Ko te Huihuinga Tuatoru o te Paramete Tuawaru of Niu Tireni i whakatuheratia e te Kawana i tenei ra, pai ana ia ki te whakapuahaki i enei kupu.

Whai Korero.

Ki nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

Ka nui taku koa ka kite nei ano au ia koutou e noho huihui ana i te Paremete.

I mua mai i te mutunga o tera huinga o te Paremete i tau mai tetahi mate pouri ki to tatou Kuini Atawhai, i te matenga o tana tamaiti o Piriniha Rioporo, Tuku o Arapani.

He nui rawa te aroha o nga iwi katoa o Piritene ki to tatou Kuini Atawhai i a ia e noho pouri mai nei; e mohoiotia ana hoki he mate ano tenei mo te iwi nui, na te pai o tona ngakau, me te tika o ana mahi, me tana whai i era mea katoa e puta ai he ora mo te katoa, i tino arohatia ai ia e te hunga i noho tahi ki a ia i kite hoki i ana mahi.

I hohoro tonu taku whakaatu atu ki to tatou Kuini i te nui o te aroha me te pouri o nga Iwi katoa o Niu Tireni mo taua paanga mai o tenei mate taimaha ki a ia.

I taku kitenga tuatahi i te Paremete i muri i taku tunga tuatahi hei Kawana i whaki ano au i etahi kupu whakapai aku i taku kitenga tuatahi i nga iwi katoa e noho ana i era wahi o tenei koroni kua tae atu ra au i taua wa, me te nui o nga taonga whenua hei oranga mo te katoa. I te tau kua pahure ake nei i te haere au ki etahi atu wahi o nga Moutere e rua, he nui rawa taku whakapai ki te tika me te pono o te mihi mai a te hunga e noho ana i nga kainga katoa kua tae nei au.

I taku taenga tuatahi mai i whakaaro au tera e nui haere rawa tenei Koroni i runga i te maha o nga taonga whenua hei whakaora, kua tino tuturu rawa taua whakaaro aku i runga i nga mea katoa kua kite nei au i tenei wa.

I te haere ngoikore nga mahi katoa i etahi whenua o te ao, a tau mai ano hoki ki konei ano ki Niu Tireni, na te nui hoki o te ua i te wa i mahia ai nga kai i etahi takiwa o enei Moutere i tino taimaha ai ki Niu Tireni. Engari i puta mai ano i waho te nuinga o enei mate: Ko tetahi tino take ko te iti haere o te utu mo te witi me te wuru, ko era hoki nga mea e mahia nuitia ana i te whenua. E whakaaro ana au tera pea e puta mai ano te ora kia tatou.

Ma te tipu haere o te iwi me te nui haere o etahi atu mahi whakangaki i te whenua e puta ai nga taonga o tenei Koroni; i tenei wa ano kua puta ake etahi mahi hou, a ma te mahana pai o Niu Tireni me te tipu pai o te whenua e taea ai nga mahi o etahi atu wahi hei hokohoko ki te ao katoa.

page 2

I runga i te whakaaro o aku Kaiwhakahaere kei te korenga o enei take whakataimaha i a tatou, ka tipu haere ano nga mahi o konei, no reira kua whakahaerea tonutia e ratou nga mahi tuku tangata mai i tawahi, i runga i te tikanga awhina i nga tono a nga tangata e noho ana i konei kia haere mai o ratou hoa e mohiotia ana e ratou. Kua tukutukua hoki etahi o nga whenua o te Karauna i runga i etahi tikanga i mohiotia ai tera e nohonohoa e era tu tangata e mohio ana ki te mahi i te whenua kia puta nui ai te ora.

I te pai haere te tikanga riihi whenua i raro i te ritenga whakapumau i nga riihi. Ka whakapaingia taua tu ritenga tuku whenua natemea hoki ma tera e ahua tuturu ai te paanga o te tangata ki te whenua, ma tera hoki e watea ai ano ana nei moni hei whakapai i te whenua hei whakanohonoho kararehe hoki ki runga. Ka tono ano koutou kia tukua atu taua tikanga ki etahi atu tu whenua kia kaua e waiho ki era whenua anake i nga takiwa keri koura.

Ka koa koutou e ka kite koutou i tetahi pukapuka akuanei tukua atu ai kia koutou e whakaatu ana i te nui haere o nga whenua kua tukua i runga i nga tikanga e mea nei me noho tuturu te tangata ki runga ki te whenua e tukua atu ana ki a ia, na ahakoa te mate i pa ki nga tangata e ngaki nei i te whenua i te utu pai tonu ratou i nga moni e tika ana kia utua e ratou ki te Karauna.

Ka tukua atu ano kia koutou tetahi tikanga hei tukutuku i nga whenua haerenga kararehe, kia kaua e rahi rawa te whenua ki te tangata kotahi, he mea ma koutou e ata whiriwhiri taua tikanga.

Ka nui hoki te pai o te mahi a etahi tangata e whakahaere nei i nga tima e rere tika atu nei ki Ingarani, ma reira hoki e puta atu ai nga taonga e mahia ana e nga tangata e whakanonohoia nei ki nga whenua a tenei Koroni.

Ko tetahi mea pai e kitea ana i runga i te putanga o aua tima me te nui haere o nga mahi o tenei Koroni, kei te kitea inainei ahakoa he nui rawa atu te waro e pau ana i runga i nga mahi katoa kaore i te nui haere nga waro e utaina mai ana i tawahi i roto i nga tau e wha kua pahemo ake nei. I roto i tenei tau i te kaha rawa te mahi a nga tangata keri koura i te whai hoki ratou i nga mea hei mahi i nga kuaha, me etahi tikanga hou e taea ai nga koura e takoto hohonu aua i raro i te whenua.

Ko te koura o roto o te kuata i taea i tenei tau, i nui ke i te koura i taea i era atu tau, kaore i tino rite te nui o tera tu koura i mahia i tenei tau ki o nga tau o mua ake nei, engari e kiia ana tera e mau tonu taua mahi i nga ra e haere ake nei.

No nga tikanga i whakahaerea nei i roto i enei tau mo te taha ki nga iwi Maori o tenei Koroni, e whai tonu ana i ia ra ki te whakahoahoa i nga iwi e rua; e kitea ana hoki taua pai i roto i nga Takiwa Maori katoa.

I roto I nga mahi e whakahaerea nei hei kimi ara mo nga reriwe i te haere tonu hoki nga wea whenua e mohiotia ai nga take whenua i roto i tenei motu i Aotearoa, kaore nei i tino mohoiotia e te Pakeha te ahua o aua whenua, he iti rawa hoki te whakararuraru arai i aua mahi no reira ka mohiotia kua kore inaianei te noho motuhake a era iwi i takoto ke ra i mua, kua kore hoki to ratou hiahia kia motuhake ratou i tenei wa.

I te haere tonu te mahi whakatakoto i nga rohe o nga whenua o nga iwi Maori o Aotearoa, e kore e taro ka oti katoa, ka toe anake ko nga rohe o nga whenna o ia tangata o ia tangata e pa ana ki nga whenua Maori.

Kua tae inaianei ki tona wa e tika ai kia mahia houtia he ritenga hei whakahaere i nga hoko Whenua Maori, kia ora tahi ai te hunga Maori me te hunga Pakeha.

No reira ka tukua kia koutou tetahi Pire hei whakahaere i nga tikanga hoko aha ranei i nga whenua a nga Maori. Kua kitea inaianei e te hunga nana i whakakore te tikanga kia tau anake ki te Karauna te mana hoko i nga whenua Maori, kaore hoki i puta mai era painga i maharatia ra tera e puta mai i runga i te whakakorenga o taua tikanga o mua; engari he maha nga take hei whakahe i tenei tikanga e mea nei kia ahei noatu nga Pakeha katoa ki te hoko noa i nga whenua Maori. Etika ana kia whakarereketia enei tikanga hei ora mo te Iwi Maori hei ora ana hoki mo tenei Koroni; page 3no reira ka tukua atu kia koutou tetahi Pire e mea ana ko nga whenua Maori e hokona ana me haere ma nga Poari Whenua o te Koroni, me hoko tika atu ranei ki te Karauna.

Ka tukua atu kia koutou etahi pukapuka o nga mahinga a te Komihana mo te Tai Hauauru, me tana ripoata whakaoti i tana mahi i reira. I te ata whai marire a Ta Wiremu Pokiha i taua mahi i roto i enei tau, i ata tirohia katoatia e ia i runga i te ngakau tupato, e tika ana hoki kia whakapai te Koroni ki tana tu whakahaere i taua mahi.

Ki nga Rangatira o te Runanga Nui,—

Ka hohoro te tuka atu kia koutou i nga pukapuka whakaatu atu i nga moni i pau me nga moni i putu mai i roto i tenei tau.

Na te iti haere o te puta mai o te moni i runga i nga mahi o roto o te Koroni, katahi ka tupato te iwi ka ata kai i a ratou moni, no reira i iti haere ai nga moni e puta mai ana ki te Kawanatanga i runga i etahi huarahi, kaore i tae ki nga moni i maharatia tera e puta mai. Na te kore puta nui mai o aua moni i whakaarohia ai me whakakore etahi o nga kai-mahi a te Kawanatanga kia iti haere ai nga moni e pau ana hei utu mo ratou.

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

I taku kitenga i a koutou i te whakatuheratanga o tera Paremete, e whakahaerea ana tetahi korero e taku Kawanatanga me nga Kawanatanga o Ata reria, he mea kia tukua atu he tono ki te Kawanatanga o Ingarangi kia tahuri ratou ki te tango atu i etahi Moutere o enei moana ki raro ki tona mana, ki te whakarite ranei i tetahi tikanga hei tiaki pai i aua Moutere. I ki atu ano kia koutou i reira kua patua e au he waea ki te Hekeretari o Ingarangi hei whakaatu ki a ia i taku whakatika i taua tono. I korerotia atu ano kia koutou i tera Paremete tera e tu he hui hei whiriwhiri i etahi tikanga e taea ai te whakahoahoa o enei Koroni e taea ai hoki te whakapiri mai i aua Moutere, i kiia atu hoki i reira tera e tae atu ano etahi tangata o Niu Tireni ki taua hui.

I whakaae au kia haere te Pirimia ki taua hui raua tahi ko Ta Parariki Whitika te Pirimia i tu i mua atu i a ia ko raua hei whakarite i tenei Koroni. I tu taua hui ki Poihakena i nga marama o Noema me Tihema, whai tikanga ana ratou i reira ki te whiriwhiri i etahi mea e pa tahi ana ki enei Koroni Katoa. Ka tukua atu kia koutou aianei te Ripoata o taua hui

Ka tukua atu hoki kia koutou nga pukapuka e pa ana ki nga mahinga o taua hui mo runga i aua tikanga whakahoa i nga Koroni me nga tikanga hoki hei whakapiri mai i aua moutere, me nga mahi e whakahaerea ana e te Kawanatanga o te Wiwi mo ta ratou tukutuku mai i nga tangata hara o tera iwi ki enei moana. Ka tonoa atu koutou kia tahuri kotou ki te whiriwhiri i etahi tikanga i runga i nga whakataunga a taua hui mo runga i taua mahi mo aua tangata hara, ki te whiriwhiri hoki i tetahi Pire e meingatia ana hei whakatu i tetahi Kaunihera Huihui o nga Koroni. Ekore nga tikanga o taua Pire e pokanoa ki te whakaiti i te mana o ia Koroni ki te whakahaere i nga mahi o roto o tona ake takiwa. Engari kua kitea e tika ana kia tu tetahi hui hei whakahaere i nga mea e pa tahi ana ki enei Koroni katoa, ara mo era mea e kore e tae te whakahaere e te Koroni kotahi, ma taua hui o enei Koroni e tautoko nga mahi e pa ana kia ratou e whakahaerea ana e te Kawanatanga o Ingarani, kia ahei ai hoki taua Kawanatanga ki te tuku patai mai ki taua hui mo runga i nga tikanga whakahaere ritenga i waenganui i enei Koroni me etahi atu whenua o te ao.

Ka tukua atu kia koutou etahi pukapuka hei whakaatu kia koutou i te nui haere o te mahi uta taonga me te uta tangata i runga i nga reriwe o roto o tenei Koroni, e mohiotia ai i te tupu haere nga mahi i roto i tenei Koroni. Engari i kitea i roto i enei marama ahakoa te nui haere o aua utanga ka iti iho nga moni e puta mai i nga reriwe i era i kiia ra i tera Paremete tera e puta mai. He nui hoki no te moni i pau hei hoko i etahi mea tika mo aua mahi, me etahi atu mea hei painga mo te hunga e haere ana e tuku taonga ana hoki ma runga i nga reriwe. No reira ka haere te Kawanatanga i runga i te mana i page 4tukua mai e te Paremete ki te whakanuku ake i nga utu mo nga taonga e kawea ana i runga i nga reriwe, kia rite ki nga utu o mua kia kaua ai e riro ma etahi atu takoha e whakarite nga moni whakahaere i aua reriwe.

Kua ruritia etahi raina hei putanga mo te tino reriwe o tenei Moutere o Aoteroa. Ka tukua atu kia koutou nga ripoata whakaatu i te ahua o aua raina katoa me te ahua o te whenua e tika ai nga raina. I runga i nga tikanga o "Te Ture Nama Moni mo te Tino Raina Reriwe o Aotearoa, 1882," ka tonoa atu kia whakaae koutou ki tera raina e kitea ana ko tera te raina pai atu o aua raina.

Ka tukua ki te Whare tetahi Pire e meingatia ana hei whakarite i etahi tikanga e tino pai ai te whakahaere mo nga kai-mahi a te Kawanatanga. E hiahiatia ana ma tera e mohio ai ratou ka ahua tuturu ratou i raro i te mana o te Paremete ma reira e puta ai he pai kia ratou, ki te iwi nui hoki. Ma reira hoki e mohiotia ai ka piki haere era tangata e kaha ana ki te mahi.

Ko enei e whai ake nei etahi o nga Pire ka tukua atu kia koutou kia whiriwhiria e koutou, ara:—

He Pire hei whakarite kia ahei ai te tuku takai taonga ma roto ma te poutapeta.

He Pire hei Whakatika i te Ture Whakahaere Pootitanga Mema.

He Pire hei whakarereke i etahi o nga Takiwa Pooti o roto o etahi o nga Taone.

He Pire hei whakatika hei whakatopu i te ture rehita i nga tangata whai pooti me te whakarite i era e tika ana kia whai pooti.

He Pire hei whakatika i te ture mo nga taonga o nga wahine kua marenatia.

He Pire hei whakohohoro i nga tikanga tuku whenua.

Kei te mohio au ka ata whiriwhiria e koutou nga take o tenei Koroni me nga tikanga o roto o nga Pire katoa ka tukua atu nei kia koutou: ma Te Atua e manaaki a koutou whakataunga kia puta ai he oranga mo nga Iwi katoa o Niu Tireni.

Te Kaunihera.
Ture, 10 o Hune, 1884.
Penihana a Rapata Wahawaha.

Wi Tako Ngatata.—I hiahia ki te korero kupu ruarua nei mo te take kei te aroaro o te Kaunihera. I te wa e nui ana nga raruraru kei tenei motu ka atawhai te Kawanatanga ki ona hoa. A he tika ano kia awhina i era tangata i piri mai i te wa o te whawhai. E tautoko ana ahau i te motini a Kanara Witimoa. E he ana te whakaiti i nga penihana inaianei me whakaaro ki te mahi nui a nga tangata hapai i te Kuini i mua. Heaha te take i puta te honore a te Kawanatanga kia Te Kooti ki te tangata kohuru i nga wahine me nga tamariki? Kua whakahonoretia e ratou tenei tangata, kua murua nga penihana a nga tangata kaha ki te awhina i te Kawanatanga i mua. E hara i te mea i tono a Rapata ki nga honore o te Koroni, kaore, erangi he mea hoatu ki a ia e te Kawanatanga i mua. I pena ano te mahi he mo maua ko Te Mokena Kohere, kaore rawa he take. Ka tino tautokona e au te motini a Te Witimoa. Ara 1: "Kia Whakaaturia mai te ritenga mo te whakaitinga o te penihana a Ropata Wahawaha i te £400, ki te £100 mo te tau. 2. Kia whakaaturia mai nga pukapuka mo te hokonga o tetahi paamu mo Te Kooti te tangata kua murua ona hara."