No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka whakahaerea etahi Pire, ka mutu ka mahia ko te—

Pire Whakanohonoho Whenua Maori.

Ka tae mai te kupu a te Kawana, he tuku mai nana i etahi rarangi hou e whakaarohia ana kia whakaurua ki tenei Pire.

I runga i te motini kia tukua taua kupu kia whiriwhiria e te Komiti o te Whare katoa: tu ana ko—

Te Raiti Honore Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon), (Pirimia).—A te panuitanga tuarua o tenei Pire ka hangaia e te Kawanatanga he tikanga e taea ai te hoko mai i nga whenua toenga o nga Maori me te utu atu i te tino wariu tuturu ki a ratou; tera tetahi hawhe miriona eka whenua e takoto mahi kore ana i naianei i te Tai Hauauru o te motu o Aotearoa, hui atu ki tetahi toru tekau mano eka o te poraka o Te Akau, a e kore tenei tikanga e pa ki nga whenua e hiahiatia ana e nga Maori mo ratou ake. Heoi te take hei whiriwhiritanga ko te hoko i nga whenua Maori pera me nga whenua Pakeha e hokohokona nei. Tera e ahua uaua mehemea me matua haina rawa nga Maori katoa nona te whenua i mua i te timatanga ki te ruri me te hanga rori i runga i taua whenua. Ko te rarangi muru o te Pire nei kaore e pa ana ki te Tai Hauauru o Aotearoa, engari ki te Tai Rawhiti me te Tai Tokerau page 61anake. Kaore e tika kia waihotia kia kaua rawa te Pire e pa ki tetahi wahi o te koroni. E mohio ana ahau ki tetahi poraka e taea ana pea ki te toru rau mano eka, a mo te taha ki tena toru rau mano eka ka taea te whawha atu kia hokona. He rite tonu te tika o te Kawanatanga ki te hoko whenua Maori i tona tika ki te hoko whenua Pakeha; otira e whai mana ana ki te muru i nga whenua Pakeha engari kaore te Kawanatanga e mea ana kia whiwhi ratou i te mana pera mo te taha ki nga whenua Maori. Kaore te Kawanatanga e tahuri ki te akiaki kia paahitia tena tikanga, engari e tika ana kia whiriwhiria e nga mema; a e ki atu ana ahau e tika ana kia hangaia he tikanga pera.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau).—Mehemea he tokoiti nga tangata i roto i tetahi poraka nui noa atu e kore e tino mate nga whakatupurauga e haere mai nei mehemea ka tukua nga tangata no ratou nei taua whenua kia hokohoko ana i o ratou whenua toenga, e kore e mate o ratou whanau me o ratou uri. Engari tera etahi whenua he mano he mano nga tangata kei roto, a koiana nga whenua e wehi ana ahau ki te whakawhiwhi atu ki te Kawanatanga i te mana ki te hoko i ena tu ahua whenua. Ko te mahi tika ma te Paremete he tiaki i te iwi Maori kei mate i a ratou nei ano te patu, a he tiaki hoki i nga tangata utu taake katoa, kei whenua-koretia nga Maori kua waiho tena hei mate mo te iwi katoa, a hei taumahatanga ki runga ki nga Moni Topu o te Koroni. Taku whakaaro tuturu tenei kaati noa i te tangohanga i nga toenga o nga whenua Maori kia tukua ki te riihi, ko nga moni reti hei oranga mo nga Maori, ka rite i tena te hiahia o nga Pakeha, e mea ana ki te whenua hei nohonohoanga mo ratou. Ki taku mahara me tiaki te Kawanatanga i nga Maori, kei waiho ratou hei taumahatanga ki runga ki te koroni ki runga ki o ratou whanaunga atawhai ranei. E ono rawa mano o ratou i naianei kei te tango penihana i roto o nga Moni Topu o te Koroni; ko te mea tika me hanga rawa he tikanga o araitia atu ai te mahi hokohoko i nga morehu whenua Maori ahakoa e te Kawanatanga e wai tangata atu ranei. Mehemea e tino mohio ana ahau tera etahi wahi whenua e watea ana hei tukutukunga ma nga Maori nona katahi ahau ka whakaae kia hokona e te Kawanatanga aua whenua; engari kaore ahau e pai ana kia whakawhenuakoretia nga Maori me a ratou tamariki ranei kia waihotia hei taumahatanga ki runga ki o ratou whanaunga whai whakaaro, ki te koroni ranei. Taku hiahia me whakaatu mai e te Pirimia kaore e whakaarohia ana kia whakaekengia mai tenei tikanga ana kia pa mai ki te Takiwa Whenua Maori o te Tai Tokerau, kaore nei e rahi ana o reira whenua Maori mo nga Maori ake ano o reira. I roto i tenei ra e hia ranei mano nga Maori whenua kore puta noa i te motu o Aotearoa kaore ano i whakaarohia e nga Kawanatanga o mua atu, a na tenei Kawanaanga ko nga iwi anake o Te Waipounamu nga mea i whakaarohia: engari ko nga Maori o te motu o Aotearoa e toe ana hei whakaarohanga ma ratou. Ko nga Maori katoa o Aotearoa tae noa ki nga mea o Te Waipounamu na nga Kawanatanga o mua i whakawhenuakore, i runga i ta ratou mahi hanga ture hei akiaki i nga Maori whai whenua ki te hoko ki a ratou; te tukunga iho kua noho aua Maori i naianei hei taumahatanga ki runga ki te koroni tae noa ki o ratou whanaunga atawhai. Ko nga Maori whenua kore o Aotearoa kua roa noa atu e tuku pitihana mai ana ki te Paremete e tono ana kia wehea atu he whenua mo ratou. Ko nga raruraru tena e kite atu ana ahau a e hiahia nei ahau kia takoto marama, a e mea ana ahau kia whaitohungia mariretia nga whenua hei hokohokonga ma te Karauna. E whakaae ana ahau i runga i te akiaki a nga mema Pakeha e tohe nei ki te Kawanatanga kia hokohokona nga whenua kia tukuna nga Maori whai whenua he whenua watea nei o ratou kia hoko ana i aua whenua ki te Karauna; engari he maha nga poraka whenua e tae ana ki te rau tangata tae atu ki te mano tangata kei roto a e tumanako atu ana ahau me tupato rawa te Kawanatanga kei whakawhenuakoretia aua Maori me a ratou tamariki; a me tino kaha taku page 62tohutohu atu ki te Raiti Honore te Pirimia me tino tupato ia ki te hanga tikanga arai kei tukuna nga tangata tokomaha kia hoko atu i o ratou paanga whenua. Ko Pepene Eketone te mangai o nga iwi Maori o te Rohe Potae i tae mai ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori i tenei tau, a ki mai ana ia mo to taha ki o ratou whenua toenga ka whakaae ratou me whai mana te Poari ki te whakahaere i runga i te riihi hei painga mo nga tangata nona aua whenua. Pera ano hoki nga tangata o Whanganui. I haere mai ratou ki konei, a tae ana o ratou rangatira kia kite i te Minita Maori me te Raiti Honore te Pitimia, a puta ana hoki ta ratou kupu "ae" ka whakaaetia e ratou ma te Kaunihera me te Poari ranei e whakahaere o ratou whenua nunui i runga i te riihi, kaua e tukua kia whai mana te Poari ki te hoko i aua whenua—mehemea ra he whenua toenga—ma te Poari e whakahaere engari mo nga tikanga riihi anake. Otira ko Henare Kaihau me tetahi wehenga nui o te takiwa pootitanga o te Tai Hauauru me te nuinga o nga mema Pakeha o te Komiti mo nga Mea Maori i whakahe ki te rarangi ono o te Pire nei; mea ana ratou me pa anake ki toku takiwa me te takiwa o te honore mema Maori o te Tai Rawhiti me te mema mo Waiapu te Honore Timi Kara. Engari ka waihotia atu e au te roanga atu o aku korero mo nga tikanga e hapainga mai nei e te Pirimia kia kite ra ano ahau i te tino hangaitanga o nga kupu o aua rarangi.