Pire Whakarite Hou I Nga Takiwa Pooti Mema.

H. Tomoana.—E Te Tumuaki, e hiahia ana au ki te korero i oku whakaaro mo runga i tenet Pire; ki taku mohio hoki ko te tikanga o tenei Pire he whakahou i nga takiwa pooti, a he whakatokomaha atu hoki i nga mema mo tenei Whare, kia pai ai te whakatakoto nga tikanga o te Koroni. Tera hoki e pootitia mai nga mema ki tenei Whare e o ratou kai-pooti; tera ratou e haere mai ki te mahi i nga hiahia me nga mea e pirangitia ana e o ratou iwi. Engari ka huri aku korero i naianei ki tera wahi o tenei Pire e ahu atu ana ki te taha Maori. E nui ana ano toku whakaae ki nga korero a nga mema kua tu ake nei; otira kei te pouri ano au mo etahi o nga kupu i makere mai i a ratou. I whakahau te Kawanatanga i etahi apiha i tera tau kia tahuri ki te mahi mai i te kaute o te iwi Maori, ara; i te tokomahatanga. I ki ano matou i reira tera pea e kore e whakaae nga Maori katoa ki te pera, engari mo te taha ki toku iwi i mea au era ano au e tohe kia whakaae ratou, heoi, no taku hokinga ki taku iwi i tohe nui au kia uru ratou ki roto ki taua mahi. Kaore au i tae ki te pito rawa ki te rawhiti o toku takiwa, no te mea i matau au he iwi era e mohio ana ki nga ture pakeha, a e kore hoki ratou e whakahe ki te tuhituhi i to ratou kaute. Otira kaore he tikanga kia nui aku korero mo kona, notemea e tino mohio ana koutou nga pakeha ki nga Maori o te Tai Rawhiti, engari e mohio ana au ki etahi iwi ano e noho ana. i te takiwa o te Tai Rawhiti e whakahe ana ki nga ture pakeha koia au i haere ai ki aua iwi. Te wahi tuatahi i haere ai au ko Taupo, i reira tetahi Kooti Whakawa Whenua Maori e tu ana, a nui atu nga Maori i hui ki reira. I haere au ki reira ki te korero kia ratou i te tikanga o taua mahi kaute i te nuinga o te iwi Maori. He maha nga iwi i reira i taua takiwa, no Waikato, no Tauranga, me etahi atu wahi. I tu au ki te aroaro o nga Rangatira o era iwi i tono au kia tuhi i o ratou ingoa ki te pukapuka kaute. Ko taku kupu tenei ki a ratou. "Tera tetahi tangata e haere mai ki roto ki a koutou,— era e tono kia tuhituhi koutou ki tana pukapuka he pukapuka kaute—a ko tona tikanga he mea kia mohiotia te nuinga o te iwi Maori o tenei Motu." I whakaae katoa nga tangata i reira ki aku korero, nga mea e kiia ana he Hauhau me nga mea e mohiota ana no te taha Kuini Kihai rawa tetahi rangatira kotahi i whakahe notemea i marama rawa taku whakaatu i taua mea katoa ki a ratou. I tu a Topia Turoa ki runga i ki.—"Ahakoa Haubau, ahakoa no te taha Kuini, ki te tae mai te Apiha me tona pukapuka ka haina katoa nga tangata." I muri i a Topia ka tu ko te Heuheu i pera ano ana korero; na, ko te mutunga o taua mahi kua tae mai te pukapuka kaute ki tenei Whare, a kua kite te katoa. Ki te tirohia taua kaute tera e kitea he nui rawa nga tangata i raro i a matou. E kite ana au ko nga tangata i raro i a Hone Mahi Tawhai i roto i tona takiwa e tae ana ki te kotahi te kau mano me nga rau atu auo; ko nga tanga o roto i te takiwa o te mema mo te Hauauru kotahi te kau ma rua mano; na ko nga tanga o toku takiwa 16,731. No reira au i mahara ai e kore e pau i au te whakahaere katoa, ara; e kore au e kaha ki te haere ki nga wahi katoa o toku takiwa korero ai ki oku tangata. Ahakoa ko te toru teuei o nga tunga Paremete e noho ana au ki tenei Whare, kaore ano au i tae ki nga wahi katoa o toku takiwa korere ai. Engari ka ki ano au mo nga iwi o roto i toku takiwa e piri pono katoa ana ratou ki a Te Kuini, kaore ano ratou i takahi noa i nga ture pakeha. Ko ta ratou mahi he hapai i te ture a Te Kuini, i te taenga tuatahi mai rano o te pakeha ki tenei whenua, i kaha rawa ratou ki te awhina. Heoi e kore au e tohe atu ki te Kawanatanga kia whakatokomahatia he mema mo toku takiwa, he mea tena e taea noatia atu ana e te Kawanatanga, he mea ngawari noa atu ki a ratou te homai ano he mema mo toku takiwa, notemea he maha nga rangatira nui o toku takiwa e whakahaere tika ana i nga ritenga o te iwi, no reira ka mea au me whakaaro ano te taha ki nga maori e whakaoti pai nei i nga raruraru e tipu ana i waenganui i a ratou; ki taku mahara page 22me kaua e whakahawea te Kawanatanga ti aua tangata. Me kaua e riro maku e tono atu ki te Kawanatanga kia homai tetahi mema hou mo toku takiwa, engari ma ratou ano e whakaaro nga mea e tika ana ino toku takiwa, a ka a hanga i etahi tikanga mo reira. Na konei au i kore ai e tuku mai i taku Pire whakatokomaha mema mo toku takiwa, i mahara hoki au he mea pai ke ma te Kawanatanga e hapai taua tikanga, ma ratou e whakaaro te tu o nga rangatira me to ratou kaha ki te mahi. Ahakoa kua tokomaha nga mema kua korero mo runga i tenei Pire kaore ano i marama toku ngakau, heoi ano te whai-korero i pai ki au ko ta to mema mo Nepia (Kapene Rata) e whakaae rawa ana au ki ana korero. I ki ia he iwi ngakau tika te maori he iwi tere ki te mohio —he tika ano tena; otira kanui taku whakapai ki ona korero katoa; i taku rongonga i ona kupu katahi au ka mea i roto i au "Ko Te Makarini tenei kua hoki mai ano ki waenganui i a tatou—te tangata hoki tera i tino mohio ki te whakahaere i nga tikanga maori me te matau ki te ahua o te Maori." Na i runga i taku whakarongo ki nga korero a nga mema o roto i tenei Whare, e kaha haere ana ki taku titiro mo tenei Pire, no reira au ka mea he pai pea kia paahi tenei Pire. E hara taku i te mea tera au e pooti ki tenei Pire; engari he ki kau tera pea e pai. E pa nui ana tenei Pire ki te iwi maori i runga i nga korero kua korerotia nei. Kua ki ake nei au he nui nga iwi i raro i a matou i nga mema Maori, na kaore auo matou i tae kia ratou korero ai mo tenei Pire; kati e mea ana au mehemea e pai ana kia paahi tenei Pire, tukua kia paahi, ara; te taha pakeha, na ko te taha Maori me waiho tena, kia tae rawa matou ki o matou iwi korero ai i nga tikanga katoa o roto. He ritenga nui rawa hoki kei roto i tenei Pire mo nga iwi e rua e noho nei i tenei Motu. Heoti ano taku e tono nei me waiho te taha Maori, kia tae rawa matou ki o matou iwi ata whakatakoto ai ki o ratou aroaro. Kei hapai matou i tenei Pire i konei, a i te tunga hei ture ka whakanohoia nga Maori ki runga ki te Rouru ka meatia ratou kia utu reiti, ko wai hoki matou ka mohio a —tera ratou e whakaae. Ka whakahe pea ratou ki a matou mo to whakaaetanga ki tenei Pire. E korero ana au mo etahi wahi o toku takiwa, ara, nga wahi i uta, na ko nga wahi e takoto ana i waho nei, i te taha moana kei te utu reiti tonu ratou inaianei, a, tera tonu hoki ratou e utu reiti.

Heoi aku kupu.