Pire Takoha I Nga Whenua Karauna Me Nga Whenua Maori.

Meiha Te Wheoro.—E te Tumuaki, i mua atu i te whakatauga o te korero tuaruatanga o tenei Pire e hiahia aua au ki te whakapuaki i etahi kupu torutoru nei mo runga. E kore au e whaikupu page 6mo runga i nga tikauga katoa a te Kawanatanga kua tukua mai nei mo te whakahaere Kawanatanga—takiwa, engari ka what tonu au ki runga ki te Pire ka takoto nei ki to tatou aroaro, ki tera wahi o te Pire e pa ana ki te takoha whenua Maori. Ko nga tikanga o roto o te Pire, ko nga tikanga tonu i whakapuakina e Meiha Akitini i te tau kua mahue ake nei. I taku whaikorerotanga i reira i whakaatu au ki te Whare i te nui o te mate ka pa ki te iwi Maori mehemea ka whakamanaia aua tikanga. Na ko te tinana tenei o taua taniwha ko te Pire nei kua puta mai nei horo i nga whenua o nga Maori. Ko te tikanga o tenei Pire he takoha i nga whenua katoa o te Maori ka whai kupu au mo kona i te tuatahi. Ahakoa kua pau atu i te mema mo Tiwiota te nuinga o aku whakaaro me korero ano au i muri i a ia. E kite ana au he nanakia rawa nga tikanga o tenei Pire ki nga whenua Maori. He pokanoa ki te tuku o nga whenua Maori ki te Minita o te Kawanatanga. Ko nga takoha a te Kawanatanga e hoatu ana ki runga ki nga whenua Kawanatanga e utua tonutia ana e ratou ki nga hunga pakeha e whakaturia ana ano e ratou hei whakapai i nga takiwa e takoto ana nga whenua Kawanatanga, heoi auo te mea i pa ki runga ki nga whenua Maori ko te ahua kau o te kupu ka waiho ma nga Maori ano e utu nga takoha. Ko te tikanga o tena mea he mokete i nga whenua Maori. Titiro ki era whenua e takoto ke noa atu ana i nga wahi kua whakapaia—ara nga whenua maunga—me pewhea he pai e riro ki era whenua i runga i eneitakoha? Whai hoki ka takohatia enei whenuai runga i te utu e ono hereni e waru kapa mo te eka, tena mehemea ranei e hokoa atu ana aua whenua ki te Kawanatanga era ano rauei ia e homai i tena utu? No whea e homai Katahi ano au ka mohio he hunga utu nui te Kawanatanga mo te whenua. Ko te tikanga takoha a te Kawanatanga i nga whenua Maori he whakararuraru i nga riihi me nga hoko a nga Maori me nga pakeha, e kore e taea te riihi, te hoko ranei, a te Maori ki te pakeha, notemea e nui ana nga takoha hei utunga i runga i te whenua; ka takoto noa iho ana whenua ka nui haere nga takoha i runga, katahi hoki ka mau rawa te ringa o te Kawanatanga ki runga ki aua whenua; a ko tona mutunga he raupatu i nga whenua Maori. Na kona ano au i whakaaro ai ko te take i homai ai tenei Pire, he mea ma tenei e utu nga moni i namaia mai nei i waho, i Ingarangi. I patai atu ano nga Maori i tera tau ki te Kawanatanga mehemea ranei ka whakataua aua moni e namaia mai nei ki runga ki nga whenua Maori, i ki te Kawanatanga "kaore e pera" engari ko o te Kawanatanga whenua tonu hei utu; na kua tika te kupu a nga Maori i ki ra ka tau ki runga ki o ratou whenua nga moni i namaia mai nei. He aha te pai kua puta ki nga takiwa Maori i aua moni nama? No te mea ko nga reiti katoa me nga moni takoha katoa e kohikohia ana e nga Maori e haere ke ana hei whakapai i nga takiwa pakeha—hei hanga i nga rori me nga piriti pakeha; kaore ano tetahi wahi o nga moni takoha, e takohatia nei e hoatu ana hei whakahaere i nga takiwa Maori. I rongo au i tetahi kupu na Kanara Timipara, i mea, kua hangaia ano he rori ki nga takiwa Maori, e tika tonu ana hoki pea tena ki tona takiwa; engari e tino mohio aua te Whare ki te take i mahia ai nga rori ki nga whenua o Taranaki, Na tenei Whare ano i pooti nga moni mo aua rori. Ko te tikanga i hangaia ai aua rori ki nga takiwa Maori o Taranaki he tango i nga whenua o te Maori, a hei rori hereherenga mai ma ratou i nga Maori. Tena i pai ano koia nga Maori i aua rori? Ko te painga ke i tau ki te Kawanatanga anake, kaore ki te Maori. E toru nga mate nui kua pa nei ki te iwi Maori o tenei motu—Tuatahi ko te rau-patutangai o ratou whenua —Tuarua ko te Kooti Whenua Maori nana nei i rau-patu te mana o nga Rangatira Maori me te iwi Maori i runga i o ratou whemia, kihai nei i hapainga o ratou mana. Na ko tenei te Tuatoru—E korero ana au mo tenei Pire, no te mea e mohio ana au ko te mea e taea e tenei Pire ko te muru i nga whenua Maori; e kore e kaha te Maori ki te hoko i o ratou whenua, i te mea hoki ka nui haere nga takoha ka hoatu nei ki runga—tona mutunga iho ko te whenua ka tangohia hei utu mo nga moni a te Kawanatanga —akuanei ka tahuri ano te Kawanatanga kite hanga mai ano i tetahi Pire hei herehere i nga Maori katoa, i runga ano i o ratou whenua, mo te kore o ratou kaore e kaha ki te utu i enei takoha. He aha page 7koutou te Kawanatanga kaore e tapa tonu i te ingna o tenei Pire—ko "Te Pire Mokete, Rau-patu hoki a te Kawanatanga i nga whenua Maori?" E rereke rawa atu ana tenei Pire i nga tikanga i whakatakotoria i roto i te Tiriti o Waitangi; i tuturu te ki i roto i taua Tiriti ma te iwi o Ingarangi e tiaki nga Maori o tenei motu i runga i o ratou take, a kei whawhaitia hoki e nga iwi o waho e te Wiwi, e te Tiainamana, e tetahi atu iwi ranei. Na riro tonu ma te iwi i whakaritea nei hei tiaki i nga Maori e homai te mate ki nga Maori ara, te rau-patu i o ratou whenua. He tini noa atu nga tono a nga Maori ki tenei Whare kia tukua atu he mana ki a ratou hei whakahaere ano i a ratou mahi, ara, kia whakamanaia o ratou Komiti—engari kaore rawa tenei Whare e whakaae ana. Ko te hiahia o nga Maori, kia rite tahi ano ratou ki nga Pakeha e whiwhi nei ki nga mahi roripooti, ki te kaunihera me era atu tikanga whakahaere, kia mana tahi ai ratou nga Maori ki te whakahaere i nga mea o roto i o ratou takiwa. Ki taku mohio mehemea i tukua atu aua mana, whakahaere ki te Maori kua kore he raruraru, kua haere tahi ano te Maori raua ko te Pakeha; engari he kaiponu rawa no tenei Whare i nga tikanga ki nga Maori, he kore rawa kaore e whakaae ki nga mea e tonoa tikatia ana e te Maori, koi na te take i titiro kino ai, i kore ai e pai nga Maori ki nga tikanga e puta atu ana, e hangaia ana i roto i tenei Whare. E mohio ana au ki te whakaaro o te nuinga o nga mema i roto i tenei Whare,— he penei—ki te hoatu he mana whakahaere ki te Maori e kore ratou e hoko i o ratou whenua; e hara tena i te whakaaro pai ma te iwi o Ingarangi—ma te iwi e kiia nti he iwi rangatira, tika, atawhai, a he iwi ture-pai. Engari pea ko enei painga katoa i mahue atu ki Ingarangi, ki whea ranei, kaore i tae mai ki konei, kihai i mauria mai ki konei e nga mea i haere mai i Ingarangi. Ko taku kupu tenei; hoatu he mahi ki te Maori, kia mohio ai ratou he mana ano to ratou, tena koutou e kite era mahi tahi te Maori raua ko te Pakeha; engari ki te homai e koutou ko te takoha i te tuatahi ka kino ano te Maori. Kua rua oku tau ki roto ki tenei Whare na i roto i tena takiwa, taku mahi he kite he penei anake nga tikanga e homai ana e tenei Kawanatanga ki runga ki te iwi Maori. Kua rongo au i nga kupu a tetahi mema kaumatua i roto i tenei Whare—e mea ana—heoi ano te mahi a nga mema Maori he takahi Pire, kaore ratou e homai ana i etahi tikanga hei riiwhi mo aua Pire; ki taku whakaaro. i roto i nga tau maha e noho ana taua mema i roto i tenei Whare, kua tini noa atu nga tono a te iwi Maori ki tenei Whare, kia mahia etahi ritenga mo te taha ki a ratou. Tena kua whakaotia ano aua mea? Kahore no hea i pahure. Ka mea atu au ki tenei Whare ki te paahi tenei Pire kore rawa e pai te iwi Maori—e kore au e ki tena e pai ratou. Ki taku whakaaro he tikanga tahae kei roto i tenei Pire, penei me tetahi mea e takaitia ana ki te kareko ma, he pai te ahua o waho ki te titiro atu engari ko roto he kino. E tino mohio ana au, ki te paahi tenei Pire era e puta ta ratou whakahe. Me titiro koutou ki tenei: Kei te utu takoha tonu te Maori inaianei, a he aha le mea e hoki atu ana ki a ratou? He aha te painga e puta ana ki nga Maori i runga i aua takoha? Kaore e hoki ana tetahi wahi o aua takoha ki nga takiwa Maori. E kore e roa aku korero mo runga i tenei Pire kia watea ai koutou ki te korero i ta koutou tautohe. Heoi taku kupu kaore au e titiro pai atu ki nga tikanga o tenei Pire, e tino whakahe atu ana au ki tenei Pire. Whai hoki he hanga noa iho te takoha i nga whenua Kawanatanga, he mea ke kia mahara ai nga Maori kei te utu takoha ano te Kawanatanga i runga i o ratou whenua, penei me nga Maori. Heoi ano nga whenua ka mate ko nga whenua Maori anake. Ka horomia e tenei Pire Taniwha ki te waha o te Parata. Ka ahu atu aku kupu i naianei ki nga mema pakeha i awhina nei i nga mema Maori i tera Paremete, kia aroha mai ano ratou i tenei Paremete ki te patu i tenei Pire—e mea ana au ki aku hoa i awhina nei i au i te tukunga mai i te Pire mo nga herehere o Taranaki i tera tau—kia hui tahi ano tatou kia kotahi ki te takahi i te Pire nei, waiho ma Ingarangi rawa tatou e whakapai mai, heoi ano te wahi e puta mai ai he tika. Ko taku hiahia kia whakataua tenei Pire i runga i te menemana kei te aroaro o te Whare. Ka pooti au mo a taua menemana kia hinga atu tenei Pire—kia paingaia atu ki waho o tenei Whare.