Te Pire Mo Rangipo-Murimotu.

Meiha Te Wheoro.—E hiahia ana au kia mohio ki nga tikanga o tenei Pire. Ki taku mohio e toru nga wahanga o tera whenua; kotahi ki a Whanganui, kotahi ki a Te Heuheu ma, a kotahi ki a Topia me tona iwi. Na ko taku e patai atu nei page 71ko te taha ki a Topia ma, e hiahia ana au kia whakaaturia mai mehemea ranei i tuhi a Topia me tona iwi katoa ki te riihi a te Kawanatanga. I rongo hoki au me taku mohio ano tera etahi o taua hunga kaore i tuhi i taua riihi, e tata ana pea ratou ki te wha te kau, no reira taku awangawanga ka pewhea ranei tenei Pire mo nga hea o aua tangata, tera pea ka tangohia e tenei Pire o ratou hea i roto i tera whenua. Tetahi mea e hiahia ana au kia mohio au mehemea ranei he kupu hoko ano i roto i te whakaaetanga a nga Maori me te Kawanatanga, notemea he kupu hoko kei reto i tenei Pire. E hiahia ana au kia whakamaramatia mai enei mea ki au,— he Pire pai pea tenei, otira ko wai ka hua. I konei ano etahi o nga tangata o te taha ki a Topia i tera rangi, na i ki ratou kaore ano ratou i riihi i o ratou hea i roto i tera whenua, a ko aua paanga o ratou kaore ano i wehea ki waho, heoi e mea ana au kia marama toku ngakau mo tenei Pire kei pewheatia ranei nga paanga o aua tangata kaore nei i tuhi i o ratou ingoa ki te riihi.

H. M. Tawhai.—He tauhou au ki enei poraka whenua e pangia ana e tenei Pire, otira me korero atu au i aku i mohio ai. No te tau 1874 pea i riihitia ai tenei whenua e te Kawanatanga, kua tae ki te waru tau i naianei; kua rongo hoki au i hiahiatia kia noho he Kooti hei whakawa i taua poraka, no te tau 1881 i tu ai te Kooti whakataua ana nga take ki te whenua. E rua nga poraka whenua ko Rangipo tetahi ko Murimotu tetahi, wehea ana te whenua e te Kooti ki etahi hapu. Ko Ngatitama i whaitake ki Rangipo, na i tae ki te wha-tekau o ratou kaore i haina i te Kirimene. Ko te hapu o Mete Kingi i pa ki te poraka o Murimotu, kaore ano etahi o ratou kia haina i te Kirimene. Kaore au i te kite i etahi rarangi i roto i te Pire hei utu hei wehe ranei i te whenua ki nga tangata kaore nei i haina i te riihi. E hiahia ana au ki te patai ki te Minita mo te taha Maori, ka pewheatia e ia he tikanga mo te hunga e whaitake ana ki taua whenua, kaore ano nei kia haina i te tiiti. Kei te kiia ano hoki e wha-tekau tangata o te hapu o Topia kaore ano kia tango moni mo taua riihi tae noa mai ki naianei. E tautoko ana au i nga kupu a te mema mo te Tai Hauauru, kei tona takiwa hoki taua whenua, e tono nei ia kia whakaarohia nga take o nga tangata kihai nei i haina i o ratou ingoa. Mehemea ka tapahia atu to ratou nei taha o te whenua, ka tahi ka tika. Engari ano te Minita mo te taha Maori e mohio ana ki nga tikanga o taua whenua, e ahua tauhou ana au ki aua mea.

H. Tomoana.—Kua rongo ano au i nga korero mo tenei mea, ara, i te riihitanga a nga Maori i te whenua ki te Kawanatanga engari ko nga tikanga katoa o roto kaore au i te mohio, no reira ka patai haere te ahua o aku rorero. E pirangi ana au kia mohio ka pewhea ranei tenei Pire ki nga hea o nga Maori i whakaae tuatahi ki te riihi i te whenua ki te Kawanatanga mehemea ranei he whakamana ta tenei Pire i taua whakaaetanga a ratou. Heoi ano taku e mohio ana na Topia me tona iwi i riihi te whenua ki te Kawanatanga, a na te Kawanatanga i riihi ki a Te Muahauhi ma. No Topia te tino mana o taua whenua, ko ia hoki te Rangatira, nana i tango te moni engari kaore au i te mohio e hia ranei nga moni i riro i a ia. I muri i tenei ka puta ake he raruraru i runga i te mahi a te Kwanatanga Porowini o Poneke. Ki taku mohio na te Kawanatanga Porowini te tikanga tuatahi kia riihitia e ratou taua whenua. No muri i tena ka tipu he raruraru, i murua e Te Keepa nga huruhuru hipi a nga pakeha e kawea atu ana ki te makete. Na he patai atu taku—ko ewhea Maori o paangia ana e tenei Pire? Mehemea hoki mo nga riihi hou tenei Pire kua marama aku whakaaro. Kanui toku hiahia kia mohio au ko wai ranei nga tangata ka mate i tenei Pire? Ko tewhea Whakaaetanga ka whakamanaia ko te mea tawhito ko te mea hou ranei? Kei te Kawanatanga nga ingoa o nga tangata, kaore i roto i tenei Pire, no reira kaore matou e mohio ko wai ranei nga tangata i whakarite tikanga ki te Kawanatanga. Ki taku whakaaro me tupato Te Whare kei pa noa he mate ki tetahi tangata. Mehemea i whakahuatia nga ingoa o nga tangata ki roto ki te Pire kua marama tatou, notemea kei te rongo au kanui te kino o nga Maori e noho ana i reira ki te huarahi i riihitia ai to ratou whenua Kaore hoki matou i te tino mohio ki nga mea katoa o roto i aua mahi, notemea kaore etahi o aua Maori i konei hei korero page 72mai ki a matou; ko te Kawanatanga anake te hunga kei te mohio, a ma ratou e whakamarama mai ki a tatou. Ko te mea hoki e tino hiahia ana au kia whakaaturia mai, ko tenei na—ko te paanga o tenei Pire ki nga tangata kua tuhi i te riihi, me nga tangata kaore ano i tuhi i te riihi.