Pire Whakatikatika i Te
Ture Ngawha.

H. Tomoana.—E hiahia ana au ki te whakaatu ki te Whare mo nga whaikorero a nga mema kua korero ake nei. Ko te Mema o te Teemu i korero mo nga rohe o "Te Ture Ngawha," me tona whakahe mo te nui o te whenua e kumea ana e te Kawanatanga ki raro ki taua Ture. I whakarongo ano au ki nga korero a te mema mo Panera a e whakaae ana au ki etahi wahi o tana korero mo tenei pire. Na ko te mema i korero i mua atu i au nei, i korero whakahe ano mo tenei pire. Heoi ano taku kupu mehemea e mate ana te Maori i te Kawanatanga e kore rawa e penei te korero mo tenei pire. Titiro ki nga mate o te Waipounamu, ki nga mate o nga Maori ki runga ki era whenua, kotahi anake te tangata e hapi ana i era mate i roto i tenei Whare i roto i nga tau katoa. Kaore rawa e whakarongona e tenei Whare. Engari i nga mate o te Pakeha he nui rawa te korero i roto i tenei Whare, mo a ratou miriona pauna e pau ana. He utunga na te Pakeha i te toru tekau pauna reti mo te eka kotahi ka nui rawa te korero a nga Mema i roto t tenei Whare mo tenei pire, e hara i te Kawanatanga i whai atu i nga Maori mo o ratou whenua engari na nga Maori i homai o ratou whenua ki te Kawanatanga kei mate ratou i nga Pakeha. Ko nga hoko a aua Pakeha e utua ana ki te wai piro ki te paraoa me etahi atu mea, me te tuku ano i te nama nui ki te Maori. Heoi ano aku whakahoki mo nga korero a nga Mema ka huri atu aku korero ki te mema nana tenei pire. No tenei ra tonu i tae mai ai ki nga mema Maori te whakamaoritanga o tenei pire kaore ano i pau i a matou te titiro i nga tikanga katoa o roto, nokona ka motini au kia nukuhia atu te korerotanga tuarua mo te ahiahi o apopo.

H. M. Tawhai.—Ahakoa i ohorere page 21te taenga mai o tenei pire ki au kua tirohia e au a kaore rawa he kino o roto. Ko nga mema katoa e korero ana mo tenei pire e korero ana i runga i tona ahua mema a e tika ana kia korero mo nga mea katoa e tae mai ana ki konei, ko au e korero nei e rua oku ahua he mema au no tenei Whare a kei te whaitake hoki au ki aua whenua. I whakaurua au ki etahi o nga tiwhikete o taua takiwa i runga i nga take tipuna o toku whaea I taku kitenga i te pire i te ahiahi nei, kaore i pau i au te rima miniti e whiriwhiri ana, heoi e ki ana au he pire pai tenei pire. Kua whakaatu au ki nga mema o tenei Whare he pire pai tenei pire, kati me awhina mai ratou i au kia pahi ai tenei pire. I te tau 1881 ka korerotia "Te Pire Ngawha" ki roto ki tenei Whare, he maha nga mema i whakahe ki taua pire me au hoki i whakahe, engari no taku kitenga i te pukapuka whakaae a nga Maori o taua takiwa ki te Kawanatanga katahi au ka whakapai ki taua pire. I tera tau ka tukua mai tetahi pitihana ki tenei Whare e etahi Maori, ko aua Maori no waho ke i te rohe o taua takiwa, i tono ratou kia tangohia nga here o tetahi wahi o tera whenua kia whakakorea te Ture Nagwha, na takua mai ana e toku iwi etahi pitihana hoki hei pupuri i aua here. Me etahi tangata ano i tonoa mai kia korero ki te aroaro o te Komiti. Ko tetahi o aua kai-korero he Maori mohio ko Aporo Tipitipi tona ingoa. I korero ia ki te aroaro o te Komiti i whakaaturia e kore ano e tika kia tangohia te here o runga i era whenua. Ko nga pitihana i haria mai e ia, he tono ki te Kawanatanga kia kaua rawa e tangohia te here, engari kia whakapumautia. No reira e kore au e marama ki te take i whakahengia ai te Kawanatanga notemea na nga Maori i tono ki te Kawanatanga kia whakahaerea aua whenua. Ko te mema mo te Teemu e whakahe ana ki te Kawanatanga mo te nui o te whenua e riro ana ki te Kawanatanga i raro i taua ture. Na nga korero a taua mema i whakamahara ki au tetahi pitihana i tukua mai i tenei tau ki te Komiti o nga mea Maori. Ko taua pitihana i tukua mai e tetahi Maori ko Rutene Te Umanga te ingoa, kihai i raru te Komiti i taua pitihana i mohio tonu te Komiti e hara i nga Maori taua pitihana, engari na nga Pakeha i mea kia tukua mai e ratou he pitihana inoi kia whakakorea aua here. Te take i mohio ai te Komiti na nga Pakeha i whakakiki au Maori e hara hoki aua Maori i tera takiwa, no tetahi takiwa ke noatu a kaore o ratou take ki te whenua. A kei whea te he o te nui o te whenua e riro ana ki raro ki taua ture i te mea na nga Maori ano i whakarite taua ture kia tau ki runga ki o ratou whenua, na nga Maori tonu Te Ture Ngawha. Na mo te menemana o te mema mo karaitiati ki te Tonga, e mea nei kia whakahokia ki te Komiti mo nga mea Maori whiriwhiri mai ai, he ki atu taku kaore taua Komiti i te tu inaianei, kua mutu tona mahi, kua nekehia mo era atu takiwa tu ai ano. Kua oti katoa hoki nga pitihana a taua Komiti kaore he pitihana hei whiriwhiringa inaianei. No reira e kore e tika tenei pire kia whakahokia ki taua Komiti. Ko etahi mema e whakahe ana ki te rarangi tuarima me te rarangi tuaono o tenei pire, ko etahi e korero ana mo te pire katoa. He moumou taima noa tena ki taku whakaaro, he iti noa hoki te taima e toe ana kia tatou inaianei, a mehemea ka roa te korero e kore e nuku atu te mahinga o tenei pire. I te mea kua unuhia e te mema Maori o te Tai Rawhiti tona motini, e hiahia ana au kia pahitia te korero tuarua, a kia Komititia atu kia wawe te oti. E hiahia ana au kia awhina katoa tatou i tenei pire, kia tere ai te oti, mehemea hoki he kupu whakahe ta te mema me korero i roto i te Komiti.