Pire Whakarite Hou I Nga Takiwa Pooti Mema.

Meiha Te Wheoro.—E pa ana te menemana o te mema mo Waitemata (a Rira Wuru) ki te taha Maori no reira ka whai kupu ahau mo runga i tera. Ki taku whakaaro he pai rawa tana whakaaro mo te taha Maori no reira e kore e roa taku korero mo runga i taua tikanga no te mea i penei ta matou whakaaro, me mau tonu tenei pooti a nga Maori, inaianei i a me mahi ano tena pooti hou hei whakamatau penei me ta te pakeha, kia mohiotia te ahua. I tae atu ano tetahi o nga mema Maori ki te Kawanatanga ki te korero kia ratou mo taua tikanga, kia waiho tenei pooti ia matou nei kia whakamatauria tena mea hou, kihai i whakaaetia mai; ara kaore i whakaaetia mai aua tu pooti e rua. I hiahia matou kia peratia notemea i whakaaro matou, mehemea ka whakakorea tenei tu pooti ia matou nei i te Maori, tera pea e kore e tu mai he mema Maori ki te Whare nei, engari te Pakeha. I pahitia e tenei Whare te Ture whakamana i nga Maori kia pooti mo to mema Pakeha mehemea kua rehitatia ratou, a kaore i kitea he he i runga i tera, na no muri nei ka mahia te Ture e tenei Whare page 24hei whakakore i tera. No reira ka tupato matou inaianei, ka wehiwehi kei whakakorea tenei tikanga mana o te iwi Maori ia matou nei, notemea kahore matou nga Maori e ata mohio ki te tikanga o te putanga o tenei tu pooti e kimihia nei e te Whare. Kahore ano au i ata marama i ata kite ranei i tona tikanga, mehemea ka whakakorea tenei tuunga mema Maori, tera pea e whakakorea hoki tena a muri ake nei ka tu mai he Pakeha, ka kore rawa e puta nga hiahia o nga Maori i runga i tena tikanga. Tera pea e pai, e tika ranei te mahinga mehemea i penei katoa nga Maori me matou nei te ahua, ara, mehemea kua ahua mohio ki nga tikanga pakeha, me te whiwhi ano hoki i nga Karauna karaati mo o matou whenua. Engari aku hoa mema Maori nei e mea ana tera e taea te whakahaere i o ratou takiwa; engari ki te takiwa e tu mai nei au hei mema mo te Taihuauru e kore e taea te whakahaere. Ki taku whakaaro engari ano te Pire i takua mai ra e te Hooro te Peremia i tera tau, he pai ke tera i tenei. Kahore au i whakahe i tera i runga i toku ngakau ake, engari na te rereke o enei tikanga i a nga iwi o toku takiwa. Kei tupu ake he tikanga pakeke penei me renei i Taranaki, i te takiwa e tu mai nei au, a tera pea e puta ake he raruraru pera i runga i enei tikanga e korerotia nei. Kaore au whakahe ki te menemana a te mema mo Waitemata engari e whakaaro ana au, e kore e taea te whakahaere i runga, i te ahua rereke o nga Maori o toku takiwa. Ki taku whakaro me waiho tonu i tenei tu pooti ia matou nei, me whakamatau noa tena kai kite ai a te whakaaro o nga Maori. Ki te whakaae mai nga Maori e pai ana, otira ki taku whakaaro hei whakaiti tena i te mana o te Maori. Tera pea he tikanga he kei te huna i roto i te menemana nei, tera pea ka whakarereketia a muri ake nei, tera ano pea ka motinitia e tetahi o nga mema o te Whare nei, Kia kaua e noho he Maori ki roto i te Whare nei. Kei te mohio ano au ki te take i wakanohoia ai nga Maori ki roto i tenei Whare i te tuatahi ra, a taea noatia tenei takiwa. He tikanga ke i whakanohoia ai nga Maori, hei whakamana kau i nga tikanga o tenei Whare; a kei te mohia hoki au kua rereke inaianei aua tikanga, kei te haihia hoki etahi kia mutu te noho a nga Maori ki roto ki te Whare nei. I tukua mai te Pire whakatu mema Maori i te takiwa e puta ana nga tautohetohe i waenganui o te Maori me te pakeha. No te korenga o aua tautohe me te iti haere o nga raruraru, ka whakaaro nga pakeha me mutu te noho o nga Maori ki te Whare nei, natemea kua kore aua tautohetohe, a no te uru o nga Maori ki te whakahaere tikanga i mutu ai aua raruraru. Kua rongo au i nga korero a etahi a nga mema mo te whakakore i nga mema Maori. Kaore au i te mea mo te Pire nei, engari mo nga korero ke o waho o te Whare. Na i runga i te Motini e korerotia nei, ki taku whakaaro he pai ke kia komohia atu he kupu penei, me waiho tonu tenei pooti a nga Maori, a me mahi atu tena hei whakamatau, mehemea ka pera ka pooti au mo te menemana Otira e kore au e kaha ki te tautoko i tenei menemana, i te mea kaore ano i kitea nga tikanga o roto. Mehemea pea ka wahia ka kitea kaore noaiho he kai o roto. Kaore ano i ata marama i au nga tikanga o roto o te menemana. Mehemea e kitea ana e au nga tikanga o roto, e mohiotia ana hokia nga putake, tera pea e pooti au. E whakapai ana ano au ki te mahi a te mema mo Waitemata, otira kaore ano au kia kite i te tikanga o roto, tera pea e tu mai he Maori he pakeha ranei. E kore e rereke aku whakaaro i era kua korerotia ra e au. E mea ana au me waiho tonu tenei e mau i nga Maori nei, a me whakamatau ano tena e koutou, kia kitea ai te tika o te mahinga. A kei te mau tonu toku whakaaro o mua tae noa ki naianei.

H. Tomoana.—E pirangi ana au ki te korero mo runga i tenei menemana, no te mea ki taku mahara i mutu te taha pakeha o te Pire i tera po. Kua timata hou te korero i naianei mo te taha Maori. Katoa nga korero mo tenei menemana, ahakoa pewhea, e ahu katoa ana ki runga ki nga Maori; e eke ana ki runga ki te ture e tu nei nga mema Maori. E kore e ngaro i au te mihi atu ki te mema mo Waitemata mo ona kupu pai mo te iwi Maori. I marama rawa tona whakahaere i nga take i whakatakoto ai ia i tona menemana. Me te mema hoki mo Nutana (Te Wanihana) i whakapai ano mo te iwi Maori. I ki ia me whai pooti te Maori, ahakoa no te Kingi, ahakoa no te Hauhau me hoatu he pooti ki a ratou katoa. He page 25kupu hou tenei ki roto ki tenei Whare no reira ka whakawhetai au ki te mema nana taua kupu. He mea hou rawa ki au to menemana a te mema mo Waitemata, he turaki i te ture e tu nei matou hei mema. I whakapai ano au ki nga kupu a taua mema i tapiri mai nei ki tona menemana, otira ko te he kaore e kitea atu e au tetahi mea e takoto ana i toku aroaro hei tirohanga atu maku, kaore he Pire e kitea atu ana e au hei awhina i ona korero; mehemea i tukua mai e ia ona whakaaro ki roto ki tetai Pire kua marama au ki te korero mo runga, na, ko tenei, ka whakarongo atu au he kupu anake, heoi kaore au e pai ki tona menemana. Mehemea i hangaia mai e ia he Pire, a ka tuku mai ki tenei Whare, tera ano e taea e nga mema o te Whare te whakahaere i runga i te menemana—a oti pai noa pea tetahi tikanga, engari ko tenei ahua o te menemana e takoto nei kore au e whakaae. Ki taku whakaaro me kawe tenei mea ki te aroaro o te iwi i te mutunga o tenei Paramete kia mohio ai nga Maori ki nga tikanga o tenei mea e korerotia nei. Ki taku mahara me whakaaro nui nga mema ki aku korero o tera po, ara; me hoatu tenei tikanga kia whiriwhiria mai e te iwi Maori, kia takoto rawa hoki ki o ratou aroaro, kia ata whakamaramatia ki a ratou. Ahakoa taku titiro atu ki te mema mo Waitemata ki tona aroha ki te Maori me tona hiahia ki te awhina i a matou, otira me pewhea hoki i te mea kua tuturu i a matou me tuku tenei korero ma o matou iwi e whakatau, ki te whakaaetia hoki e ratou kaore he kupu whakahe i muri iho. I rongo au i te kupu a Te Pirimia e mea ana, mehemea e taea ana te whakapai i naianei te ture mema mo te Maori, ko ia tetahi ka uru tuatahi ki roto hapai ai i te whakatokomaha mema; e whakaae ana au ki tana, e hara tenei i te taima pai hei whakarereketanga i te ture mema Maori. Mehemea hoki ka hohorotia te tuku i tenei tikanga ki runga ki te Maori, tera te Maori e tumeke, a e kore e mohiotia ka pewhea ranei. Ka pewhea hoki ta ratou titiro ki o ratou mema? Ki taku mohio mehemea ka tere ta matou whakaae kia whakarerekitia te Ture mema Maori, era o matou iwi e whakahawea mai ki a matou—te take, mo to matou kore kaore i mau atu kia ratou korero ai i te tuatahi. Ko taku kupu whakamututunga tenei, kaore au e whakaae ki tenei menemana, ka tono au kia unuhia ki waho

Te Ranana.—Ko te kupu a Te Ranana i roto i tona whai-korero i mea ia i patipatitia nga mema Maori e te Kawanatanga i tahuri ai ki te turaki i te menemana, katahi ka tu atu a.

Meiha Te Wheoro.—E Te Tumuaki e hiahia ana au ki te whakamarama atu. E mea ana te mema nei a Te Ranana i patipatitia matou e te Kawanatanga; ko taku kupu tenei, kaore ano tetahi o te Kawanatanga i tae mai ki a matou korero ai. Mehemea e mohio ana a Te Ranana ki te mema o te Kawanatanga i tae mai ki a matou whakapatipati ai me whakaatu e ia. Ki te whakarongo hoki te tangata ki enei tu korero era e mahara he kuri matou e taea ana te arahi kia pena kia pewhea ranei ko a matou korero i tenei ahiahi i korero ano i o matou whakaaro mo runga i to matou iwi, e hara i te mea i ahu mai i tetahi tangata ke atu, na o matou ngakau tonu a matou korero.