Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

Paraire, te 13 o Oketopa, 1905

Paraire, te 13 o Oketopa, 1905.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka whakahaerea etahi mahi ka mutu era ka tae ki te—

Pire [unclear: Whakanohonoho Whenua] Maori.

No tenei ra ka tu te Minita mo nga Mea Maori ki te motini kia panuitia tuaruatia te Pire e mau iho nei te ingoa. He roa tana whai-korero ka mutu ia ka tu ake ko etahi mema Pakeha, katahi ka tu ko—

Henare Kaihau (mema mo nga Maori o te Tai Hauauru).—Ki taku mahara ka mahi he ahau mehemea ki te kore ahau e tu ake ki te whakapuaki i taku whakaaro mo runga i tenei Pire. Ki taku mohio e hara tenei i te wa tika hei kawenga mai i te Pire penei te ahua, a kaore hoki i tika te kawenga peneitanga mai ki taku mahara. Ki ahau nei me matua ata whakaaro nga honore mema i nga tikanga katoa e tika kia hanga hei ture hei whakanoho i te Maori kia tu tahi i runga i te turanga kotahi raua ko te Pakeha. I roto i nga tau maha kua hori ake nei he nui rawa nga mate me nga taumahatanga kino e peehi ana i te iwi Maori; no reira mehemea e pono ana te whakaaro a nga tohunga i roto i tenei Whare ko te mahi tika ma ratou me whakatakoto mai tetahi Pire e taea ai te ora o te iwi a e tiakina ai hoki o ratou whenua. Ki taku titiro ko tenei Pire e mea ana kia tangohia atu i nga Maori nga wahi whenua e toe ana ki a ratou i naianei ka hoatu ki nga Pakeha. Ko te iwi Pakeha o tenei koroni me te Kawanatanga hoki e mohio ana he itiiti noa iho nga whenua e toe ana i naianei ki nga Maori o te Tai Hauauru me te Tai Rawhiti me te Tai Tokerau. Ki taku page 53mohio e tika ana ahau kia ki ko nga whenua Maori o te takiwa o te Tai Hauauru e nui atu ana i nga whenua Maori o te takiwa o te Tai Rawhiti me te Tai Tokerau mehemea ka huia tahitia raua. E kereme ana ahau ko te mea tika me whakapumau rawa ki nga Maori mau ai nga morehu whenua e toe ana ki a ratou i naianei. Ka oti tenei—a kia oti ra ano hoki—katahi ano ahau ka whakaae kia whakatuwheratia nga toenga whenua i toku takiwa ki nga Pakeha nohonoho whenua, mehemea ia he toenga. Kaore rawa ahau i te pai ki te tikanga o tenei Pire, ko tona tikanga ki taku mahara e penei ana, me whai mana te Kawanatanga ki te ki me penei me pera te whakahaeretanga o nga whenua Maori. Ko nga Maori no ratou nga whenua nga tangata e tika ana kia mau ki a ratou te mana ki te whakamahi me te whakahaere i o ratou whenua i runga i nga huarahi e paingia ana e ratou. Mo te taha ki toku takiwa ake e kaha ana ahau ki te ki tuturu mehemea ka homai tena mana me tena painga ki nga Maori no ratou nga whenua ka nui rawa nga wahi o aua whenua e whakapuaretia hei nohonohoanga ma nga Pakeha. E tino mohio ana ahau mehemea ka whakanohoia te iwi Maori ki runga ki tera turanga e kore rawa e roa kua whakatuwheratia tenei whenua katoa hei nohonohoanga. Engari kaore rawa ahau e kaha ki te whakaae atu ki tenei Pire i runga i tenei ahua ona e takoto nei. E mea ana te Pire nei ko nga mana whakahaere me nga mana katoa katoa o aua whenua me tuku katoa atu ki roto ki nga ringa o te Kawanatanga. Engari tenei ka whakaaetia e au me hoatu ki nga Maori te mana ki te riihi i o ratou whenua. E mea ana ahau he pai rawa me whakatu tetahi ropu mo ia takiwa Maori, a me whai mana taua ropu ki te whakatautau i te wariu o nga whenua e tukua ana ki te riihi. Ki taku mohio e tika noa atu ana ahau ki te ki he mea tika kia whai mana aua ropu ki te whakatautau i te wariu o aua whenua mo runga mo nga ritenga o te tuku, ahakoa tuku a hoko, tuku a riihi, tetahi atu ahua tuku ranei. E ki atu ana ahau mehemea e hiahia ana nga Maori o toku takiwa ki te tuku i tetahi whenua i runga i te ritenga riihi mo nga tau e rima tekau ma ratou anake te whakaaro mo tena. E ki ana ano hoki ahau mehemea e hiahia ana nga Maori whai whenua o toku takiwa ki te tuku atu ki te rahui ranei i tetahi whenua hei painga mo ratou me o ratou uri ranei e tika ana kia whai mana ratou ki te pera. E ki ana ahau mehemea ka hoatu ena mana me ena painga ki nga Maori kaore rawa atu he raruraru mo nga whenua Maori o te takiwa pootitanga o te Tai Hauauru. Engari ahakoa pewhea e kore rawa ahau e whakaae ki te rarangi 2 o tenei Pire e ki nei ma te Kawana e whakaingoa e whakatu nga mema o te Poari. Mo te aha hoki kia whai mana te Kawana ki te whakatu i ena mema? Ko te mea tika me motuhake ki nga Maori anake nona nga whenua i roto i ia takiwa te mana ki te whakatu i ena tangata me te whakahaere i nga mana katoa e tiakina ai te painga o nga tangata no ratou nga whenua me a ratou tikanga me o ratou hiahia. E whakaae ana ahau kia kotahi te mema Pakeha o taua ropu—ahakoa he aha ranei tona ingoa—hei noa mo nga mema Maori ki te whakahaere i aua whenua hei painga mo nga Maori nona. E tino whakahe ana au ki tenei whakaaro a te Kawanatanga kia whakawhiwhia ki a ratou anake te mana ki te whakatu i nga mema Pakeha me nga mema Maori o te ropu mana nei e whakahaere aua whenua. Ki taku mahara e tika ana kia tokorua nga mema Maori, ma nga Maori ano raua e whakatu, a kia kotahi te mema e pai ana ma te Kawana e whakatu. Heoi te take i pera ai taku korero kei mahara nga honore mema o tenei Whare kaore ahau e tika ki te tono atu ma nga Maori anake e whakatu aua tangata. A te wa e uru ai tenei Pire ki roto ki te Komiti me whakatikatika e te Kawanatanga penei na, me whai mana nga Maori nona nga whenua ki te whakatu kia rua nga mema, a kia rua nga mema ma te Kawana e whakatu ki taua Poari. Ko te tino hiahia nui o nga iwi Maori o tenei koroni i roto i tenei ra koia tenei, ko o ratou whenua e puritia ana e ratou i naianei i raro i te Karauna karaati i raro i tetahi atu ahua taitara ranei me motuhake ki a ratou anake te mana ki page 54te whakahaere i aua whenua. Kaore e tika kia tukua o ratou whenua ki roto ki te ringa o te Kai-tiaki o te Katoa ranei o tetahi atu apiha Kawanatanga ranei mana e whakahaere. Kei te mohio nga honore mema kua mate rawa atu nga Maori o te Tai Hauauru o te motu o Aotearoa i runga i te hoatutanga o o ratou whenua ki te Kai-tiaki o te Katoa. Kua kore rawa he whenua o nga Maori o te Tai Hauauru e watea ana i naianei hei nohoanga mo ratou ake. Ko nga rahui katoa i mahia e te Kawanatanga hei nohoanga ma ratou kua tangohia katoatia atu i a ratou e te Kai-tiaki o te Katoa; no reira he nui rawa ta matou titiro tupato ki tenei Pire. E wehi ana matou kei tukua atu e matou o matou nei whenua ki raro i te mana whakahaere o te Kawanatanga i runga i nga tikanga o tenei Pire taihoa ake nei ka kitea kua rite tonu to matou mate ki to nga Maori o te Tai Hauauru e puritia nei o ratou whenua i raro i te mana o te Kai-tiaki o te Katoa. No reira e tika ana kia ata titiro nui rawa nga honore mema nei ki tenei Pire, a ki taku mahara tena ratou e kite ko te mea tika me tuku atu ki nga Maori anake te mana whakahaere o o ratou whenua. Me titiro mai koutou ki tenei; he nui noa atu nga whenua e toe ana ki nga Maori i enei tau tata kua hori ake nei kua ngaro atu i a ratou i naianei. He ruarua nga tau i mua ake nei e tae ana pea ki te tekau miriona eka whenua e toe ana ki nga Maori, a kua ngaro katoa atu i a ratou te nuinga o ena eka i naianei. Kua hokona etahi wahi, a kua tangohia etahi wahi i raro i te Ture o te Tai Hauauru. Ko nga moni utu i aua whenua kaore rawa i rite ki te tuturu wariu o aua whenua. I tangohia marotia i raro i etahi tikanga e kore ahau e ki he tikanga tahae—engari tikanga kino; a i naianei hoki e mea ana tenei Pire kia whakaturia he Poari hei muru atu i nga wahi whenua e toe ana i raro i etahi tikanga pera tahi ano. Kua kite marama ra pea koutou kore rawa he huarahi e hoki mai ai aua whenua ki a matou a muri atu. He nui rawa atu nga moni e pau i te whakahaeretanga i aua whenua me te mahinga i nga rori me nga ruritanga. Koia ahau i ki ake ai i runga i te titiro ki enei ahua katoa e kore rawa e taea te ki ka whiwhi nga Maori i tetahi painga kotahi i raro i tenei Pire. Kei te mohio pai noa atu nga honore mema ki tena. Ahakoa pewhea nga korero a nga tangata e ki nei ko ratou e mohio ana ki nga painga tera e hua ake ki a ratou i raro i tenei Pire ko ahau e ki ana kore rawa atu he painga e puta mai. Ko te mahi tika, mehemea e whakaae mai ana nga honore mema ki taku korero, me tuku ki nga Maori ano te mana ki te whakahaere i nga mea e pa ana ki a ratou; kaati te herehere i nga ringaringa me nga waewae o nga tangata nona nga whenua. E ki ana ahau mehemea ka whakapumautia atu ki ia Maori kotahi te mana tuturu ki te pupuri i ona whenua e kore e neke atu i te rima tau kua tu tahi nga Maori i runga i te turanga kotahi ratou ko nga Pakeha; e kore e pau te tekau tau kua rite tonu ki a koutou te whakatupuranga taitamariki o te iwi Maori i akona i roto i o tatou kura nunui, a ki taku mohio e kore e tae ki te rua tekau tau kua whakakotahi nga iwi e rua, me nga raruraru e takoto nei i naianei i waenganui i enei iwi e rua ka ngaro katoa atu mo ake tonu atu. Mehemea ka whakaotia ki taku e tohutohu atu nei ka tupu haere te painga o te iwi a ka nui atu hoki te mana o tenei whenua. Ko te mea tika me matua hanga ko nga ringaringa, nga waewae, te upoko, me te tinana, kia oti katoa ena i te tuatahi katahi ka tika kia mea te Kawanatanga ki te whakanoho atu i te wairua ora ki roto. Ki taku titiro ki tenei Pire heoi ano tona tikanga he muru atu i nga whenua o te iwi Maori. Ki taku mahara me hoatu ki roto anake ki nga ringaringa o nga Maori te mana. E tino mohio ana ahau mehemea e kaha ana koutou ki te homai i tenei mana ki a matou, ka taea e au te whakaoti atu i nga raruraru katoa o te taha ki te iwi Maori kia kore atu i roto i te haora kotahi. Engari e ki ana tenei Pire me whai mana anake ona tikanga ki te takiwa Maori o te Tai Rawhiti me te Tai Tokerau. Kaati, kaore i te ngaro i ahau te tukunga iho o tena ahua, koia tenei; kei nga tau e haere mai nei ka whakaekengia mai tenei Pire kia pa ki toku takiwa, ko te take kaore kau he whenua i roto i page 55aua takiwa e rua e kiia ana i naianei kia ekengia e tenei Pire e ahei ana kia uru mai ki raro ki ona tikanga. Ko nga whenua o whaia atu ana e tenei Pire kia riro mai ki raro ki tona mana kei toku takiwa ke; koia ahau i titiro wehi rawa atu ai ki tenei Pire, a ahakoa pewhea e kore rawa ahau e whakaae kia pa mai te rarangi tuaono ki toku takiwa e tu nei ahau hei mangai. Mehemea e pai ana te mema o te Ta Rawhiti me te mema o te Tai Tokerau ki tenei Pire kia pa ki o raua nei takiwa e kore ahau e tika ki te ki atu ki a raua e he ana ta raua, engari ki taku mohio e he ana raua. Heoi ra, mehemea e mahara ana raua kei te tika ta raua whakaaro, e pai ana; kaati, me ata titiro ahau ki era rarangi katoa o tenei Pire kia marama ai ahau ki te paanga mai ki ahau ake nei.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau).—I te timatatanga o te whai korero a te riira o te Apitihana tahuri ana ia ki te panui atu ki te Whare i etahi reta i ki ra ia na tetahi Maori me tetahi Pakeha i tuhituhi mo runga mo nga take e pa ana ki runga ki nga whenua Maori, a e hiahia ana hoki ahau ki te whakapuaki i etahi kupu mo te taha ki taua Maori nana i whakaatu ki te honore mema i tona whakaaro mo nga ture e tika ana ki tona mahara kia hanga mo te taha ki nga whenua Maori. E tino he ana taua Maori mo runga mo tetahi o nga tino take nui e whakahaeretia ana ki runga ki nga whenui Maori—ara te wehewehenga o nga whenua Maori. He mea tena e hapaingia tonutia ana e te mema mo Pei o Pereti hei take korero mana, me era atu mema hoki o te taha Apitihana, ma tena ka kore atu te raruraru i runga i nga whenua Maori. Maku e ki atu ki aua honore mema e kore rawa e mutu atu te raruraru o nga whenua Maori i runga anake i te wehewehenga o aua whenua, kore rawa atu. E whakaae ana ahau he mea pai ano kia wehewehea nga whenua, a ko nga whenua e taea ana te pera me pera; he mea pai tena mo nga Maori no ratou aua whenua. Engari e patai atu ana ahau, ka taea koia nga whenua Maori katoa i te motu o Aotearoa nei te wehewehe? Kore rawa atu e taea. Ko te nuinga o aua poraka e kore rawa e taea te pera. He ririki no nga paanga, he tokomaha no nga tangata, a na te ahua hoki o te whenua e kore e taea. E hara a Takuta Pomare i te tino tangata mohio mo runga i tenei take. Kua korerotia ia e te riira o te Apitihana he tangata mohio, i a ia ra e panui mai ana i te reta i ki ra ia na te Maori i tuhituhi. Engari ko Heni te Rau raua ko Takuta Pomare e hara i te tino tohunga mohio mo runga i tenei take. Tera etahi poraka whenua Maori nunui i te motu o Aotearoa nei e kore rawa e taea te wehewehe, a kaore rawa e kore atu te raruraru i tena. Na runga i te ahua o te whenua kaore e tika kia whakapaungia nuitia he moni. Kaore i te penei te ahua o nga take paanga e, no tenei tangata tenei piihi, no tera tangata tera piihi. He take tupuna to nga Maori, a e ki ana ratou "No toku tupuna tenei wahi o te poraka," a ki te kore e riro i a ratou te tino wahi o te poraka i whai mana ai o ratou tupuna kua whawhai ratou, a kua ara he pakanga whakawa kua pau he moni. E kore rawa e mutu atu te raruraru i te wehewehenga o nga whenua. A ko te ahua tena o te nuinga o nga whenua tena e riro ki raro i te Pire nei. Kaati, mo te taha ki te ahua o toku nei tu e tu nei ahau mo runga mo te taha ki nga whenua Maori; mai o toku urunga tuatahi mai ki tenei Whare he titiro nui tonu taku mahi ki nga whakaaro me nga hiahia o te iwi Pakeha o tenei koroni. Kaati, kua kite ahau, i mua atu i te tuunga o tenei Paremete, ko te mahi tika maku me whakamatau ahau ki te rapu atu i nga aronga ture e taea ai te hiahia o te iwi Pakeha o tenei koroni me te whakaora tahi ano i te iwi Maori kei ngaro atu i a ratou nga morehu whenua e toe ana ki a ratou i naianei. He kite atu noku i te kaha rawa o te whakaara kupu a nga Pakeha kia murua noatia atu nga whenua Maori, i runga i nga kupu o te Whaikorero a te Kawana i runga i te Torona. He kite noku i roto i nga nupepa o to tatou koroni, me nga whai korero a nga mema Pakeha i roto i tenei Whare. A he aha te tukunga iho? Ko te tukunga iho tenei, kua whakaae ahau ki tetahi mea e kore rawa nei e whakaaetia e au mehemea i tupono he ahuatanga ke atu. Kua whakaae ahau ki te rarangi muru—ara page 56ki rarangi ono o te Pire nei—kia ahei ai o matou nei whanua toenga—kia marama mai koutou, o matou whenua toenga kaore nei e hiahiatia ana e nga Maori hei nohoanga mo ratou, a e takoto nohokoretia ana—kia tangohia e te Poari Whenua Maori, kia tukua e te Poari ki te riihi, engari kaua te hoko, notemea e tino whakahe ana ahau ki te hokonga o nga whenua Maori. E ki atu ana ahau kua whakaae ahau ki tena ahua muru notemea kua rongo atu ahau i te reo o te iwi Pakeha a e kiahia ana kia whakatutukitia te wahi o to ratou whakaaro e taea ana te whakaae i runga i te ata tiaki tahi ano i te ora o nga Maori nona nei nga whenua. Engari mehemea e hiahia ana nga Pakeha kia hanga he tikanga muru i raro i Te Ture Whakanohonoho Whenua me te tango i nga whenua toenga o nga Maori ka tuku atu i nga moni ki roto ki te ringa o te Tai-tiaki o te Katoa, ka tino whakahe ahau ki te ture pena te ahua. Kaore ahau e titiro atu ana ki oku nei paanga ake, engari e whakaaro atu ana ahau kia taea te ora o nga Maori a nga wa e haere mai nei; a heoi te ahua muru e taea ana e au te whakaae ko tenei ahua muru anake e mau na i roto i te rarangi ono o te Pire e takoto nei i o tatou aroaro—ara me ahei te Poari i raro i tenei Pire ki te tango me te wehewehe me te whakaari i roto i te makete kia nohonohoia i runga i te tikanga riihi nga whenua toenga o nga Maori.

Te Heningi (Mr. Jennings).—Ka pena ranei te Poari?

Hone Heke.—Kua patai mai ano taku hoa honore i tana patai. "Ka pena ranei te Poari"? Ka pena ra, engari i tona takiwa, e tata ana ka tae atu he kupu maku mo kona. Ko te takiwa o taku hoa honore kaore e uru ana ki te rarangi ono—te rarangi muru nei—ko te take e hara nei i te mea i hiahiatia kia kapea ki waho, engari na runga na te whakahe a nga mema Pakeha, ko to tatou hoa nana nei tenei patai tetahi. Ahakoa ano nga Maori i tukuna mai nei ki Poneke hei mangai mo nga iwi o te Rohe Potae—ara e Pepene Eketone raua ko Te Heuheu—i ki raua i te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori kaore rawa raua e awangawanga ki te tuku i o ratou whenua toenga kia tangohia e te Poari i whakaturia e tenei Whare. A i pewhea te tukunga iho? Kore rawa nga mema Pakeha i whakaae. Tenei tetahi o nga tino mangai o nga Maori no ratou aua whenua e korero ana mo te taha ki nga whenua toenga o tona takiwa e ki ana me pena te tikanga kia taea ai nga whenua te tuku kia riihitia. Kei te whakatuturu ahau i tena korero; me riihi anake. Koiana tonu te kupu kaha mo te taha ki nga whenua nunui o nga Maori me riihi anake, hei painga mo nga Maori nona aua whenua, kaua e hokona. Mehemea tera tetahi haurahi e taea ai te hoko ko ahau tonu te tangata tuatahi mana e whakahe. E korero pohe noa iho ana te tangata kia wehewehea nga whenua kia whakamotuhaketia ki ia tangata. E te Pika, e takoto noa iho ana te korero a te tangata mo nga take e kuaretia rawatia ana e te iwi, a e ki atu ana akau mo te taha ki te wehewehenga o nga whenua Maori he nui noa iho nga tangata kaore ano i titiro noa i tena take, a kaore rawa nei e mohio ana ki nga uauatanga e taiawhio ana i nga whenua Maori. E kite atu ana ahau i taku hoa e noho nei i taku taka katau e ki ana tera etahi Maori takitahi he whenua nunui o ratou, timata atu i te whitu mano tae atu ki te tekau mano eka i te tangata kotahi, no reira e he ana te Pire nei. Kaore ahau e korero ana mo nga Maori takitahi, e korero ke ana ahau mo nga tangata tokomaha. A tenei ano tetahi kupu aku: Kaore kau he hiahia i raro i tenei Pire kia whakahaua rawatia nga tangata e whai whenua ana timata atu i te rua rau tae atu ki te kotahi mano eka me uru rawa ratou ki raro i te ture o te Poari Whenua Maori. Ko te hiahia tenei, kia whakapuaretia he huarahi ki nga Maori i raro i rarangi 16 e whiwhi ai ratou i tetahi moni-a-nama kia taea ai e ratou te paamu i o ratou whenua. Ko nga whenua nunui e puritia ana e nga tangata tokomaha a e kore nei e taea te wehewehe, koiana ke nga whenua e hiahiatia ana kia tangohia kia tapatapahia kia riihitia, engari kaua e hokona. I naianei tera etahi mana ra waho me etahi reo tohutohu e utua ana kei te mea atu ki etahi o nga tangata no ratou aua poraka whenua nunui kia kaua e tukua hei whakarite i te tangi whenua a nga Pakeha. Ko tetahi tena o nga mea kua tangohia e au page 57ki toku ringa ara ko te whakaritenga o tena hiahia, a mo te taha ki nga whanua kaore e hiahiatia ana e nga Maori e whakaae ana ahau kia hanga he mana e ahei ai kia murua aua whenua kia taea ai te tuku ki te riihi. E kore ahau e whakaae kia tangohia tuturutia atu nga whenua Maori mo ake tonu atu. Mehemea e kiia ana kia tangohia atu i raro i te Ture Whakanohonoho Whenua ko ahau tetahi tangata kaha rawa atu ki te whakahe i tena korero. E iti rawa atu ana nga morehu whenua e toe ana ki nga iwi Maori i naianei, a ko te mea tika me pupuri rawa kia mau tonu tena toenga hei oranga mo nga whakatupuranga e haere mai nei o te iwi Maori. E hiahia ana matou kia wehewehea nga whenua Maori e taea ana te wehewehe, engari mehemea kaore e taea te wehewehe, mehemea ranei kaore e hiahiatia ana e nga Maori hei nohoanga mo ratou ake, a i te mea hoki e hamama ana te waha o te iwi Pakeha ki te tangi whenua hei nohonohoanga mo ratou, mo te aha hoki kia waihotia kia kaiponuhia aua whenua e nga Maori kia kaua e whakapuaretia kia nohoia i runga i te tikanga riihi? Koia ahau i whakaae atu ai ko nga whenua toenga pera te ahua e tika ana kia tangohia e te Poari i raro i tenei Pire hei whakarite i te hiahia o te iwi Pakeha nohonoho whenua.

Te Whaura (Mr. Fowlds).—Me pewhea e taea ai e koe tenei raruraru na, ahakoa he whenua nunui e mau ana ki etahi Maori, engari he tokomaha hold nga mea kaore rawa nei he whenua?

Hone Heke.—E hangaia ana e tatou i roto i tenei Pire he tikanga hou rawa kaore nei ano i homai ki nga Maori i mua atu, ara e whakapuare ana i te huarahi moni awhina ki nga Maori whai whenua. Taku hiahia ko nga Maori whai whenua nunui me tautoko me awhina e te koroni, penei ano me nga Pakeha e awhinatia nei e koutou kia tu hei tangata mahi paamu. Ko toku whakaaro tena me pena te awhinatanga mo nga Maori, a ko taku whakautu tena mo te patai a te honore mema tukua kia whiwhi tahi nga Maori i nga awhinatanga e hoatu ana e koutou ki nga Pakeha noho whenua. Kaore ano i homai ki a matou tae mai ki naianei, ahakoa he maha nga tau e tonongia atu ana e matou. Engari mo te taha ki nga whenua kaore nei e taea e ratou te wehewehe, he aha te hoatu ai ki te Poari te mana ki te tango i ena tu whenua kia tapatapahia kia whakaaria i roto i te makete kia puare ki te riihi? Ko te Herald, nupepa of Akarana, kua kaha rawa ki te akiaki i tena mahara ki runga ki nga mema honore, me te patai hoki i tenei patai tika nei, "E aha ana o tatou mema Pakeha," E hara ahau i te mema Pakeha, engari ko taku whakautu tenei, kei te kite atu ahau i nga whakaaro o nga Pakeha, a kua whakaae ahau kia pa nga tikanga o te rarangi ono, he rarangi ahua muru, ki toku takiwa. Kua whakaaetia ano hoki e te mema Maori o te Tai Rawhiti. A e kaha ana hoki taku ki ko te mea tika me pa ano ki te Rohe Potae me te takiwa o Whanganui, e whakaae nei hoki nga mangai o aua takiwa kia pa ki a ratou; engari ko nga mema Pakeha o te Komiti mo nga Mea Maori i whakahe. Ko ratou—ko nga mema Pakeha—i hiahia ko nga whenua toenga katoa me nga whenua takoto noa o nga Maori me uru mai ki raro i te Ture Whakanohonoho Whenua, me nga moni e puta mai ana i runga me tuku atu kia tau ki te Kaitiaki o te Katoa, ko nga initareti anake hei oranga mo nga Maori. Engari, e te Pika, e kore ahau e whakaae ki te tikanga pena. E ki ana ahau mehemea he whenua o matou kaore e hiahiatia ana e nga Maori nona, tukua atu kia puare ki te riihi, a ko nga moni reti e puta mai ana i runga me homai hei oranga mo nga Maori nona te whenua. Engari ko nga whenua e ata taea ana te mahi e nga Maori ake nona e ki ana ahau tukua kia whiwhi ratou i nga painga o te rarangi o tenei Pire e whakapuare nei i te nama ki a ratou i roto i nga moni a te koroni. Ko te tino mea nui tena e hiahiatia ana e au kia whakaotia. E hara ahau i te tangata e pai ana ki te riihi anake; e pai ana ahau kia awhinatia nga Maori kia tahuri ai ratou ki te mahi i o ratou whenua, a e ki ana hoki ahau pai atu tena hei tikanga e akoakona ai nga Maori i te waiho kia tu ana ratou hei rangatira whenua mo nga Pakeha a mo ratou whakamaori ano ranei.

Te Pika.—Kua pau to taima.

page 58

Ka mutu te mema mo te Tai Tokerau, ka riro ano ma nga mema Pakeha e korero.

No te rua karaka i te po ka paahitia te panuitanga tuarua o te Pire, a hiki ana te Whare.