Te Pitihana A Tainui Raua
Ko Taiaroa.

H. K. Taiaroa.—He korero itiiti nei ano aku mo runga i tenei mea; kei te pouri au mo te nui o nga korero kua puta ake i roto i tenei Whare mo runga i te motini kia hamenetia a Te Mete kia haere mai ki konei whakapuaki korero ai. E hara tenei i te mea hou, kua tata te page 41hore o taku mahunga i te mahinga i enei kereeme. E tika ana ko te mahi a tenei Whare, ia tau ia tau, timata mai i te 1872 i tae ki te 1874, he whakaae kia whakaturia he Komihana hei whiriwhiri i enei kereeme; na me nga ripoata katoa a nga komiti o tenei Whare e pena tonu ana te whakatau: Otira i tirohia i reira te nui o enei tono, waiho ana ma te Komihana pu ano e ata whiriwhiri nga pito katoa o roto i ana tono. Na he kupu atu taku ki te Minita mo te taha Maori. He aha ia kaore i penei te kaiponu moni mo te Komihana o te Tai Hauauru? E mohiotia ana hoki he nui nga mate i pa ki tera tai, heoi kei te nui tonu nga moni o te koroni e whakapaua ana ki reira; na kaore ano te Kawanatanga kia ki "me mutu te whakapau moni ki tera wahi o te motu nei." Otira kei te tu tonu taua Komihana i naianei; kei reira nga hoia me nga pirihimana e kai ana i te moni o te koroni. Na ko nga mahi a te Komihana o te Waipounamu he nunui rawa, e hoki rawa ana hoki ki nga mea i mahia i te tau 1844, a e whakaaro ana te Minita mo te Taha Maori he roa rawa nga tau e rua i pau nei i taua Komihana: ki taku mohio kotahi tau tonu me nga marama e toru e mahi ana taua Komihana kua tahuri te Kawanatanga ki te whakararuraru, heoi i te mutunga o nga tau e rua ka tukua mai e nga Komihana ta raua ripoata ki te Whare. I runga i te ahua o nga korero a Meiha Akitini e mea ana ia ki te Whare he tangata whai-rawa nga kai-pitihana o roto i te pitihana nei, a he tika ano pea tona kupu e mea nei he pitihana nui tenei mo te koroni, ara, e tae ana ki te £3,000,000 te tono o roto, otiia kaore ano tera £3,000,000 i riro mai i nga kai-pitihana; kei roto tonu i nga ringaringa o Meiha Akitini aua moni, a e whakahaerea ana e ia hei whakaputa i nga mahi a ratou ko tona Kawanatanga e nui ai tona ingoa. E kore au e korero i nga tikanga o tenei pitihana, ka mutu tonu taku he tono atu ki te Whare kia kiia atu a te Mete kia haeremai ki te aroaro o te komiti whaki korero ai. Tera pea e pau etahi moni a te koroni otia me titiro te Whare he nui rawa nga tikanga o tenei pitihana, notemea e pa ana ki etahi mea i whiwhi nui ai etahi pakeha o te Waipounamu ki etahi painga nunui. Mehemea hoki kaore nga whenua o nga kai-pitihana nei kua kore te nuinga o nga pakeha i roto i tenei Whare i naianei e kiia he rangatira—kua kore ratou e penei me to ratou tu i tenei ra Ko nga kai-pitihana kei te noho noa iho kaore i te arohatia, kaore rawa atu i te tiakina ratou, me nga whakaaetanga kia ratou i te wa i hokoa ai o ratou whenua kaore ano kia whakamanaia. E hara i te mea i penei ai aku korero he paanga noku ki era mea engari mehemea e tirohia ana nga korero a nga apiha a te Kawanatanga tera e kitea he tika tonu nga mate e korerotia nei e au. Ko taku kupu whakamutunga tenei he tono atu kia whakaae te Whare ki te ripoata i runga i te teepu ara kia whakaaetia a te Mete kia hamenetia mai ki te whaaki korero; tetahi me kaua e wehi te Whare ki te rapu i tenei mea engari me ata whiriwhiri rawa, ki te kore he take o nga Maori me whakatau te he ki a ratou, a ki te pono o ratou take heoi me tuku atu ki a ratou a ratou e tono nei.

H. M. Tawhai.—Kua rongo au nga korero katoa nei mo nga mono miriona pauna e pau i runga i te tono a nga Maori kia whakatuturutia nga kupu whakaae o te hoko tuatahi. E tono ana hoki nga Maori o te Waipounamu kia whakaritea nga kupu whakaae i te hokonga o taua whenua kia whakahokia kia ratou te tahi tekau eka i roto i te rau eka, me etahi atu tikanga hoki. I te pehi tonu nga Kawanatanga o taua takiwa tae noa mai ki naianei i aua kereeme, no reira i tae ai i naianei ki te £3,000,000. Mehemea i whakaritea aua tikanga i te wa ano i whakaaetia ai, kua kore e penei te nui o nga moni i pau, kua kore hoki e penei te nui o te tono. Kei te pohehe pea etahi o nga mema na te mema anake o te Waipounamu taua kereeme. I pera ano hoki taku whakaaro i roto i nga tau e toru kua pahure ake nei, no naianei ka tae au ki te Waipounamu ka kite hoki i te iwi o Ngaitahu, ki mai ana ratou na ratou katoa ano te whenua. No reira i awhina ai au i te mema mo te Waipounamu, mu, na ka tautoko hoki au i tenei mahi ana. Ki taku titiro he marama rawa te ripoata a nga Komihana, e whai ana hoki i ta te mema o te Waipounamu e korero nei. He mea tika kia karangatia te Komihana, natemea na te Kawanatanga ia i whakarite e hara i nga Maori katahi pea ka tika te whakahe. Me hohoro tonu te page 42mahi i taua mea, natemea me ka penei tonu te haere, tera pea e tae ki te £300,000,000, e pau i te whakaotinga i i enei kereeme. Kei te kaha haere hoki taua kereeme a nga Maori i runga i te whakatika a nga komiti e whiriwhiri ana i taua main. Mehemea hoki ka pakeke tonu nga Maori ki te whakahaere i ta ratou kereeme, kei reira kite ai te Whare ka nui rawa te moni e pau. Ki te kore e taea e tenei whakatipuranga, e a ratou tamariki, kei etahi whakatipuranga e taea ai e te matauranga a nga Maori, ka tino nui te moni hei utu ma te koroni i a ratou moni i pau me nga moni a o ratou tipuna. Kei te tahu te mema o te Waipounamu kia ka tonu ai te ahi kia koropup ai te wai, mo te taenga ki tona wa e taea ai e nga Maori ka rokohanga e ratou e wera tonu ana te wai. E hiahia ana au kia whakaaetia te tono kia karangatia te Komihana kia haere mai ki te whaki korero.

HTomoana.—Kua waiho tonu tenei hei mahi, ara te korero roa i nga pitihana e tukua mai ana e te iwi Maori ki tenei Whare; tera pea e toe te moni o te koroni mehemea kaore e tuku pitihana mai ana te Maori, otira me pewhea ke atu hoki he huarahi, ka mutu tonu ko tenei anake te Whare hei tukunga mai ma te Maori i ona mate, notemea hoki kua whakakorea nga Kaunihera Porowini. Ko tenei e korerotia nei he mea kia tonoa tetahi kai-whaaki korero kia haere mai ki te aroaro o te komiti mo nga mea Maori korero ai, mehemea ranei e tika ana kia utua e te koroni tona haerenga mai. Ki taku whakaaro he mea tika ma te koroni e utu, i te mea ko te tangata e tonoa nei kua rapu nui i nga mate o nga Maori o te Waipounamu, heoi era he tikanga nui kei ana korero. Engari e mahara ana ano au ahakoa whakataua ki nga Maori, ko taua ahua tonu, e kore hoki e whakamanaia. He nui te moni kua pau i runga i nga mea hanga noa iho, kaore he pai e puta mai ana i roto, engari ko tenei ki te pau he moni i runga i te haere mai o te tangata e tonoa nei tera ano he pai e puta i roto. E hiahia ana au kia pootitia tenei korero.