Paraire, te 26 o Mei, 1882.
Te Pire Whakapumau I Te Rangimarie O Te Tai Hauauru.

H. M. Tawhai.—E te Tumuaki, e hiahia ana au ki te whaikupu mo runga i tenei Pire, ara mo te rarangi e mea nei kia kaua a Te Whiti e whakawakia. Ka patai atu au, he aha te take kia mahia tenei Pire kia kaua ai a Te Whiti e whakawakia. He aha te take i kore ai ia e whakawakia? Mehemea ka kore ia e whakawakia inaianei, he aha te take i hopukia ai ia i whiua ai ki te whareherehere? Ki taku mohio kaore i mahia tenei Pire hei whakakore i te whakawa mo Te Whiti, engari i tukua mai hei huna te hara o te Kawanatanga. I rongo au i tera po i te Mema mo Tanitini e ki ana he tamariki a Te Whiti me nga Maori katoa. Ko taku kupu whakahoki atu tenei, he tamaiti hoki ia, natemea ko raua tahi ko Te Whiti no te hahi Wetiriana. He roa noa atu a Te Whiti e ako ana i raro i nga Wetiriana. Na ko taku utu tenei mo te ki he tamaiti a Te Whiti, he porangi, e mea ana au he tikanga ano i pa ai te porangi kia Te Whiti, koia tenei ko te take, na nga mahi a nga Pakeha i kiia ai a Te Whiti he porangi. No te tau 1858 me te tau 1859 ka timata te raruraru ki Waitara. Kahore i mahara te iwi matau kia ata whakawakia nga take o te raruraru i Waitara, kaore i patai i te rake, engari i mau tonu ake i te pu tahuri ana ki te whawhai kia Wiremu Kingi. Na tewhea ture a te Kuini na tewhea Kooti ranei i whiriwhiri nga take o taua raruraru ki Waitara? Heoti ano te Kooti i tae ki reira, ara ko te hoari i roto i nga ringaringa o nga pononga o te Kuini. I te tau 1863 ka tukua atu e te Kawanatanga he Pire kia whakamana mai e te Kuini, te ingoa o taua Pire ko, te Ture Whakanohonoho Kainga o Niu Tireni; i pa taua mea ki te takiwa o Taranaki, no te tau 1865 ka tuhituhi mai te Hekeretari o Ingarani ka mea kia rua tau anake te whaimananga o taua Ture, a no te tau 1877 me te 1878, no te tunga o te Kawanatanga o Kerei, katahi ka whakatuturutia taua kupu kia takoto nga rohe o nga whenua a te Pakeha me nga whenua a nga Maori. I ki te Hekeretari o page 3Ingarani kia rua tau te mahinga o taua Ture, a waiho ke ana kia kotahi te kau ma tahi tau, a i roto i aua tau ko tahi te kau ma tahi, i mahara tonu nga Maori, i a ratou katoa taua takiwa. Na i runga i taua pukapuka a te Hekeretari mo Ingarani, ka patai atu au na wai te he— na Te Whiti na te Kawanatnnga ranei o Niu Tireni? Ki taku mahara na te Kawanatanga te he. Kua ronga au i te kupu a te Minita mo te taha Maori, i ki nei ia kaore te Kawanatanga i whakarere i taua whenua i roto i te ko tahi te kau tau, engari e rua ke tau i whakaritea e te Hekeretari o Ingaraui. E rite ana nga mahi a nga tangata o Taranaki ki nga mahi a nga apiha a te Kiingi Nero, i ki ano hoki te Minita mo te Taha Maori ko tetahi o nga take i hopukia ai a Te Whiti natemea he poropiti ia. Pera me etahi hunga i Roma i rereke o ratou whakaaro me o ratou mahi i a te iwi nui o Roma, no reira i whakaarohia ai kia whakamatea ratou; waihoki kua ki te Kawanatanga o Niu Tireni kei te rereke nga mahi a Te Whiiti ki nga whakaaro a te Kawanatanga, no reira i tukua ai ia ki te Whare Herehere. I ki ano hoki te Minita mo te taha Maori, kaore a Te Whiti i uru ki te hara mau patu, engari ko etahi ke o nga tangata o tona iwi i hara. He aha te take kia hopukia ko te tangata kaore i hapai patu, a kia kaua e hopukia nga tangata i hara pera? He ture ano ranei tenei no Ingarani kia hopukia ko te tangata hara kore a kia waiho nga tangata hara kia noho noaiho i o ratou kainga. I ki ano te Minita mo te taha Maori kaore he hara o Te Whiti. Na e ki ana te Pire nei he tangata hara ano a Te Whiti, a e whakahua ana hoki i etahi o ana hara. Kua puta te rongo ki nga takiwa katoa o to ao na te mahi kino a nga Maori i tipu ake ai enei raruraru, ko ratou te iwi kino, engari na te whawhai ki Taranaki i huna te tino take o enei kino ki Taranaki—te taea ai te kimi kia kitea. Ka whaikupu au mo te whaikorero at te Mema o Mauta Aira a Taratoa: I ki ia me ata whakaaro te mahinga o tenei Pire, me ata whiriwhiri nga take katoa i tipu ake ai tenei raruraru. E whakaae ana ahau kaua e hohoro te whakataunga mo runga i tenei mea. Me kawe mai ki konei nga tangata e mohio ana ki te whakapuaki i nga take o taua raruraru. Kaua e hohoro te mahi i tenei Pire kei waiho hei onepu hei tanu i nga take o tenei raruraru. I mea te Mema o Poneke ka paahitia tenei Pire, a kati me hohoro tonu te tuku, engari ko au e mea ana, kaore, me ata whiriwhiri marire. Ki taku whakaaro kua mahi he ano te Kawanatanga. Ko te mea pai ma ratou ko te mahi tika i runga i te ture, engari i runga i tenei kua haere i waho o te ture, no naianei ka tono mai ratou kia whakatikaia aua mahi a ratou. Mehemea no te iwi Pakeha a Te Whiti, kua kitea noatia atu he huarahi whakahe mo te Kawanatanga, otira i rereke to koutou mahi notemea he Maori ke ia, na reira te mahia ai he huarahi whakahe mo te Kawanatanga.