Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

Pire Whakanohonoho Whenua Maori

Pire Whakanohonoho Whenua Maori.

No tenei ra ka tukua mai tenei Pire ki te Whare e te Kawana.

No te motinitanga kia tukua atu te Pire ki te Komiti o te Whare Katoa.

Te Herihi (Mr. Herries), (mema mo Pei o Pereti).—Ka patai ahau kia mohio ai mehemea hei riiwhi ranei tenei Pire mo te Pire e noho nei i runga i te Ota Pepa? Notemea kua kite iho au he rereke te ingoa o tenei Pire.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll), (Minita Maori).—Ae; hei riiwhi tenei mo te Pire e mau nei i runga i te Ota Pepa.

Te Herihi (Mr. Herries).—I korero ake au, he rereke te ingoa o tenei Pire.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll).—Ae ra; engari kotahi ano te take e whakahaerea ana e enei Pire.

Te Raiti Honore Te Hetana (The Right Hon. Mr. Seddon), (Pirimia).—Kia kore ai e moumou te taima o te Whare, e mea ana matou me tuku te Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori.

Whakaaetia ana te korero a te Pirimia, a panuitia tuatahitia ana te Pire.

No te motinitanga kia tukua te Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori, ka tu ake etahi mema torutoru nei ki te whaikorero, ka mutu era ka tu ko—

Tame Parata (mema mo nga Maori o Te Waipounamu).—Mo runga i nga korero a te mema honore mo Karaitiati (Mr. Davey) e ki nei kaore kau he mema o Te Waipounamu e whakaturia ana hei mema mo te Komiti mo nga Mea Maori. Ka ui au ki te honore mema, e hara koia ahau i te mema e tu ana hei mangai mo Te Waipounamu? Kei te whakatika au ki te kupu e ki nei, he pai kia maha atu nga mema Pakeha o Te Waipounamu e tu hei mema mo te Komiti mo nga Mea Maori, kia mohio ai ratou ki nga mea e pa ana ki te iwi Maori. Notemea he maha nga Pire e pa ana ki nga Maori e tae mai ana ki tenei Whare, a kaore rawa nei nga mema Pakeha o Te Waipounamu e mohio ana ki nga tikanga o aua mea, a he pai etahi o ratou kia noho hei mema mo taua Komiti kia waia ai ratou ki nga mea katoa tae atu ki nga Pire e pa ana ki te iwi Maori. Ki taku e tika ana kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori. Kei te taenga ki reira ma matou e whiriwhiri ia tekiona ia tekiona o te Pire, a hei reira maka atu ai i nga wahi e kino ana mo nga Maori.

Tenei ano te roanga atu o nga korero a te mema honore ratou ko etahi atu mema Pakeha me titiri i roto i Hansard.

Henare Kaihau (mema mo nga Maori o te Tai Hauauru).—E mohio ana tenei Whare ko ahau anake te mema Maori e whakahe ana ki nga tikanga a te Kawanatanga mo runga mo nga whenua Maori, a e whakaae atu ana ahau ki nga korero a nga mema kua ki nei kua tureiti ke tenei taima o te tuunga o te Paremete hei kawenga mai mo te Pire nui penei te ahua. He maha noa iho nga take o te Maori ki te whenua. Ki taku mahara ko te mea pai me whakakore katoa atu nga ture e mana nei i naianei e pa ana ki runga ki nga whenua Maori, kia ahei ai te Paremete ki te timata hou ki te paahi i etahi ture pai, marama, mo runga i tenei take. Kei roto i toku nei takiwa e rua pea miriona nga eka whenua Maori.

page 46

Te Pika.—Kaore e ahei kia korerotia te tikanga o te Pire nei i runga i te motini kia tukua atu taua Pire ki te Komiti.

Henare Kaihau.—Ki taku mohio kaore e tika kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori. E maharatia ana e te nuinga o te tangata kia toru pea nga wiki i muri atu i tenei ra ka mutu te Paremete; no reira kaore rawa he taima hei whakahaeretanga i tenei take nui, hui atu ki era atu mahi e takoto ana hei mahinga. Ki taku mahara me titiro rangatira me titiro whanui nga mema honore ki nga take e pa ana mo runga mo tenei Pire. Kei te marama hoki ratou ki nga mate e peehi nei i te iwi Maori.

Te Pika.—E korero ana te mema honore i naianei mo nga tikanga o roto i te Pire.

Henare Kaihau.—E pai ana, e Te Pika; kaati, ka korero ano ahau i taku mahara kaore e tika kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori i naianei i te mea hoki kaore kau he taima hei whakahaeretanga. Mo te taha ki toku tinana ake nei, kaore ahau e whai taima ki te whiriwhiri i te Pire nei, a ko ahau hoki te mea kei runga atu i era katoa atu o nga mema Maori—mo runga ra i te take kua korerotia ake ra e au—e tika ana kia roa noa atu e whiriwhiri ana i tenei Pire, kia ata marama ai ahau ki ona tikanga me tona ahuatanga. He nui noa atu nga whenua o toku takiwa, a e kore ahau e whakaae kia whakaekengia atu he Pire penei te ahua ki reira kei mate nga whenua o toku takiwa. Anei ke te mahi tika ma te Kawanatanga, me kawe mai e ratou he Pire me mahi kia rite ki nga hiahia me nga inoi e mau nei i roto i nga pitihana a nga Maori e kawea tonutia mai nei ki te aroaro o te Whare i nga wa katoa. Kaore ano he ripoata he whakautu mai ranei a te Kawanatanga mo nga kupu tangi a nga tangata e aue nei e whakahe nei ki nga tukinotanga me nga mate e mahia ana ki runga ki a ratou mo te taha ki o ratou whenua, a kawea mai ana ko tenei Pire i te mea kaore nei ano he mahi i oti mo te taha ki aua pitihana. E ki atu ana ahau kaore rawa e tika kia haere tenei Pire i tenei [unclear: tuungao] te Paremete i te mea he poto rawa hoki te taima.

Ka mutu te korero a te mema honore mo te Tai Hauauru, ka tu ake ko te Minita Maori ki te whakamarama i nga take e tika ai kia tukua atu te Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori. Ka mutu ia ka tu ake ano a—

Henare Kaihau (mema mo nga Maori o te Tai Hauauru).—He kupu i pa mai ki taku tinana. I patai te Minita e wehi ana ahau ki te aha i whakahe ai ahau ki te motini kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori.

Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll), (Minita Maori).—Kaore aku korero whakawiri i nga kupu a te honore mema, no reira e mea ana ahau kaore ia e tika kia tu ki te whakautu.

Te Pika (Mr. Speaker).—Heoi anake te mea e tika ana kia whai kuputia e te honore mema mehemea tera tetahi kupu i whakapuakina e te Minita Maori e aro ana ki te whakaperori ke i tetahi o ana korero, kaore ia e tika ki te whakautu atu i nga korero a te Minita.

Henare Kaihau.—Koia tonu tena; ko te tikanga tena o taku tu ake nei. E ki atu ana ahau ko te patai a te Minita Maori ki ahau, i penei, he aha ahau i wehi ai ki te tuku atu i tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori i whakapeau ke ai ahau i aku korero. Kua oti ake hoki i au te whakamarama te take i whakahe ai ahau i te motini kia tukua atu te Pire ki taua Komiti.

Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll).—E korero ana te mema honore i tetahi whai korero tuarua. E whakautu ana ia i etahi o aku korero. Kaore rawa ahau i whakaperori ke i ana korero. Heoi taku patai he aha ia i wehi ai ki te haere atu ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori.

Te Pika (Mr. Speaker).—Ka marama pea te honore mema kaore e taea te whakaae kia korero ia i era tu korero. Mo roto i te whai korero roa i roto i te tipeiti ka tika ena tu korero, engari kaore e tika mo runga i te motini kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti.

Wi Pere (mema mo nga Maori o te Tai Rawhiti).—E whakahe ana ahau ki te mahi a te mema honore mo te Tai page 47Hauauru e arai nei i te putanga o tenei Pire. Ka rima tau e tu ana Te Ture Whakahaere i nga Wheaua Maori i naianei, a ko ia tonu nei ko te mema o te Tai Hauauru te tangata e ki ana i nga wa katoa "taihoa, taihoa, taihoa." Ko ahau e ki ana me whakahaere tenei Pire i naianei tonu kia tere te oti he mana hei whakawhiwhinga atu ki aua Kaunihera. Kaati ra, i te mea e pena ana, ka pewhea ranei te honore mema mekemea ka tohe tonu nga mema Pakeha o tenei Whare ki ta ratou korero o mua kia mahia he Pire hei muru i nga whenua Maori? Kua ki etahi honore mema kore rawa he painga e oti i ena Kaunihera; engari, ki taku nei, ko te take i kore ai e pahure he mahi tae mai ki naianei ko te hanga e tawaritia nei e araitia nei ratou i nga wa katoa. Kei pohehetia mai te tikanga o enei korero aku, e hara i te mea e pai ana ahau ki te Pire e tonoa nei e nga Pakeha hei muru i nga whenua Maori, engari e hiahia ana ahau me e kore e taea te whakaoti he tikanga e ngata ai te whakaaro o nga mema Pakeha e mutu atu ai ta ratou tangi kia murua atu nga whenua Maori.

Te Pika (Mr. Speaker).—Kaore te honore mema e tika kia korero mo te murunga o nga whenua Maori. Ko te motini kei te aroaro o te Whare i naianei koia tenei, me tuku atu tenei Pire ki te Komiti, kauaka ranei. Kaore ano tetahi mema kotahi o te Whare nei kia kite noa i taua Pire.

Wi Pere.—Ae ra, e korero anake ana ahau i runga i te mahara e pa ana pea tenei Pire ki nga whenua Maori; engari mehemea e pa anake ana ki te moana ki te rangi ranei heoi kua mutu aku korero.

Te Pika (Mr. Speaker).—Kaati ra, ka panuitia e au te motini.

Wi Pere.—Kaore ano ra i mutu noa aku korero. Ki taku mahara kaore kau rawa he tangata e ora nei i tenei ao i tenei ra e whakaae pohe noa iho ki tetahi Pire i te mea kaore ano ia i mohio ki nga korero o roto. Mehemea pea ka pai mai te Pika ki te whakaatu mai ki ahau e tika ana pea taku mahara kei te pa ano pea tenei Pire ki nga whenua Maori, kaore ranei, katahi ahau ka marama ki tetahi turanga moku.

Te Pika (Mr. Speaker).—Kaore koe e tika kia whai korero mo nga kupu o roto i te Pire, mo nga ture Whenua Maori ranei, mo te aronga ranei o te Pire, i runga i te motini kia tukua atu tenei Pire ki te Komiti.

Wi Pere.—E whakaae ana ahau kia tukua atu ki te Komiti mo nga Mea Maori. Kaore ahau e whakaae atu ki te kupu tangi "Taihoa, taihoa," e whakaarahia nei e te honore mema mo te Tai Hauauru i nga wa katoa.

Ka mutu te mema honore mo te Tai Rawhiti ka riro ma etahi o nga mema Pakeha nga whai-korero, ka mutu era whakaaetia ana te motini.

Heoi tukua atu ana te Pire kia whiriwhiria e te Komiti mo nga Mea Maori.