Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1881-1885

Taite, te 17 Akuhata, 1882

Taite, te 17 Akuhata, 1882.

Tiamana O Te Komiti O Te Whare.

H. M. Tawhai.—E te Tumuaki e hiahia ana au ki te whakapuaki i aku whakaaro mo runga i te mea e korerotia nei. Kua tu ano au ki te whawhai ki te Mema mo Taranaki i roto i te Whare nei, engari i naianei ka tu au ki te tautoko i a ia. Te take i tu ai au ki te tautoko i a ia natemea i muri i tana whakataunga i te po nei i haere ia ki te Tumuaki ki te patai atu ki a ia, no tona kitenga i he tona whakataunga hoki mai ana ia ki te whakatika. Ki taku titiro he mahi rangatira tana i a ia i hoki mai nei ki te whakatika tana whakataunga i te po nei. Kaore au i te kite take kia korero tonu tatou mo rungai tenei, kua ki mai nei hoki ia kaore i rite tana whakataunga tuatahi ki ta te Tumuaki. Mehemea ko ia te Tiamana tuturu o te Komiti o te Whare, kua tika kia tautohe tatou, engari ko tenei, he Tiamana ia i whakaturia mo te po kotahi mo nga po e rua ranei, e hara ia i te Tiamana Tuturu, ki taku whakaaro me mutu ta tatou tautohe i naianei. Mehemea hoki ko ia tonu te Tiamana Tuturu kua tika kia pana atu e tatou kia whakaturia he Tiamana hou. Mehemea hoki ka pana atu ia e tatou na me whakarite ano hoki tetahi atu tangata hei whakakapi i te ngaronga o te tatou Tiamana tuturu. Me whakamahara atu au ki nga mema he po tenei mo nga pire a nga Mema, kua roa tatou e korero ana i tenei me te takoto noaiho o nga pire kaore ano kia mahia. Kua moumou noaiho tenei po a nga Mema page 52a na ratou ano i whakaroa. Mehemea ka unuhia te motini nei e te mema nana i tuku mai, ka timata ano tatou ki te mahi i nga mea e takoto mai nei kia mahia. Kaore nga pire a Hone Mohi Tawhai i runga i te Ota Pepa, engari e hiahia ana au kia mahia nga pire a nga mema.

Pire Mahi Roia.

H. M. Tawhai.—E hiahia ana ahau ki te tautoko i tenei Pire notemea tera e mama ona tikanga ki runga ki te iwi Maori. Mehemea hoki ki te paahitia tenei Pire hei ture, era e tu hei ture mo nga tangata katoa o Niu Tireni tae atu hoki ki nga Maori. I naianei ko te mahi a nga roia mo nga whenua a nga Maori e tino taimaha rawa ana, e nui rawa ana a ratou pire hei utunga ma nga Maori. Kei mahara mai nga Mema he korero kau taku kaore he take i penei ai ahau, engari maku e ki atu kanui te mate o nga, Maori i nga roia. Kua kiie pu ahau i te mate o nga Maori, kua rongo hoki ahua. Maku e korero atu tetahi keehi o roto i tetahi Kootitanga hei whakaatu i te ahau nui o te mate e pa ana ki te Maori i runga i te mahi a nga roia; a, i ki ai ahau era e ora etahi o nga mate o te Maori i tenei Pire. Ko te mate ka korero ake nei ahau i puta i roto i te mahi a nga roia i roto i te Kooti Whenua Maori; mehemea hoki ka penei tonu te haere e kore e tae ki te takiwa e tu ai etahi o nga Maori hei roia ka pau katoa nga whenua te horo e tenei iwi e te roia. Ka korero atu ahau i naianei i tetahi pire a te roia mo te whakawakanga a te Kooti whenua Maori i tetahi Poraka whenua ko Rangatira te ingoa; ko nga eka o taua Poraka 19,500. No te taenga o taua poraka ki te aroaro o te Kooti, ka uru atu nga roia, na katahi ka kumea te whakawa kia roa pau ana nga ra e ono te kau. E rua nga roia i roto i taua whakawa ko nga moni taunaha mo raua £105 ma tetahi £105 ma tetahi, hui katoa e £210—no mua tenei kaore ano te whakawa o te whenua—katahi ka whakaritea nga utu mo ia ra ma aua roia, noha ana ki te £10 10s. ma tetahi, ma tetahi; ma te kai-tuhituhi £1 1s. mo te ra, hui katoa ena mo nga ra e ono te kau i tae ki te £2,400; ko nga utu mo nga kai-whakahaere, nga kai-mahi me era atu mea i tae ki te £1,200; nga utu mo te Kooti £150; nga utu mo te ruritanga i nga rohe e £600; huihui katoa nga moni i pau e £5,550. Na ko te utu o taua whenua i runga i te tekau hereni mo te eka, ara; 19,500 i runga i te 10s mo te eka £9,750. Na tangohia ake te £5,550 ka toe ki nga Maori e £4,200. Tena ki te whakawakia tuarua tera whenua ka pewhea? Ka tuarua ano aua moni o te whakawa tuatahi ki te pau heoi katahi ka kore rawa he moni ma nga Maori engari ka takoto nama (ronqotaima) ko ratou. E uru ana ano te Kawanatanga ki era mea, e whakararararu ana ratou i nga Maori. He penei te mahi a te Kawanatanga ko ratou ki te whakahau i te roia kia haere ki roto ki te Kooti na ka waiho ma nga Maori e utu tetahi hawhe o nga moni mo aua roia. I penei taku rongo mo etahi keehi. Ki taku whakaaro mehemea ka waiho tonu kia tu te ture o naianei tera e mate te Maori, engari ki te paahitia tenei Pire hei ture era e tu tonu ko nga Maori mohio hei whakahaere i o ratou keehi whakawa. Koia nei nga take i tu ai ahau ki te tautoko i te Pire a te Mema o Akarana ki te Rawhiti (Ta Hori Kerei).