Mane, te 5 o Hepetema, 1881.
Pire Whakarite Hou I Nga Takiwa Pooti Mema.

H. K. Taiaroa.—E hiahia ana au kia korero itiiti nei mo runga i te menemana a Te Hiana, te mema mo te Teemu. I pooti ano au kia hinga tenei pire no reira he mea pai kia whakaatutia ano nga take i pera ai au, tetahi tu atu ano aku he whakapuaki i toku aroha mo nga mema o Whakatu i runga i ta ratou whawhai me ta ratou whakaara i te Arai Kohatu hei tiaki i a ratou. Ko au tetahi i ahua awhina i a ratou ki te hanga i taua taiapa. Me ki au he mema au no Otakou, noku taua porowini, erangi kua whiriwhiria e au tenei mea i roto i aku whakaaro, kua mea au e kore rawa e tau he pai i runga i te whakaritenga takiwa mema i roto i tenei Pire. Kei te aroha ano au ki te mema mo Totara ki a Te Kihipane mo tona meatanga i mate nei ia i tera po—te take hoki he penei me taku, he arohatanga nona ki nga nga mema o Whakatu, na kite ana tatou i telahi mea kihai rawa nei tatou i kite i roto i tenei whare i mua. I turaki au i tenei pire i runga ano i etahi take e pa ana ki te Tiriti o Waitangi. E tino marama ana i roto i taua Tiriti e ki ana kia rite tonu nga mana me nga ritenga ki te maori pena me nga mana e tau ana ki etahi atu pononga a Te Kuini; na i au e noho ana i roto i tenei whare kaore ano au kia kite i tetahi ture i hangaia i konei e taea ai te ki he mea pai, he mea tika mo te iwi maori. Me mohio nga mema o tenei whare ko te Ture Motuhake e tu nei matou hei mema na Ta Hori Kerei ano i korero tuatahi no muri ka whakamanaia e Te Makarini. Heoti ano te mea i mahia mo te taha ki te iwi maori hei whakarite mo te takahanga i nga tikanga o te Tiriti o Waitangi. Na mo runga i tenei pire no te porowini au o Otakou, kei reira toku kainga, otira e kore au e haere i runga i page 28te aroha ki te tangata, ti te takiwa ranei, erangi ko toku ngakau e aroha ana ki te Koroni katoa, I pootitia au e nga maori katoa o te Waipounamu, na me taku tu i naianei e tu ana an hei mema mo tera motu katoa. E rite ana toku tu mo Whakatu ki toku tu mo Otakou—e hara au i te mema mo te takiwa kotahi pena me nga mema o Otakou me Katipere. Me kauaka nga mema o Otakou e titiro penei mai ki au, a me whakahoa au ki a ratou mo te whakatokomaha mema mo Otakou anake, me kaua e whakaaro etahi wahi. Ki taku whakaaro e whai take ana te whakahe a nga mema o Whakatu mo te mahi he ki a ratou, mehemea hoki i tangohia he mema i Otakou e kore ia nei e riri nga tangata o reira penei me te iwi o Whakatu? Ki taku mohio kua riri ano ratou, a me nga mema hoki o Katipere kua riri ano ratou mehemea i peratia. Na ko au e tu atu nei he mema au no te taha Maori, me korero hoki au i te ahua o nga whakahaere mo runga i a ratou. I tera tau i mea mai te Kawanatanga tera e tirohia te tokomahatanga o te iwi Maori, a i runga i to ratou nuinga ka whakaritea ano he mema mo ratou—na ahakoa kua taungia nga Maori, kua kitea i roto i te pukapuka kaute e 55,000 ratou. Kaore rawa ano he mema hou kia homai mo nga Maori. Kaore i kitea e au te take i kore ai te Kawanatanga e homai kia nui atu ano he mema mo te Maori. Ehara taku i te korero mo toku iwi ake no te mea e mohio ana au he iti rawa ano ratou i te Waipounamu kia whakatokomahatia ano he mema mo reira, erangi e korero ana au mo nga Maori o tenei motu o te Aotearoa, ki taku whakaaro e tika ana kia whakatokomahatia he mema mo ratou. Tetahi mehemea he take ta te Kawanatanga i kore ai e whakaae mema hou mo nga Maori, he aha kaore e tuku i nga Maori o tenei motu kia uru ki roto ki nga pakeha? He aha kaore e tuku kia noho o ratou ingoa ki runga ki nga rouru pooti pakeha? He mana tera i roto i o ratou ringaringa i mua, ara; te pooti mo nga mema pakeha, na no tera Paremete kua mutu ake nei i tangohia ai taua pooti i te Maori. Kua korero au ki te Whare he aroha noku ki nga memea o Whakatu e tohe nei ki te turaki i tenei Pire i tu ai au ki te whai korero. Ahakoa taku aroha ki aua mema kei te whakahe ano au ki a ratou no te mea i takoto tetahi motini turaki Kawanatanga ki te aroaro o tenei Whare, tu ana aua mema ki te hapai i te Kawanatanga e patu nei i a ratou. I tu ano matou ki te korero whakahe mo te Kawanatangai etahi takiwa, na ko nga mema ano o Whakatu ki te whakahe mai i a matou. Ka ki atu au ki aua mema o Whakatu na ratou pu ano i puta rawa ai te Pire ki tenei Whare. Mehemea kaore ratou i tautoko i te Kawanatanga, mehemea i pooti ratou kia hinga, kua kore tenei Kawanatanga hei kawe mai i tenei Pire e korerotia nei e te Whare, a kua kore hoki taku hoa te mema o Totara e raru penei me tona rarunga i tera po. Ki taku titiro ki te nui o nga tangata i roto i te Whare i tenei po, me te nui o nga tangata e matakitaki mai nei i runga, i here mai ratau kia kite ano i tetahi atu mema e peratia ana me tera i tera po ra. He mea hoki tera katahi tonu ka kitea i roto i tenei Whare—otira ki taku whakaaro he tohu tena mo te nui o te whakaaro a waho ki nga mea e mahia ana i roto i tenei Whare. Kua tautoko Kawanatanga au, erangi katahi ano au ka kite i tenei tu mahi. E kore au e ki kei te he tenei Pire ki ta te Kawanatanga i whakaaro ai, erangi e kore e tika ki taku titiro. I runga i te roherohenga i nga takiwa o roto i nga motu e rua, e kore e tau he pai ki nga tangata, e kore e tu tika nga mema i runga i o ratou takiwa, ara ka wehea atu ki waho o tetahi takiwa nga mea tika hei pooti ki roto: na ki te whakaarohia te taha Maori—maku ano e whakamarama nga rohe o tetahi takiwa pooti, ko nga tangata o roto i tena takiwa he Maori he pakeha, na ko te mema pakeha ke e tu ano mo kona, e riro ana mana e hanga nga ture mo te pakeha raua tahi ko te Maori. Kua nui taku whakaaro i tenei Pire, a, rnoemoea noa iho au i tera po. Ko taku moe tenei e Te Tumuaki; I kite taku wairua i te ahua o Te Pirimia e haere atu ana ki te Kawana, he kawe atu nana i tenei Pire kia whakamanaia mai; na i roto ano i taku moe i kite au i a Ta Hori Kerei e haere atu ana ano ki reira; he pukapuka ke i tona ringa hei whakaatu ki te Kawana e hara te Pire a Te Hooro i te Pire e paingia ana e te iwi. I whakaatu a Ta Hori Kerei ki te Kawana i te nui o te mate ka tau ki runga ki te page 29nuinga o nga tangata o te Waipounamu me te mate hoki ka tau ki runga ki nga Maori. I rongo au i te whakahoki mai a te Kawana ki a Ta Hori Kerei; i rongo au i te waha e ki atu ana ki a i "Me titiro ki tenei mana, a ka titiro atu ki tera." E Te Tumuaki e kore au e whakamaori atu i taku moe kei roa te Whare heoi ka noho au ki raro.