Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

E nga Honore Mema o te Runanga Kaunihera me nga Mema o te Whare o nga Mangai o te Iwi,—

E nga Honore Mema o te Runanga Kaunihera me nga Mema o te Whare o nga Mangai o te Iwi,—

Ko te kore nga i tika te ture, me tona korenga i kaha ki te tiaki i nga tamariki wahine, kua kitea tatatia ake nei; me tetahi menemana mo te Ture Kirimene, ara, whakaroa atu i te taima e ahei ai kia whakatakotoria te kupu whakapae hamene nei ki runga ki nga tangata hara pera, e tika ana kia whiriwhiria wawetia e koutou.

Ki te whakaaro o aku Minita, na runga na te nui whakaharahara rawa o nga itareti e iatingia ana mo nga moni e tukua-a-namatia ana i etahi wa, no reira e tika ana kia hanga he rohe mutunga mai mo nga itareti me nga utu, me rereke ano te aronga mo ia ahua punga e whakaputaina atu nei he moni nama i runga, a me hanga ki te ture. Ka whakatakotoria he kupu mo runga i tena take.

Kua whakamatauria ano kia whakatakotoria he huarahi harihari meera i waenganui o tenei koroni me Vancouver. Whakaae ana te Kawanatanga o Queensland ki te tuku i ana nei whakaritenga ki raro, engari tera atu etahi raruraru kua ara, a kua hangaia ano tetahi atu kanataraka i waenganui o te Kawanatanga Huihui o Atareria me Canada. Ka mau tonu aku Kai-tohutohu ki te whakamatau ki te whakatakoto huarahi harihari meera i waenganui o Vancouver me Niu Tireni.

Ko nga ture e pa ana ki nga whakahaere a nga ropu takiwa e tau ana kia whakatikangia. Ko tenei take nui kua whakaaroarohia e aku Kai-tohutohu, a ka whakatakotoria he tikanga hei whakawatea atu i te Paremete me te Kawanatanga i etahi o nga mahi nunui mo te iwi, kia nui ai he taima hei whakahaerenga ki runga ki nga tikanga nunui ke page 6atu; kia whakakohia iho te maha o nga ropu takiwa; kia whakawhiwhia he mana whanui atu ki nga mea e toe ana, a kia whakapaingia ake hoki to rotau tu ora i runga i te moni.

E whakaaro ana aku Kai-tohutohu e tika ana kia whakarereketia nga ture e pa ana ki te whakatautaunga wariu, me nga wariutanga e mania ana e te Tari Whakatau Wariu a ko ake nei me pa anake ki nga Tari Kawanatanga, me te waiho atu i nga ropu takiwa kia mahi ana i a ratou ake wariutanga, a ki te tupono ka whakahengia etahi wariutanga me whai mana te Kawanatanga ki te tango i aua whenua ina utua e ratou kia 10 i roto i te rau te nekehanga atu ki runga atu i te wariu i whakataua e te tangata nona.

Na te roa o te whakahaeretanga i nga take i raro i te Conciliation and Arbitration Act (ara, Te Ture Apitireihana, Whakangawari Raruraru hoki) he ahua nui te raruraru i puta. E tino whakaaro ana aku Kai-tohutohu me hanga rawa he tikanga hangai e mutu atu ai ena whakaroanga, me whakarite he wa mutunga mai hei whakaputanga whakatau i muri iho i te whakawakanga o nga keehi; a ki te kore e taea tena i runga i nga ahuatanga e mana nei i naianei me whakatu ano tetahi atu Kooti kia rua tahi ai. Ko tena, me etahi atu whakatikatikanga o te Conciliation and Arbitration Act, ka tonoa kia whiriwhiria e koutou.

I runga i te whakahaeretanga o te Workers' Compensation for Accidents Act (ara, Ture Whakaputa Utu ki nga Kaimahi i Whara-a-Aitua nei) kitea ana ko te ahua o taua ture e mau nei kaore i te pai te takoto, a e maharatia ana e tika ana kia ahei nga kai-mahi ki te tono me te whiwhi i te utu moni topu mehemea ka mate ana i te mate pumau tonu, me whakaputa ano etahi wahi utu ki a ratou—i raro ano i nga tupatotanga e tika ana—a nga wa e ata whakaritea ana, i mua o te whakawakanga a te Kooti i nga tono.

Ka whakatakotoria he Pire ki o koutou aroaro hei whakawhanui atu i te mana whakahaere i nga raina waea kawe korero uira; hei whakapai hei whakatopu i a tatou ture pooti mema; hei peehi i te mahi petipeti moni; hei hanga huarahi et ika ake ai te tirotiro me te whakapai o a tatou hohipera me nga whare manaakitanga turoro, me te tirotiro i nga paraiwete hohipera me nga whare tiaki turoro; hei hanga tikanga pai ke atu mo te tiaki o te tangata me te rawa kei pau i te ahi; a hei whakatika hoki i te tu o nga ope tinei ahi; hei whakakore atu i te rarangi 3 o "Te Shops and Offices Act, 1904," me te hanga ano i era atu menemanatanga mo taua ture tena e kitea e tika ana; hei tuku hangai tonu atu i etahi take ki te iwi nui tonu i runga i te pooti; me era atu Pire e tika ana kia mahia ka whakatakotoria ki o koutou aroaro hei whiriwhiritanga ma koutou.

Kua tuturu te whakaaro a aku Kaitohutohu, hei tikanga e tiakina ai te iwi, a hei painga hoki ki nga tangata katoa e paangia ana, ko nga taonga katoa e hangaia ana i roto i te koroni me maaka me whai tohu penei na i hanga i Niu Tireni.

Ko te tere rawa o te haere o a tatou ngaherehere tetahi mea hei tino whiriwhiringa ma koutou. I runga i tenei ahua e mau nei o te whakaputanga rakau atu i a tatou ngaherehere kauri e kiia ana ka pau katoa aua ngaherehere i mua mai o te rua tekau tau, no reira e tino tika ana kia kaha rawa te tiaki i nga ngaherehere me te whakato haere i te rakau. E maharatia ana hoki, ko te rahuitanga o etahi wahi ngaherehere, e hiahiatia nei ona rakau mo etahi tino mahi motuhake, tetahi take e tika ana kia whakaaroarohia e koutou.

Hei whakangawari i te whakawhitiwhitinga i nga whenua Maori, hei whakakaha i nga Maori ki te whakawhitiwhiti ki a ratou whakamaori, e whakaaro ana aku Minita kua tae tenei ki te wa tika hei whakakorenga atu i nga tiute pane kingi i runga i nga tuku whakawhiti pera, a kia whakawhanuitia atu ano hoki nga huarahi e taea ai te whakawhitiwhiti i nga whenua.

I runga i te mea i mahia e te Paremete he tikanga i tera tu nga ona, whakaturia ana he whare nanaa turoro i Poneke, a e whakahaerengia ana i naianei kia whakatuturia ano etahi atu whare pera ki etahi atu wahi o te koroni. Ko te ture page 7mo te rehitatanga o nga kai-whakawhanau wahine kua whakatutukitia, a he nui nga mea kua rehitatia. Ka whakaritea he tikanga e akoakona ai he naahi whakawhanau wahine me era atu ahua neehi, a i runga i tena kua rite tetahi mea kua roa nei e hiahiatia ana, ara kua whakatokomahatia ake nga neehi i roto i te koroni.

E tino mohio ana ahau ka tahuri koutou ki te ata whiriwhiri marire i te tu o te koroni me era atu o nga take kua whakatuturia atu nei e au hei tirohanga iho ma koutou, a ka noho tumanako tonu atu toku ngakau kia waiho ai te tukunga iho o a koutou mahi me a koutou whakatau, i runga i te manaakitanga a te Atua, hei tino hapai ake i te ora, i te koanga ngakau, i te humarie, me te painga pumau o te iwi o tenei whenua ataahua.