e mau nei ki taku ingoa.

Te Matara.—I tono kia Taiaroa kia unuhia tana motini notemea hoki he mea nui rawa tenei, he mahi roa rawa hoki hei rapunga ma te Kawanatanga, engari mehemea ka ata waiho ano mo tera Paremete katahi ka whai wateatanga te Kawanatanga ki te ata rapu marire mai i etahi tikanga mo runga mo aua putake.